Winsemius speelt Bachkoralen

„Orgelkunst in dienst van het koraal". Gevleugelde woorden van de legendarische Jan Zwart, toen hij schreef over „de opleiding onzer Orgelisten". „Welk nut heeft de echte koraalspelkunst ervan wanneer men van alles en nog wat uit Bach, Franck en Mendelssohn kan spelen, maar voor de rest met geen mogelijkheid vermag te preluderen of te fantaseren op het eerst of laatst gezongen gemeentelied in vorm en naar de stemming van het kerkelijk jaargetij, zonder te vervallen in het aaneenrijgen van geijkte frasen met behulp ener immer en altoos in hetzelfde gelid staande registerschaar; ongerythmeerde en ongefraseerde drabbige toonsubstanties zonder enig thematisch verband of samenhang met niets van contrapunt of stemvoering erin."

Ik kwam deze vermaning van Jan Zwart tegen toen ik op zoek was naar zijn ooit op schrift gestelde mening over Bachs koraalvoorspelen. Aanleiding daartoe vormde de door de Nationale Stichting De Nieuwe Kerk te Amsterdam uitgebrachte grammofoonplaat, waarop Bernard Winsemius op het Schonat/Van Hagerbeer-orgel in de Nieuwe Kerk orgelkoralen van Johann Sebastian Bach speelt. Deze plaat heeft op mij diepe indruk gemaakt en wel om drieërlei reden: het orgel, de organist en Bachs Orgelkoralen.

Orgel
Het orgel: de eerste aanleg dateert uit de jaren 1650-'55, onder de handen van Hans Wolff Schonat. Ontwerp van orgelbalkon, pijlers, zuilen en orgelkas is van Jacob van Campen, de bekende architect van het raadhuis, nu Koninklijk paleis, op de Dam. In 1668 kreeg Van Hagerbeer opdracht om het instrument aanzienlijk te vergroten.

Het werk werd na zijn overlijden in 1670 voltooid door de familie Duyschot in 1673. Drie jaar geleden werd de restauratie van dit belangrijke Nederlandse orgelmonument voltooid door de Deense firma Marcussen & Søn. Het is een uniek instrument vanwege de constructie (springladen) en zijn vele pijpverdubbelingen, door geen enkel orgel in Europa geëvenaard.

Organist
De organist: Bernard Winsemius werd in 1981 samen met Gustav Leonard benoemd tot organist van de Nieuwe Kerk te Amsterdam. Hij is een zeer bekwaam vakman, waar ook deze plaat geutuigenis van aflegt. Tevens gunt hij de luisteraars een blik in de door hem toegepaste registraties. Samen met een beknopte geschiedschrijving van het instrument (van de hand van Cor Edskes) als hoestekst, geeft dat aan deze plaat grote meerwaarde.

Koralen
Tenslotte kom ik weer terug bij Bachs Orgelkoralen. „Betekenen zij iets voor ónze eredienst?" zo vroeg Jan Zwart zich af in „Het Organistenblad" van 1913. „Ze zijn van geen praktisch nut", zo betoogde hij. „De wil om deze koralen in te passen in onze eredienst stoelt niet op een zogenaamde Bach-traditie; wèl hun indirecte betekenis", waarvan hij noemt: „de thematiek, het contrapunt, de vorm- en inhoudsschoonheid".

Nu, ruim zeventig jaar laer, zijn er nog steeds kerken die hun organisten verbieden zelfs maar een orgelkoraal van Bach te spelen. Redenen te over: ze spreken immers een vreemde taal en wij houden ons bij de psalmen, als het kan het liefst bij Worp. Wanneer Bachs orgelkoralen mij voor de zoveelste keer tot in mijn diepste wezen geroerd hebben, voel ik mij met bovengenoemde „instructie" in opperste vertwijfeling gebracht.

Juiste middel
Nog één keer wijlen Jan Zwart: „Bach moet wel begrepen hebben hoe het koraal hem het juiste middel in de hand gaf om het, versierd met alles wat zijn onmetelijke kunst hem schonk, van strenge tot vrije en meest weelderige contrapunctiek toe, tot de zinnen en harten zijner toehoorders te doen spreken. Achter de begeerte om Bachs orgelkoralen (koraalvoorspelen) in de dienst te brengen, ligt een behoefte verscholen om daarvoor ander werk in de plaats te stellen."

Mijn vertwijfeling ben ik nog steeds niet te boven, wanneer ik bedenk dat in menige eredienst zelfs deze indirecte betekenis nog afgezworen is. Ach, hoe kan het anders, als ongefraseerde drabbige toonsubstanties als maatgevend worden gezien. Ik zoek het dan maar liever in de Orgelkoralen van Bach. Deze plaat brengt me die via een weergaloos mooi orgel en een zeer fraaie vertolking. Voor om en nabij de vijfentwintig gulden is de plaat verkrijgbaar bij de betere muziekhandel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen