De Gereformeerde Gezindte

De Gereformeerde Gezindte, het is een uitdrukking die direct allerlei gedachten oproept. De uitdrukking is eigenlijk van Groen van Prinsterer. Ze dateert uit de tijd dat de Afgescheidenen niet deelden in het recht op bescherming door de overheid. In zijn strijd tegen Thorbecke over art. 191 van de grondwet van 1815, waarin gezegd werd dat aan alle godsdienstige gezindheden in het koninkrijk bestaande, bescherming wordt verleend, verdedigde hij de stelling dat de Afgescheidenen de ware Hervormden waren, dat is, de echte Gereformeerde Gezindheid vertegenwoordigden. Groen stelde de Afgescheidenen als de aloude Gereformeerde Kerk tegenover het Hervormde Genootschap. De grondwet van 1815 bedoelde met gezindheid een kerkelijke formatie en verleende als zodanig bescherming aan het Hervormde Genootschap. Maar Groen stelde daartegenover dat een gezindheid een geloofsovertuiging is. En als zodanig bestempelde hij de Afgescheidenen als wettige vertegenwoordigers van de Gereformeerde geloofsovertuiging, en heeft hij voor hen pleidooien gevoerd ten tijde van de vervolging, die ze moesten doorstaan. Ze hadden recht op bescherming. Ze hoorden erbij.

Sinds Groen van Prinsterer is de uitdrukking Gereformeerde Gezindheid echter eigenlijk meer en meer gereserveerd voor de Gereformeerde denominaties buiten de Hervormde Kerk. Tenminste door vele Afgescheidenen zelf. De Gereformeerden in de Hervormde Kerk werden er vaak niet meer in betrokken.

Van Kuyper is bekend dat hij geloofde, dat het gereformeerde leven uit de Hervormde Kerk totaal zou verdwijnen. En van de Afgescheidenen van 1834 wordt vaak ten onrechte beweerd dat ze, blijkens de Acte van Afscheiding en Wederkeer, verwacht en gehoopt hebben op een terugkeer tot de Vaderlandse kerk, als deze terugkeerde tot haar eigen gereformeerd belijden. Met het woord wederkeer, in de Acte van Afscheiding en Wederkeer, werd namelijk niet bedoeld mogelijke terugkeer tot de Hervormde kerk, maar werd uitgesproken dat de Afgescheidenen, met de Afscheiding, zelf terug keerden tot het oude Gereformeerde kerkrecht, dat in het verleden voor de Hervormde Kerk kenmerkend was. Men leze hiervoor het boek van J.S. van Weerden: Spanningen en konflicten (uitgave Sasland, Groningen).

Groen verkeerd verstaan

Gezegd moet dus worden dat Groens uitdrukking Gereformeerde Gezindheid in de loop van de tijd vaak in verkeerde zin is omgebogen. Men heeft Groens pleidooi voor het goed recht van de Afgescheidenen in hun geloofsovertuiging in feite mis verstaan en ervoor in de plaats gesteld de gedachte als zou de Gereformeerde Gezindheid alleen vertegenwoordigend zijn buiten de Hervormde Kerk. Groen kwam op voor het goed recht van de Afgescheidenen. In de loop des tijds is die term echter vaak opgevat als het alleen recht voor de Afgescheidenen.

De tijd heeft evenwel niet stilgestaan. De les der geschiedenis dringt zich onweerstaanbaar op. In de Hervormde Kerk bleef het gereformeerd belijden, door alle afval en verwording heen, gehandhaafd. Meer dan Kuyper heeft vermoed is de gereformeerde prediking en het leven naar de religie van het gereformeerd belijden er gebleven. In de crises binnen de boezem van de Hervormde kerk kwam toch steeds weer de kracht van het gereformeerd belijden openbaar. Ondanks het bloedverlies, dat de Hervormde Kerk in de loop van de tijd leed, bleef de gereformeerde religie zelf de kiem voor toch weer opbloeiend nieuw leven, dan hier en dan daar. En anderzijds: Afscheiding en Doleantie vormden geen garantie dat het gereformeerd belijden ongeschonden bewaard bleef in de kerken, die naast de Hervormde Kerk ontstonden. In ruim 80 jaar tijds kwamen de Gerformeerde Kerken, de laatste 10 jaren zelfs verhaast, terecht in dezelfde kluisters van onrechtzinnigheid, waaruit ze tijdens de Doleantie gebroken waren. Dat heeft de laatstgehouden synode in Sneek wel duidelijk aan het licht gebracht. Wanneer Kuyper momenteel de ontwikkelingen nog eens zou kunnen gadeslaan...

Maar bovendien, kan van één van de andere kerken, buiten de Hervormde Kerk, worden gezegd dat het gereformeerd be­lijden in de Kerken als geheel ongeschonden werd bewaard, in leer èn leven? We zijn elkaars rechters niet. Maar de tand des tijds knaagt aan ons allen. De Gereformeerde Gezindheid zelf, bedoeld dan in de (vertekende) betekenis van een verzameling van kerkelijke denominaties, is zelf mede onderhevig aan de inwerking van het moderne levensgevoel, dat zich aan alle kanten opdringt. Men kan het gereformeerde leven enerzijds uitbannen door de leer om te buigen. Men kan het ook doen door de leer in het leven niet te laten functioneren en het zo tot dood kapitaal te maken.

Actueel

Ik wil met dit alles maar zeggen dat Groens uitdrukking Gereformeerde Gezindheid, in de wezenlijke betekenis van dit woord, in onze tijd weer ten volle voor ons komt te staan. We worden als Gereformeerde Gezindte in onze tijd, dat wil dus zeggen als mensen, in de Hervormde Kerk en daarbuiten, die willen staan voor en leven uit het gereformeerde belijden, teruggeworpen op de kernvragen van dit belijden. Ik behoef de zorgelijke ontwikkeling van onze tijd niet te schetsen. Ik zou alleen maar in gemeenplaatsen kunnen vervallen. Maar we staan er gezamenlijk voor. Meer dan ooit hebben we elkaar nodig in een tijd, waarin zo vaak de vraag op ons afkomt hoe wijzelf en onze kinderen staande zullen blijven in de vloedgolven van het moderne levensgevoel, ook van het moderne christelijke levensgevoel, waarin de norm van het Woord meer en meer vervangen wordt door de norm van de tijd. In die strijd, waarin we allen staan, hebben we elkaar bitterhard nodig.

Wanneer we bovendien het woord van Hoedemaker verstaan: Hervormden en Afgescheidenen, allen zijn we afgeweken, samen zijn we onnut geworden, dan zullen we ook vanuit de rechte ootmoed zicht op elkaar hebben. We mogen elkaar, als Gereformeerde Gezindte, niet loslaten.

Het wordt dan ook tijd dat we als Gereformeerde Gezindte weer zicht krijgen op de echte katholiciteit van de kerk. Want als we in één ding afgegroeid zijn van het gereformeerd belijden, dan is het toch wel daarin, dat we elkaar niet hebben kunnen vasthouden. We zijn er als Gereformeerde Gezindte zo sterk in om elkaar bepaalde etiketten op te plakken. Dat is onze schuld en schande. We hebben vaak meer geijverd voor de Gereformeerde Gezindte, in de zin van de verschillende kerkelijke denominaties (elk voor eigen denominatie dan), dan voor de doorwerking van de gereformeerde gezindheid als gereformeerde overtuiging, naar buiten en naar binnen.

Prof. dr. J. Severijn schreef eens: 'Wij doen precies als de nieuw-theologische mensen. Ieder zijn eigen interpretatie van de belijdenis, zij in de ruimte, wij in de engte. Zij allen onder één dak en wij allen in een eigen huis. Zij in een nieuwtheologisch hotel, niet meer ieder in zijn eigen kamer, maar allen in de conversatiezaal, allen aan dezelfde tafel, en wij ieder in een huisje apart, waar allen het, zolang het duurt, in alles precies eens zijn' (Bevestig dat; Uitgave Zuijderduijn, Woerden; p. 15).

Elk op eigen plaats

Betekent dit alles dat we morgen maar moeten samensmelten? Ja en neen! Ja, als het goed is, voor al die kerkelijke denominaties buiten de Hervormde kerk, die elk voor zich buiten de Hervormde Kerk trouw willen blijven aan het Gereformeerd belijden, al realiseer ik me heus wel de kerkelijke gevoeligheden, die hier liggen. Maar ik wil maar zeggen hoe het eigenlijk zou moeten zijn. Het is de schuld van de Gereformeerde Gezindte, dat ze in zoveel denominaties uiteen is gevallen. Maar neen, als het erom gaat of de Gereformeerden in de Hervormde Kerk maar direct samen moeten smelten met de afgescheiden denominaties. Daarmee wil ik niet zeggen dat het niet verheugend zou zijn als het gebeurde. Maar er blijven tenslotte, kerkelijke gezien, twee lijnen binnen de Gereformeerde Gezindte, die niet van vandaag op morgen naar elkaar toe te buigen zijn. Wij — ik bedoel dan de Hervormd-Gereformeerden en dan nog speciaal al diegenen die zich er werkelijk rekenschap van hebben gegeven en blijven geven — voelen ons voor God in ons geweten verplicht te leven en te strijden, vanuit het gereformeerd belijden, binnen de Hervormde Kerk. We kunnen die kerk en het volk daarin niet loslaten, en we mogen met dankbare verwondering — door alle nood en zorg heen — constateren dat ons blijven gezegend is en wordt. Daarnaast zijn er de Afgescheidenen — en ook hier bedoel ik hen, die er zich werkelijk rekenschap van hebben gegeven en blijven geven — die de strijd met ons, op de plaats waar wij staan, niet kunnen meemaken. Laten we elkaar in die, — overigens kritische — vrijheid laten. Niet afdingen op elkaars kerkelijke positie. Nog minder elkaar in dit opzicht kerkelijk vliegen afvangen. Het beoefenen van de echte katholiciteit betekent in dit verband elkaar steunen in de strijd door gebed en meeleven. Dat betekent niet dat we ten opzichte van elkaar niet eerlijk zouden moeten zijn. We lopen allen het gevaar dat we bepaalde schatten van het gereformeerde leven verontachtzamen. Dat geldt voor ons als Hervormden, dat geldt ook voor de Afgescheidenen. Wij als Hervormden lopen telkens weer het gevaar dat we in de confrontatie met de andere delen van onze kerk, waar het gereformeerde leven zeer laag genoteerd staat, iets meenemen van de ontwikkelingen, die in het geheel van onze kerk aan de orde zijn. De Afgescheidenen lopen soms het gevaar dat ze zich verliezen in zaken die niet wezenlijk zijn in de strijd tegen de geesten waarin we ons bevinden. De vraag is echter meer of we vanuit een wezenlijke verbondenheid elkaar op het oog hebben en critiseren.

Wat we nodig hebben is dat we elkaar eerlijk behandelen en ook ten aanzien van eigen gebreken eerlijk zijn, in dit verband met name ten aanzien van onze schromelijke verwaarlozing van de katholiciteit. We hebben te staan met het gezicht naar elkaar, vanuit de gemeenschap met Hem, die het enig hoofd is van de kerk.

We zien de laatste tijd gelukkig in diverse gemeenten er op diverse terreinen verheugende ontwikkelingen in dit opzicht, al zijn er nog steeds de vele dingen, waarover we ons schamen moeten. Velen lopen en ijveren voor eigen huis in plaats van voor het huis des Heeren. Momenteel hebben we echter de kairos, dat is de gelegen tijd, of misschien moet ik zeggen de bij uitstek geboden tijd, om elkaar te zoeken en samen te tonen, onder het beding van de zegen Gods, dat we een gemeenschappelijke schat hebben in onze gereformeerde religie. Dat dit geen dood kapitaal is, maar rente geeft op de bank van het leven. Als we uit de volheid van de gereformeerde religie samen leven dan raakt de krampachtigheid eruit. Dan kan het gereformeerd belijden ook werkelijk wervend zijn in kerk en wereld. Zolang wij als Gereformeerde Gezindte elkaar echter niet verstaan en aanvaarden vanuit één gemeenschappelijke gereformeerde gezindheid, mogen we niet verwachten dat anderen ons wel verstaan en aanvaarden. Dan moeten we ons niet beklagen om de caricaturen, die van de Gereformeerde Gezindte worden gemaakt. Want in feite hebben we dan zelf van de gereformeerde gezindheid een caricatuur gemaakt.

Als ergens katholiciteit geboden is, dan is het in onze eigen kring. Zullen we er misschien door de nood van de omstandigheden toe gebracht moeten worden om de gereformeerde gezindheid weer samen te gaan beleven dwars door de kerkelijke gebrokenheid van de Gereformeerde Gezindte heen?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen