OM GODS VERHEVENHEID EN ZIJN NABIJHEID (SLOT)

Wat uit de studie van dr. Baars heel mooi blijkt is dat het bij de leer van de Drie-eenheid niet gaat om allerlei speculaties, maar om het naspreken van de taal van de Schrift.

Daarbij heeft deze leer bij Calvijn ook heel duidelijk een praktische toespitsing. Anders geformuleerd: het gaat hem niet alleen om na te spreken wie God is ‘in zichzelf’, maar ook (juist!) wie Hij is ‘voor ons’. Zo blijkt de sote-riologie (leer van het heil) nauw verbonden te zijn met de leer van de Drie-eenheid. Dat blijkt bij Calvijn heel mooi aan het begin van boek III van de Institutie:

“...hoe wij de weldaden ontvangen die de Vader aan Zijn eniggeboren Zoon heeft toevertrouwd, niet voor Christus’ persoonlijk gebruik, maar opdat Hij armen en behoeftigen zou rijk maken. In de eerste plaats moeten wij weten dat zolang Christus buiten ons blijft en wij van Hem gescheiden zijn, al wat Hij geleden en gedaan voor het behoud van het menselijk geslacht, voor ons nutteloos en van geen betekenis is. Om te doen delen in wat Hij van de Vader ontvangen heeft, moet Hij dus de onze worden en in ons wonen. (...) [Daartoe dienen we] te speuren naar de verborgen werking van de Geest waardoor het gebeurt dat wij Christus en al zijn weldaden genieten. (...) De hoofdzaak komt dus hierop neer, dat de Heilige Geest de band is waardoor Christus ons daadwerkelijk aan zich verbindt’.

Er is al veel gesproken over de toe-eigening van het heil en de plaats en de betekenis van de heilsorde. Wat zou er al veel gewonnen zijn als we het over deze elementaire regels van harte eens zouden zijn. Het motief van de gemeenschap met Christus vormt voor Calvijn het hart van geestelijk leven. Daarbij benadrukt hij dat de wijze waarop de gelovigen met Christus verenigd worden een werk van de drie-enige God is. Hij schrijft dat “zij allen die door de barmhartigheid van God de Vader en door middel van de krachtdadige werking van de Heilige Geest in gemeenschap met Christus zijn gekomen, apart zijn gezet als Gods eigendom en persoonlijk bezit”.

Oók over de inhoud van deze gemeenschap met Christus ligt een trini-tarische gloed. Deze laatste uitdrukking (die herhaalde keren voorkomt) wil aanduiden hoe bij een bepaald facet de leer van de Drie-eenheid een plaats heeft. Als ergens een gloed over ligt (denk aan de ondergaande zon) dan geeft dat juist iets heel moois weer! De gloed bepaalt weliswaar niet een voorwerp, maar zet het wel in een bepaald licht. Welnu, zo ook de gemeenschap met Christus. Calvijn benadrukt dat het ‘inwonen van Christus’ hetzelfde is als het ‘inwonen van de Geest’, omdat de Geest de Geest van Christus is. Daarbij brengt Calvijn soms ook de Vader ter sprake. Zo schrijft hij ‘dat wij één met Christus zijn (...) doordat Christus door de kracht van Zijn Geest Zijn leven en alle weldaden die Hij van de Vader ontvangen heeft aan ons meedeelt’. En ‘.. .de Vader en de Geest zijn in Christus. En zoals in Hem de volheid van de Godheid woont, zo bezitten wij in Hem de gehele God’.

De gemeenschap met Christus gaat uit van God de Vader, is gegrond in het middelaarswerk van Christus en wordt bewerkt door de Heilige Geest die de band van de gemeenschap is.

De geest verwerkelijkt deze gemeenschap binnen de bedding van de kerk.

Nog één ding wil ik er in dit verband uit lichten. Dat heeft te maken met de ‘volgorde’ van de drie Personen. Daar zijn ook allerlei opvattingen over in omloop. Soms zelfs zeer uitgesproken meningen. We weten dat in de Schrift de drie Personen niet altijd in dezelfde volgorde genoemd worden. Om maar één voorbeeld te noemen: ‘De genade van de Heere Jezus Christus, en de liefde van God, en de gemeenschap van de Heilige Geest, zij met u allen’(2 Kor. 13: 13). De orde is hier: Christus - de Vader - de Geest. Dat is één van de twee varianten die Calvijn in hoofdzaak kent. Daarnaast kent Calvijn bezien vanuit de geloofskennis ook een tweede variant: de Geest - Christus - de Vader. Daarbij is te denken aan 1 Kor. 12: 4 - 6: ‘...het is dezelfde Geest,....en het is dezelfde Heere, ... doch het is dezelfde God, Die alles in allen werkt’.

Het eigene van Calvijns triniteitsleer Aan het einde van hoofdstuk 5 van zijn boek (dan zijn we aangekomen op bladzijde 677!) geeft dr. Baars in zes korte punten weer wat nu het eigene is van de leer van de Drie-een-heid bij Calvijn. Ik geef er enkele weer:

(1) de anti speculatieve toonzetting. Calvijn heeft zich verzet tegen een beschouwing over de Drie-eenheid die de grenzen van de Schrift overschrijdt en zoekt door te dringen in het verborgene van God. Zo spreekt hij ook niet zoveel over de relaties van Vader, Zoon en Heilige Geest zoals die binnen God zijn. Des te meer over deze relaties zoals de drie-enige God Zich laat kennen in Zijn Woord.

(2) de spanning in de verhouding van de immanente en de oeconomische Triniteit. Enerzijds stelt Calvijn dat Gods Wezen hoger en groter is dan Hij ons in Zijn openbaring te kennen geeft. Anderzijds benadrukt hij dat God niet anders is dan we Hem in Zijn toewending tot ons leren kennen.

(3) de volle Godheid van de drie Personen. Niet alleen de Vader, maar ook de Zoon en de Geest zijn in de volle zin van het woord God en hebben het bestaan van zichzelf.

(4) de toespitsing op de leer van het heil. Het gaat hem vooral om de ‘praktijk’van de geloofskennis van de drie-enige God en een leven in de gemeenschap met Hem.

Bruggenhoofden

Het laatste hoofdstuk geeft beknopt weer wat we van Calvijn kunnen leren, waar kritische kanttekeningen op zijn plaats zijn en op welke punten verder onderzoek gewenst en noodzakelijk is. Een en ander ook in confrontatie met moderne theologen. Een heel leerzaam hoofdstuk dat de handschoen toewerpt aan andere onderzoekers en ze zo ook wil stimuleren bepaalde zaken nog eens nader uit te werken.

Eén voorbeeld. Calvijn heeft een heel mooie definitie gegeven van het begrip ‘Persoon’. Immers wat bedoelen we als we spreken over de drie Personen, terwijl we de eenheid van God belijden? Calvijns omschrijving luidt als volgt:

‘Persoon noem ik (...) een zelfstandigheid in het Wezen van God, die hoewel zij met andere Personen verbonden is, zich daarvan door een onmededeelbare eigenschap onderscheidt’. Twee dingen zijn dus aan de orde: er is sprake van een ‘eigenheid’ én van een ‘relatie’. Maar hoe verhouden zich die twee? En wat wordt onder de ‘onmededeelbare eigen-schap’verstaan en hoe de ‘relatie’ omschreven?Om het versimpeld weer te geven (ik denk dat Calvijn er op tegen zou zijn, en ik zelf eigenlijk ook om met allerlei voorbeelden duidelijk te maken wat ten diepste voor ons nooit te doorgronden is): als je een puzzel hebt kunt je nadruk leggen op de ‘eigenheid’van ieder puzzelstukje, maar tegelijkertijd heeft ieder stukje een ‘relatie’ met een ander stukje. Als je op dat laatste sterk de nadruk legt, kijk je naar een puzzelstukje alleen maar als een deel van het geheel en let je niet meer op de eigenheid van het stukje zelf.

Ik eindig deze bespreking met de laatste alinea uit het ‘woord vooraf’ van de schrijver: ‘Het gaat in dit boek over een centraal aspect uit de theologie van Johannes Calvijn. Gedurende de jaren van onderzoek ben ik steeds meer onder de indruk gekomen van deze ‘grote’ in het koninkrijk van God. Dat neemt niet weg dat ik ook kritische kanttekeningen bij zijn visie maak. In dat alles heb ik vooral geprobeerd hem recht te doen. Meer nog gaat het in dit boek over het geheimenis van de drie-enige God die in Zijn verhevenheid toch zeer nabij is. Ik hoop in de volgende bladzijden vooral ‘recht van Hem gesproken te hebben’ (Job. 42: 7v.).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen