De vreugde van een vrij leven

Na Munnekeburen is het voor de auto gedaan. Vandaar moet het verder te voet, over het smalle pad langs de Helomavaart. Een straf is dat niet. De winterzon legt een gouden glans over het riet- en wilgenland van de Groote Veenpolder in natuurgebied De Rottige Meenthe. Het water in de vaart heeft het gevecht met de vorst verloren. Nog een nacht, en de laatste wakken zijn dicht.
Vanachter het historische vrachtschip bij poldermolen De Rietvink klinkt ondanks de vrieskou het geluid van een slijptol. Lia van der Mark geeft het niet snel op. Met een muts over haar oorbeschermers trotseert ze de kou. „Het is heerlijk werken met dit weer”, lacht ze, nadat ze de oren weer vrij heeft.
Door de voormalige roef, die momenteel wordt omgebouwd tot keuken, gaat ze me voor naar het ruim. Twee schappen aan de wand doen dienst als trap. Het toilet is tijdelijk buiten gebruik. De waterzuivering, een experimenteel ding, heeft nog wat kinderziektes. De tjalkbewoners doen het voorlopig met een veredelde urinoir achter een stuk zeil in de roef. Doortrekken is er in een vorstperiode niet bij. Zo nodig kan de toiletbezoeker elders een emmer water vullen. Gedachtig aan de originele naam van het schip: VOID, de afkorting van ‘Voorwaarts is ons doel’.

Dierenarts
In het tot woonkamer omgebouwde ruim verspreiden een houtkachel van speksteen en een allesbrander een behaaglijke warmte. De hond ligt soezend op een bank, de kat manoeuvreert tussen de kopjes op de alternatieve salontafel door. Vrijwel alle meubels maakte de bewoonster zelf, tot de wandkasten toe. „Dat was echt een lastig karwei, want niets is hier recht.”
Dierenarts wilde ze worden, maar haar vader, huisarts van professie, vond dat ze in zijn voetspoor moest gaan. Het werd geen van beide. Ze leerde ingenieur in opleiding Rolf van der Mark kennen, met haar eenentwintigste was ze getrouwd. „Ik ben gaan werken om Rolf z’n studie te betalen.”
Van haar echtgenoot leerde ze timmeren en andere praktische vaardigheden. „Dat vond ik verschrikkelijk leuk, ik ging onze eigen meubels maken en kluste veel in huis. Rolf kreeg een baan bij Akzo en werd vaak verplaatst. Op m’n negenentwintigste verhuisde ik voor de dertiende keer, toen was ik het wel een beetje zat. De overplaatsing naar Emmen, met de verplichting om opnieuw te verhuizen, bracht me op het idee om een oud schip te kopen. Ik deed niet anders dan huizen opknappen en steeds weer een nieuw leven opbouwen. We hadden een heel mooie woning laten zetten in het Epser bos, vlak onder Deventer. In de garage had ik m’n eigen pottenbakkerijtje. Dat begon net leuk te lopen, moesten we wéér verhuizen. Met een schip heb je daar geen last van. Dat neem je gewoon mee.”

Drijvend krot
Na bestudering van alle soorten historische vaartuigen viel de keus op een Groninger zeetjalk. „Die zijn er bijna niet meer, maar dat wisten we niet. Heel toevallig werd er in De Telegraaf een aangeboden, door een man die hem in zijn studententijd voor een habbekrats had gekocht. Vervolgens trouwde hij met een chique Belgische mevrouw. Ze hebben 25 jaar oorlog gevoerd over dat schip. Zij vond het niks, zelfs niet toen hij aan boord een klein badcelletje voor haar had getimmerd. In de weekenden voer hij met een vriend met de tjalk rond. Op een gegeven moment was alles zo verwaarloosd, dat hij er niet meer doorheen zag. Ik vond het wel sneu voor hem, maar wij waren heel erg blij met zijn schip.”
De VIOD, gebouwd in 1904, verkeerde in deerniswekkende toestand. Toch verwisselden het echtpaar en hun twee zonen in 1994 de comfortabele woning in Epse voor het drijvende krot. „De huiskamertemperatuur was twee graden. We hadden één kraan met een bibberig straaltje water. Om onszelf goed schoon te krijgen, gingen we regelmatig naar het zwembad. Met handschoenen aan zaten we de boterhammen te smeren. Voor het eerst van mijn leven was ik jaloers op mannen die ’s morgens naar hun werk moeten. Lekker warm in de auto. De kinderen lagen met trainingspakjes aan in bed, hun knuffeltjes vroren vast aan de wanden.”

Comfortabele gevangenis
Toch wilde ze al snel niet meer terug. „Ik ben opgevoed met het ideaal van een mooi huis, een eigen auto, luxe spullen. Op een gegeven moment heb je die allemaal en denk je: ‘Is dit het nou?’ Het voelde voor mij als een zeer comfortabele gevangenis. Op zo’n boot heb je de vrijheid. Wil je weg, dan start je de motor en hijs je het zeil.” De rest van het gezin kreeg de smaak ook te pakken. „Het is hier veel knusser en avontuurlijker dan in zo’n groot huis. Zomers ga je met je hele bedoening uit zeilen, er gebeurt altijd wel wat.”
Het eerste halfjaar bracht ze grotendeels door in een bakje aan de buitenkant van de ijzeren zeetjalk, om alle roest weg te bikken. „Ik heb in die tijd ook leren lassen. Toen we voor het eerst met het schip op vakantie gingen, hoorden we mensen vaak ‘Oranje boven’ zingen. Vanwege alle loodmenie die ik erop had gesmeerd.”
De mast was totaal verrot, de giek stond op doorbreken. De kluiverboom begaf het op het Coevorder havenfeest. „Daar lagen de mooiste schepen, allemaal spik en span. Om die bult roest van ons nog wat te laten lijken, stelde ik voor de kluiverboom te bevestigen. Die lag voorin het ruim. Met een stel mannen hebben we hem in de metalen bus geplaatst. Bleek dat voorin nog een draad om de stag zat geslagen. Dat zou Rolf wel even oplossen. Op z’n achterste hipte hij naar voren. Hij was er bijna, toen de hele boegspriet finaal afbrak. Met boom en al verdween hij onder water. Ik begon verschrikkelijk te lachen, tot een van die mannen uitviel: ‘Hij kan wel dood zijn’. Op hetzelfde moment kwam er een zwarte moddervoet over de rand van de reling.”

Openbare verkoop
Met de beslissing om niet alleen het huis in Epse maar ook alle huisraad te verkopen, sneed het echtpaar de band met het burgerbestaan aan wal definitief door. „We hebben openbare verkoop aan huis gehouden. Het publiek kwam via de garage binnen, bij de voordeur zaten onze jongens met de geldkist. Je hele leven zag je van de oprit af wandelen. De een vertrok met een kast, de ander met een stoel. Wat overbleef, ging naar het kringloopcentrum. Het meeste speelgoed naar asielzoekerscentra. In twee dagen was alles weg. Dat gaf wel een raar gevoel.”
Twee jaar zwierven ze met de VIOD in de omgeving van Emmen rond. „Je bleek nergens een vaste ligplaats te kunnen krijgen. Dan lagen we hier, dan daar. Tot we weer werden weggejaagd. Dat was wel even slikken. Uiteindelijk hebben we in Coevorden een museumhaven opgericht, die in 2000 is geopend. Een jaar eerder mochten we er al liggen, na verloop van tijd kregen we een officiële plaats.”
De restauratie van de zeetjalk vorderde zeker maar langzaam. „Toen de buitenkant klaar was, ben ik aan de slaapkamers van de jongens begonnen. Rolf en ik hebben de eerste acht jaar op de grond geslapen.” Sinds 2002 liggen ze in het achteronder, bereikbaar vanuit de roef. Boven de motor. Slaapkamer is een groot woord, maar het ligt er in ieder geval comfortabeler dan op de planken vloer in het voormalige ruim. Naast het zelfgemaakte bed is een slaapplaats voor de hond gefabriceerd. Voorin het schip heeft Lia haar timmerhoek, waar ze de werkbank van haar opa zette. „Die was timmerman.” Erboven hangt het oude gereedschap en opa’s laatste stompje potlood, dat de kleindochter als een kostbaar kleinood bewaart.

Bijkomend werk
Een zelfgemaakte zonnecollector zorgt voor warm water. Na zestien jaar moet er nu ook een fatsoenlijk keukentje komen, in de roef. „Die hebben we helemaal opnieuw geklonken, met 1600 kliknagels, echt in het vuur. Dat was een enorm project.”
Dat het restauratietraject zo uitliep, kwam vooral door bijkomend werk. „Tussendoor hebben we een oude klipper opgeknapt, omdat onze oudste zoon ook heel graag op een schip wilde wonen. Onze jongste is precies tegenovergesteld. Die wil een gewone vrouw, een gewoon huis, een gewone auto....”
Aan het zwerven kwam door de vaste ligplaats een eind. „Maar we misten in Coevorden de privacy die we in Epse hadden. We wilden weer natuur om ons heen.” Zaterdag na zaterdag trokken de tjalkbewoners langs grote en kleine waterwegen in noord Nederland, op zoek naar de ideale stek. Met steeds minder verwachting.
„Op elke vierkante meter grond in Nederland zit een bestemmingsplan en bijna alle gemeenten proberen woonschepen te weren.”
Tijdens een van hun tochten, in het voorjaar van 2007, belandden ze op de Veendijk in De Rottige Meenthe, een natuurgebied boven nationaal park De Weerribben. Verrast stonden ze stil bij een molen in ruïneuze staat.
„We vonden dit plekje meteen zó verschrikkelijk mooi. De molen bleek al vier jaar te koop te staan. Hij was van een standwerker die zelfs z’n eigen moeder op de hoek van de straat zou verpatsen.”

Poldermolen
Op 1 juli 2008 wisselde de molen van eigenaar. Het ging de nieuwe bezitters primair om de locatie. De VIOD past perfect in de inham voor de molen. Met een professionele powerpointpresentatie wisten ze de gemeente Weststellingerwerf te winnen voor hun deal: een ligplaats voor de VIOD in ruil voor de restauratie van de molen.
Rolf, toen nog directeur van Emmtec Services in Emmen, wierf de fondsen. Om die onder te kunnen brengen, richtte het echtpaar ‘Stichting De Rietvink’ op. Lia werd voorzitter, Rolf secretaris. Uiteindelijk droegen negentien instanties bij aan de restauratie van de molen, die meer dan een half miljoen euro vroeg. Ruim tachtig procent was daarmee bekostigd. De renovatie werd uitgevoerd door Bouw ’75 uit Workum. Lia werkte alle dagen mee, Rolf in zijn vrije tijd. In juni 2010 was de klus geklaard.
Met het oog op haar nieuwe taak begon Lia de ‘Basiscursus voor de opleiding tot vrijwillige molenaar’. „Het proefexamen heb ik gehaald, in het voorjaar moet ik het definitieve examen doen.” Rolf volgt haar vorderingen met bewondering. „Het is 18e eeuws onderwijs, echt ongelooflijk. We hebben een overeenkomst gesloten met het waterschap. Als ze hier veel water hebben, malen wij mee.”

Rietaak
De ingenieur legde het hele project fotografisch vast. In 2010 verscheen het boek ‘De Rietvink gered’, dat hij in eigen beheer uitgaf. De bedoeling is dat op termijn ook de minuscule woning onderin de molen in oude staat wordt hersteld. „Wellicht beginnen we er dan met Bed and Breakfast.”
Dit jaar startte Lia al met een theetuin bij De Rietvink. Bezoekers kunnen de poldermolen voor anderhalve euro bezoeken. Ze krijgen voor dat bedrag ook nog een consumptie. „Het loopt boven verwachting. We hadden afgelopen zomer al drieduizend bezoekers.” Boodschappen doet ze op de fiets, met een karretje erachter. „Daarmee rijd ik naar de parkeerplaats, daar pak ik de auto. De dichtstbijzijnde winkel zit tien kilometer verderop, in Wolvega.” Voor grote inkopen neemt ze de Taksie, een minuscuul duwbootje, verwant aan de Kameleon. „Hiernaast ligt ook nog een oude rietaak. Die hebben we voor oudijzerprijs gekocht, en gebruikt als transportschip voor de aanvoer van bouwmateriaal. Als ik hier klaar ben, ga ik hem helemaal restaureren. Daar heb ik nu al zin in.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen