Het hervormingsmonument te Genève

Dit jaar wordt herdacht, dat de reformator Calvijn zich in 1536 te Genève vestigde. Een reden voor ons om eens aandacht te besteden aan het Internationale Hervormingsmonument (IHM) in deze stad.
Wie te Genève op de Mont-Blancbrug staat en naar het zuiden kij kt, ziet hoog boven de huizen van de oude stad de beide vierkante torens van de Sint Pieterskathedraal uitsteken.
De Pieterskerk is het centrum van het protestantisme te Genève, waaraan tal van herinneringen verbonden zijn. Na reeds enige jaren in het verborgen het Evangelie te hebben verkondigd, preekte de welsprekende hervormer Farel op 8 augustus 1535 voor het eerst in deze kerk. Tijdens een vergadering van de Grote Raad van Genève, alle stemhebbende burgers omvattende, werd op 21 mei 1536 in hetzelfde kerkgebouw de r.k. eredienst afgeschaft en officieel vervangen door de hervormde

In de maand juli van dat jaar kwam de 27-jarige Calvijn, op doorreis naar Straatsburg, voor één dag in Genève. De 20 jaar oudere Farel zocht de toen reeds bekende j onge Fransman op, in zijn herberg, en vroeg hem dringend zijn medewerker te worden. Toen Calvijn, die nog een kamergeleerde was, om studieredenen weigerde, verweet Farel hem heftig niet God maar zichzelf te zoeken. Geschrokken van zo'n uitval gaf Calvijn toe.
Van 1537 tot zijn dood in 1564 was hij, met een onderbreking als gevolg van politieke moeilijkheden (1538-'41), verbonden aan de Pieterskerk als predikant. Vlakbij de kathedraal ligt het 'auditoire de Calvin'. In deze gehoorzaal heeft Calvijn colleges gegeven over de uitlegging van de H. Schrift. De Schotse hervormer Knox preekte er enige tijd voor Engelsen en Schotten.

Een toerist die geïnteresseerd is in de boeiende geschiedenis van het protestantisme, zal in Genève allereerst Pieterskerk en 'auditoire' bezoeken, om daarna af te dalen naar een nabijgelegen fraai plantsoen: 'la Promenade des Bastions'. Aan de zuidzijde ervan staat de universiteit. Het is de voortzetting van de in 1559 door Calvijn gestichte academie, waarvan Bèze (Beza) de eerste rector is geweest.
Aan de noordzijde wordt de wandelplaats afgesloten door het Internationale Hervormingsmonument. Dit gedenkteken is het eigenlijke onderwerp van dit artikel. De eerste steen van het IHM is gelegd in 1909 - 400 jaar na de geboorte van Calvijn; in 1917 - het vierde eeuwjaar van Luthers openbaar optreden - werd het gedenkteken voltooid. Het werk was mogelijk gemaakt door financiële bijdragen uit Zwitserland en het buitenland. Het IHM met zijn beelden, basreliëfs en inscripties is een stenen getuigenis van de internationale betekenis van Genève en het Calvinisme voor de zaak van godsdienst en vrijheid. De Franse beeldhouwers Landowski en Bouchard hebben deze twee gedachten tot uitdrukking gebracht: in het verleden was de kleine stadsrepubliek Genève - pas in 1815 toegetreden tot de Helvetische Bondsstaat - een protestantse voorpost in het r.k. zuiden; calvinisme brengt (uiteindelijk) geestelijke en dus ook politieke vrijheid.

Dat karakter van voorpost spreekt al dadelijk uit de vorm van het eigenlijke IHM; een 100 meter lange, ongeveer 8 meter hoge witte muur, op de plaats van de voormalige stadswal, oprijzende aan de overkant van een met water gevulde gracht. Over de gehele lengte van de muur staat het devies van Genève gebeiteld: Post Tenebras Lux, na duisternis licht, wat ook de zin van de Reformatie is geweest. Aan linker- en rechteruiteinde van het IHM staan blokken steen met een herinnering aan de gebeurtenissen van 1536 en 1602. Wij vermeldden reeds de invoering van de hervormde religie op 21 mei 1536. Het jaartal 1602 herinnert aan de'escalade', toen soldaten van de rvk. hertog van Savoye vergeefs probeerden de stad Genève te bestormen door over de stadswal te klimmen (escalader). De aanslag mislukte door de waakzaamheid van de burgerwacht. Elk jaar op 12 december wordt dit wapenfeit feestelijk herdacht, uit dankbaarheid voor het behoud van de 'godsdienstige en poHtieke onafhankelijkheid'.

De toerist die op enige afstand van het IHM staat, richt zijn blikken eerst op de groep in het midden: vier beelden van 5 meter hoog, die met hun sokkel bijna tot de bovenkant van de symbolische muur komen. Afgebeeld zijn van links naar rechts: Farel, iets naar voren Calvijn met een geopende Bijbel, dan Bèze (Beza) de eerste rector van de academie en Calvijns opvolger, tenslotte Knox. In 1559, het stichtingsjaar der hogeschool, waren de 4 hervormers te zamen in Genève. Aan beide zijden van de centrale groep zijn 4 historische bas-reliëfs aangebracht, van elkaar gescheiden door 3 beelden van belangrijke figuren.
Van links naar rechts lopende, zien wij eerst een voorstelling van de ontvangst van Franse vluchtelingen aan het hof van keurvorst Friedrich-Wilhelm. Deze beloofde bij het Edict van Potsdam op 29 oktober 1685 - 11 dagen na de herroeping van het Edict van Nantes door Lodewijk XIV - een veilig asiel aan de verdrukte Hugenoten. Boven de afbeelding, in steen gebeiteld, een passage uit het Edict van Potsdam; ernaast een beeld van Friedrich-Wilhelm. Dan een basreliëf dat de afzwering van Philips II voorstelt door de Staten Generaal in Den Haag (1581). Hier werd in praktijk gebracht wat de professoren Bèze en Hotman in Genève leerden, n.1. dat de vorst er is voor het volk en niet omgekeerd, terwijl men een tirannieke vorst niet meer moet gehoorzamen. Ziehier in oud-Nederlands een deel van de bijbehorende inscriptie: 'D'ondersaten en zijn niet van Godt gheschapen tot behoef van den prince. .. om hem als slaven te dienen, maar den prince om d'ondersaten wille, zonder dewelcke hij egheen prince en is'. Niet zonder ontroering aanschouwt een Nederlandse protestant (met historisch besef) het tweede beeld dat van Willem van Oranje, leider in de strijd tegen Spanje, grondlegger van ons onafhankelijk volksbestaan, en voorstander van tolerantie in een eeuw van onverdraagzaamheid! Dan volgt een bas-reliëf van de afkondiging van het Edict van Nantes (1598) waarbij de - om politieke redenen r.k. geworden - Franse koning Hendrik IV zijn voormalige geloofsgenoten godsdienstvrijheid en (practisch) volledige burgerrechten garandeerde. Ernaast een beeld van de grote militaire en politieke leider der Hugenoten, Gaspard de CoHgny, die als één der eersten in de Bartholomeusnacht van 24 augustus 1572 vermoord is. Ten slotte een afbeelding van de eerste predikatie die de hervormer Viret in Genève hield (1534). De bijbehorende tekst is het 'Onze Vader' in 16de-eeuws Frans.
Gaan wij naar de rechterzijde van de muur, dan zien wij. om te beginnen, een bas-reliëf van een preek van Knox aan het Schotse hof (1565). Het opschrift is het 'Onze Vader' in 16de-eeuws Engels. Het eerste beeld is dat van Roger Williams die, geëmigreerd om het calvinistische geloof, in Noord-Amerika een kolonie stichtte, in welker grondwet hij het beginsel opnam van godsdienstvrijheid: soul liberty staat te lezen op het boek, dat de stenen Williams vasthoudt (1636). Vervolgens een voorstelling van de aankomst in Noord- Amerika van de' Pelgrimvaders' met hun schip de Mayflower (1620). Alvorens aan land te gaan, knielen passagiers en schepelingen en beloven, onder aanroeping van Gods naam, in het algemeen belang voor de te stichten kolonie wetten uit te vaardigen, die rechtvaardig en voor allen gelijk zijn. Deze overeenkomst - het z.g. Mayflower Compact - is een der grondslagen van de (latere) 18de-eeuwse Amerikaanse democratie, die op haar beurt de Fransen heeft beïnvloed.
Het middelste beeld is dat van de puriteinse - streng calvinistische - militaire en politieke Engelse leider Cromwell. Hij kwam met de Zwitsers op voor de vervolgde Waldensen. Naast zijn beeld het bas-reliëf van een zeer belangrijke gebeurtenis. Onze stadhouder Willem III en zijn vrouw prinses Mary aanvaarden de Engelse kroon op de grondslag van de Bill of Rights (1689). Zij worden het eerste constitutionele koningspaar. De door het Parlement opgestelde verklaring bevestigde n.1. de aloude rechten en vrijheden van de Engelsen en maakte het de koning onmogelijk om de wetten te veranderen of zonder het Parlement te regeren. Op dringend verzoek van Britse protestanten had Willem III - de grote tegenstander van de autocratische Lodewijk XIV - diens bondgenoot Jacobus II, een tirannieke r.k. vorst, verdreven. De afzetting van Jacobus ligt geheel in de lijn van de afzwering van Philips II. Het beeld van de Hongaarse protestant Bocskay sluit de rij. Hij was de leider van de Hongaarse hervormden in een opstand tegen het huis Habsburg. Na een succesvolle strijd wist Bocskay van keizer Rudolf II een zeer gunstig vredesverdrag te verkrijgen: de Hongaren werden onafhankelijk en zouden vrijheid van godsdienst genieten. Op 13 december 1606 verscheen hij in de Landdag met het tractaat. Een bas-reliëf laat zien hoe de leden ervan met uitgestoken zwaarden het verdrag goedkeuren. Nog voor de maand om was, werd Bocskay het slachtoffer van gif dat roomsen hem hadden toegediend.

Volledigheidshalve zij nog vermeld dat bovenaan de treden, die links en rechts naar het terras voor het monument voeren, sokkels zijn geplaatst met alleen de namen Luther en Zwingli. Het is een stille hulde aan de nagedachtenis van deze hervormers, die respectievelijk in Worms en in Zürich een monument hebben gekregen. Als wij alles wat het IHM ons te zeggen heeft samenvatten, zouden wij kunnen stellen dat het calvinisme de stoot heeft gegeven tot de erkenning van de volksvrijheden en de mensenrechten. Op een in 1935 te Parijs gehouden calvinistencongres verklaarde prof. Rutgers dan ook: 'Terecht heeft men in het calvinisme de bron gevonden van de burgerlijke vrijheden'.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen