Uit de geschiedenis der pausen

De kerkgeschiedenis der Xlde tot XVde eeuw geeft een strijd te zien om de positie van de paus in wereld en kerk, In het tijdelijke ging het erom of de vorsten hun macht uitoefenen bij de gratie van de pausen, dan wel of zij in wereldlijke zaken souverein zijn, In het geestelijke ging het over de kwestie, aan wie het hoogste gezag in de kerk toekomt: aan de paus of aan het concilie. Als gevolg van het opkomend nationalisme hebben de pausen in de machtsstrijd tegen de vorsten het onderspit gedolven; daarentegen hebben zij getriomfeerd in de strijd met de concilies, omdat de ontwikkeling van de kerk sinds eeuwen in de richting ging van een eenhoofdig bewind, (Geraadpleegde auteurs: Pierson, Gorris, Rocquain, Guignebert).

Van Canossa naar Anagni

Paus Gregorius VII wist in de Xlde eeuw de idee van een 'theocratie', d,w,z, van een pausheerschappij, een ogenblik te verwezenlijken. Hij had een voorloper in Nikolaas I, (Vgl, over deze paus uit de IXde eeuw: Halier, Nik,I), Volgens Gregorius VII ontvangen de vorsten hun macht via de paus, vertegenwoordiger van God op aarde. Wereldlijk en kerkelijk gezag verhouden zich tot elkaar als het gezag van de leenman tot dat van de leenheer, Gregorius was een energiek man, die vele hervormingen heeft doorgevoerd. Hij trad o,a, op tegen simonie (verkoop van geestelijke ambten), en legde de geestelijken het celibaat op. Wekte hij hierdoor reeds veel verzet op, de grootste tegenstand zou hij ondervinden bij zijn strijd tegen de lekeninvestituur.

Het was de gewoonte, dat de Duitse keizers abten en bisschoppen, behalve als leenmannen ook installeerden als kerkelijke ambtsdragers, door hen staf en ring te verlenen. Daar Gregorius VII de vorsten beschouwde als leenmannen der door hem bestuurde kerk, vond hij het ontoelaatbaar dat zij abten en bisschoppen aanstelden. Hij verbood daarom de lekeninvestituur. Hendrik IV van Duitsland nam de hem toegeworpen handschoen op. Aangezien Gregorius door zijn hervormingen veel verbittering verwekt had, vond Hendrik de bisschopssynode van Worms bereid de paus af te zetten. Gregorius antwoordde met excommunicatie. Daar tal van Duitse vorsten verklaarden een andere Rooms-koning te zullen kiezen, indien Hendrik zich niet zuiverde van de ban, moest hij toegeven.

De paus resideerde te Canossa, in het kasteel van zijn beschermster Mathilde van Toscane. Drie dagen moest Hendrik IV buiten het kasteel wachten, barrevoets in de sneeuw, alvorens hij bij de paus werd toegelaten en de ban werd opgeheven (1077).

De overwinning van Gregorius was echter van korte duur. De vermenging van godsdienst en staatkunde werd deze paus noodlottig. In 1085 stierf hij als balling in Salerno.

In het begin van de XlIIde eeuw zette Innocentius III het streven naar een pausheerschappij met meer succes voort; deze paus wist drie machtige vorsten naar zijn hand te zetten, en hij kon zich handhaven. Zuiver politiek gezien is Innocentius III de grootste der pausen.

Bij de keuze van de Rooms-koning sprak Innocentius het laatste woord, zodat men kan zeggen dat de Duitse keizer Frederik II een creatuur was van de paus. Innocentius dwong de Franse koning Filips-Augustus om zijn verstoten gemalin, Ingeburge van Denemarken, weer terug te nemen. Lang had de koning geweigerd. Tenslotte belegde de paus het koninkrijk met het interdict, waarop alle kerken gesloten werden en het kerkelijk leven stil ging staan. Als men nu bedenkt, dat de middeleeuwer eerst Rooms-Katholiek, en dan pas Fransman, Duitser of Engelsman was, wordt het duidelijk, welke geweldige pressie de paus op de verschillende landen kon uitoefenen met zijn geestelijke wapenen van excommunicatie en interdict. Na 7 maanden zwichtte Filips-Augustus dan ook. De afkondiging van ban en interdict was al voldoende om de Engelse koning Jan-Zonder-Land te doen berusten, toen hij bezwaar maakte tegen pauselijke interventie bij de benoeming van een aartsbisschop van Canterbury. Koning Jan moest paus Innocentius erkennen als zijn leenheer, en als bewijs van zijn leenhorigheid 1000 pond per jaar aan de paus betalen. Rome heeft altijd de staten van de wereld als wingewesten beschouwd, en de gelovigen als melkkoetjes!

Gregorius en Innocentius hadden vorsten kunnen doen bukken onder het pauselijk juk, omdat deze vorsten de steun van hun volken niet genoten. Naarmate echter het nationaal bewustzijn der burgers in de verschillende landen groeide, stuitten de pausen op tegenstand bij de volken, als zij zich mengden in zuiver wereldlijke zaken. Dat ondervond Bonifatius VIII in 1302, toen hij in conflict kwam met Filips IV van Frankrijk over een door de koning aan de geestelijkheid opgelegde belasting.

In de beroemde bul Unam Sanctam legde Bonifatius nogmaals zijn leer der 'theocratie' vast: Er zijn twee zwaarden. (Dit beeld is ten onrechte ontleend aan Luc. 22 : 38). De paus draagt het geestelijk zwaard. De vorsten dragen het wereldlijk zwaard, dat zij echter alleen met pauselijke goedkeuring mogen gebruiken, omdat iedere sterveling, op straffe van verdoemenis, aan de paus van Rome onderworpen moet zijn.

De dagen van Innocentius waren echter voorbij. Filips IV riep de Staten-Generaal bijeen, om zich van de steun van zijn onderdanen te verzekeren, en hij trotseerde de paus. Uitvoer van geld naar Rome werd verboden, zodat de paus de opbrengst van de kerkelijke belastingen niet meer ontving. Nog voordat Bonifatius de koning in de ban had kunnen doen, werd hij door diens aanhangers in Anagni gearresteerd en hardhandig bejegend. Kort daarop stierf Bonifatius van woede en verdriet, als een overwonnene.

Gregorius VII, Innocentius III, Bonifatius VIII, deze drie pausen vertegenwoordigden opkomst, bloei, en ondergang van hun 'theocratie'. Terecht zegt professor Pierson dan ook in deel 3 van zijn 'Geschiedenis van het Rooms-Katholicisme': 'Canossa en Anagni openen en sluiten een geheel tijdperk in de geschiedenis van het pausdom'.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen