De liturgie in de eredienst

Wie in de vakantie eens een buitenlandse kerkdienst bezoekt, merkt dat de „orde van dienst" heel anders is dan wij gewend zijn. In veel kerken krijgt het liturgische gedeelte veel meer aandacht cn is de preek slechts een klein onderdeel van de dienst. Van de liturgie in onze gemeenten kun je zeggen dat zc erg sober is. Hoe komt dat? Om dat te weten te komen, maken we een korte wandeling door de geschiedenis.

Het Oude Testament

In het Oude Testament vindt de dienst van de Heere God vormgeving in ccn aantal handelingen, die we samen kunnen vatten onder drie aspekten: eredienst, heiliging en gemeenschap. Denk maar aan offers. Ze zijn een gave, een verzoeningsmiddel, waardoor dc band tussen God en de offeraar hersteld wordt, en een mogelijkheid tot ccn heilige maaltijd.

De heiligheid van de Heere stond centraal.

Alleen door bemiddeling van priesters en hogepriester konden de Israëlieten naderen tot God. Zij ontvangen door het offeren, bidden en zegenen van de priester een zichtbare en hoorbare prediking.

Daarnaast ontvingen zij op de sabbat, op de feestdagen en ook door-de-wcck onderwijs uit Gods Woord en Wet. De hele oudtestamentische eredienst wees heen naar Jezus Christus. Die een volkomen verzoening voor al de Zijnen zou aanbrengen. Na de ballingschap krijgen we de eredienst in de synagoge, die belangrijk verschilde van de eredienst in de tempel of tabernakel.

Geen offers, geen priesters, maar iedere manlijke Israëliet, die Bar-mistswa was (zoon der wet) mocht dc eredienst leiden of een gedeelte daarvan. De synagoge werd een gebedshuis cn een leerhuis.

De oude kerk

Vanuit Lukas 4:16-27 weten we hoe het in de synagoge toeging ten tijde van de Heere Jezus.

De nieuwtestamentische (christelijke) eredienst heeft belangrijke elementen van de synagogale eredienst overgenomen.

Bloedige offers kende men niet meer, want de Heere Jezus had met Zijn offerande een volmaakt Offer gebracht voor al de Zijnen.

Al gingen de eerste christenen nog wel naar de tempel (Hand. 3) toch vormden de samenkomsten op dc eerste dag der weck (opstandingsdag van de Heere Jezus) dc kern van de christelijke eredienst. We lezen van hen dat zc volhardden in de leer der apostelen en in de gemeenschap en in de breking des broods en in de gebeden.

Terwijl ook de prediking en het psalmgezang een wezenlijk onderdeel vormde van de eredienst. Alle mannen mochten voorgaan, als het maar tot stichting was en met orde.

De latere brieven (Timotheüs,

Titus) van Paulus laten een geleidelijke verandering zien ten gunste van de ambten.

Door de ambten wil de Heere Zijn kerk bewaren voor dwaling en verwarring. Al mogen we het ambt aller gelovigen niet geringachten (zie 1 Kor. 12).

Liturgie in de loop der tijd

In dc loop van de kerkgeschiedenis is cr ten aanzien van de liturgie veel veranderd. De ontwikkeling van de oude kerk is moeilijk te tekenen, door de schaarse gegevens, die voorhanden zijn.

Vast staat, dat men naar het bevel van Christus samenkwam om avondmaal te vieren (Luk. 22:17, 19). Of er afzonderlij k samenkomsten waren voor uitlegging van het Woord zonder sakramentsbediening. blijft ccn omstreden zaak.

In de vierde eeuw komen er grote veranderingen. De nadruk komt dan te liggen op de godheid van Christus (Arius). Ambtelijke prachtgewaden komen in de mode. Duidelijk onderscheid is er wel te zien in de liturgie van de Oosters Orthodoxe Kerk en dc Romeinse.

Liturgie in de Oosters Orthodoxe Kerk

In het oosten wordt de viering van de liturgie meer een mysteriedienst. Kommunie en preek raken steeds meer op de achtergrond. Na de negende eeuw is de preek geheel verdwenen.

Was bij Johannes Chrysostomus (347-407) dc prediking een niet onbelangrijk deel van de oosters orthodoxe eredienst, nu is de prediking daar zo goed als uit de diensten verdwenen. De

eucharistieviering (avondmaal) staat nu centraal.

Gezang, schriftlezing cn gebeden worden afgewisseld met allerlei rituele handelingen die als het ware iets van de hemelse heerlijkheid bij dc mensen moeten brengen. Ze moeten loskomen (zich losvoelen) van het aardse (sterfelijke) om deel te hebben aan het onsterfelijke (hemelse). Bij dc Oosters Orthodoxe Kerk is het paasfeest het hoogtepunt in het kerkelijke jaar; het is het feest van de onsterfelijkheid.

Het grootste gedeelte van de liturgie vindt plaats achter de ikonastasc: ccn prachtig versierde wand in het midden van de kerk. De ikoncn. waarmee deze versierd is. zijn afbeeldingen van de Heere Jezus, de apostelen of van de heiligen.

De „gemeente" kan dus een groot gedeelte van dc liturgie alleen maar horen, want door deze ikonastasc wordt het gebeuren aan hun gezicht onttrokken.

Maar.... bij het hoogtepunt van dc dienst gaan de deuren in deze wand open en mag dc „sterveling" iets van de heerlijkheid van de heiligen zien. Hij ziet dan het altaar en mag zich van de dood bevrijd weten en in de hemel opgenomen voelen.

De roomskatholieke eredienst

Het hart van dc roomskatholieke eredienst is de eucharistie, de misviering. Heel lang werd alleen het latijn, dc kerktaal, gesproken. Dit in tegenstelling tot de Oosters Orthodoxe Kerk waar in dc volkstaal gesproken werd. Centraal bij Rome is het altaar, waarop dagelijks voor levenden en doden het verzoenend offer wordt gebracht.

In dc liturgie wordt het gehele heilsmysterie van Vleeswording tot en met dc Uitstorting van de Heilige Geest opnieuw tegenwoordig (present) gesteld. En dit geschiedt door de kerk, in vereniging met het Hoofd Jezus Christus. Om Zijn kruisoffer in alle tijden te effektueren heeft Christus dc medewerking nodig van Zijn kerk. Het gesproken woord van dc viering van de Mis wordt afgewisseld met zang. gebeden cn de geloofsbelijdenis van Nicea.

De reformatie

Heel de liturgische opzet van de Rooms Katholieke kerk hing nauw samen met de heilsleer van Rome: een samenwerking van God cn mens. Dc reformatie stelde dc prediking centraal als middel der genade. Alles wat maar enigszins de gedachte van offer tot verzoening had. moest weggenomen worden.

Om de gemeente aktief tc betrekking bij dc liturgie werd het latijn vervangen door de volkstaal. Dc gebeden waren eenvoudig en werden verstaanbaar uitgesproken. Er was ook plaats voor het gebed der gemeente door middel van psalmgezang. Allerlei ingewikkeld, vormelijk uiterlijk ceremonieel werd afgeschaft.

Ondanks alle ingrijpende veranderingen werd door dc reformatoren Luther, Zwingli en Calvijn geen „geheel nieuwe dienst" opgebouwd.

Zwingli maakte zich erg sterk voor het preken (elke dag) en de viering van het heilig avondmaal. Dc dienst bestond uit een preek, omringd door gebeden en werd besloten met de twaalf artikelen en dc wet des Heeren. die geen liturgische, maar didaktischc (onderwijzende) betekenis hadden.

Luther vond de preek ook wel „der gröBte und vornehmstc Sttick". maar sloot veel meer aan bij de bestaande traditie. Hij wilde rekening houden met dc zwakken en van de vrijheid geen gebod maken. Hij wilde de eredienst, die bedorven was. zuiveren.

Prediking en avondmaal kregen een vaste plaats.

Calvijn zat meer op de lijn van Luther, dan van Zwingli. maar dal had ook alles te maken met Zwingli's avondmaalsopvatting. Al zijn er tussen Calvijn en Luther ver, schillen geweest, het zijn geen echte tegenstellingen. Samen wilden zij terug naar de liturgie van dc oude kerk. want die gewoonte was toch „volgens het Woord des Heeren"?

In ons land zijn dc liturgieën van Marten Micron en dc vertalingen van Petrus Datheen naast elkaar gebruikt. Helaas heeft men na Calvijn

het zicht op één liturgie verloren. De Nederlandse kerken hebben in de beginperiode er te weinig aandacht voor gehad dat ze in een volledige liturgie moesten voorzien.

De preek was vast bestanddeel en voor het overige bleef geen tijd en plaats over. Maar noch Calvijn, noch Luther heeft bedoeld om geheel afstand te doen van de liturgie, die er vanaf de oude kerk is geweest. Wel zuiveren, maar niet opheffen.

Zowel in Genève als te Straatsburg heeft Calvijn wat betreft de avondmaalsviering en psalmgezang een zekere orde ingevoerd.

Waarom een sobere liturgie?

Allerlei uiterlijke vormen en rituelen mogen de dienst niet bepalen. Ze leiden af van het Woord. Dus niet het altaar maar de preekstoel bepaalt het karakter van onze eredienst. Alle nadruk ligt op de preek. Daarin mag de predikant het Woord van God voor de gemeente vertolken en toepassen. De Heidelbergse Catechismus is ook duidelijk in zijn verwerping van alle roomse zuurdesem: ..De gemeente van Jezus Christus dient niet door „stomme beelden", maar door de „levende verkondiging van Gods Woord" te worden gesticht en gebouwd in het geloof.”

Tenslotte wijzen wc ook af alle hedendaagse liturgische veranderingen. die vele kerken hebben binnengehaald, om te trachten hierdoor de mensen aan zich tc binden. Het zijn korte diensten, waarin veel wordt gezongen, soms zittend, dan weer staand. Dan wordt de liturgie tot hoofdzaak en het belangrijkste een bijzaak: de prediking, die zelden langer duurt dan een kwartier of twintig minuten.

Helaas is ook bewezen, dat men de mensen door deze liturgie niet kan binden, dat kan alleen door de zuivere verkondiging van Gods

Woord, de reine bediening van de sakramentcn en het uitoefenen van de kerkelijke tucht. Waar dat nog centraal staat, daar wil men nog onder het Woord komen.

Waarde van de liturgie

Er is geen eredienst denkbaar zonder orde van dienst, hoe sober die ook is. omdat dc eredienst een vaste struktuur bezit, die niet aan de willekeur van de enkeling mag worden overgelaten. Als het goed is, komen we in de kerk om gemeenschappelijk God te eren. In de Heere Jezus Christus eren. want van onszelf kunnen en willen wc dat niet meer.

Dat was wel Gods doel toen Hij ons geschapen heeft. Wie daar met z'n hart ja op mag zeggen, zal tegelijkertijd belijden, dat we er niets van terecht hebben gebracht. En toch wil God nog met ons van doen hebben. In Zijn huis wandelt Hij onder ons in het gewaad van Zijn Woord (Calvijn). Gaan naar Gods huis is eigenlijk gaan tot God. En al is het centrale gedeelte in de samenkomst Gods Woord en de prediking van Zijn Woord, daarom mogen we nog geen genoegen nemen met een „vormloze" dienst van God. Een eenvoudige, sobere eredienst betekent toch nog geen ordeloosheid?

De Heere is geen God van wanorde, maar Hij wil wonen en werken waar de dingen met orde geschieden (1 Kor. 14:33). Wel een sobere eredienst, maar die wel volgens enkele vaste uitgangspunten is ingericht.

Want al neemt de prediking een centrale plaats in. dan betekent dat echt niet dat de andere delen van weinig of geen belang zijn.

H.I. Ambacht

B.S. van Groningen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen