Torenspitsen-Gemeenteflitsen

BODEGRAVEN

Op 29 oktober 1994 werd in de Dorpskerk te Bodegraven een herdenkingsdienst gehouden, ter gelegenheid van het 400-jarig bestaan van de hervormde gemeente. Tijdens deze dienst werd een gedenkboek aangeboden. Tevens was in deze periode de tentoonstelling '400 jaar Hervormde Gemeente Bodegraven', door de heer F. Vreeken ingericht, te bewonderen.

De geschiedenis van Bodegraven gaat echter verder terug dan de Reformatie, ook al is er over die vroege periode niet zo heel veel bekend.

De ligging van Bodegraven op de grens van Holland en het Sticht maakte het dorp erg kwetsbaar. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten brandde het dorp in 1489 voor een groot deel af. Door de strooptochten van de Geldersen in 1507 en 1512 ondergaat het dorp dit lot nog tweemaal.

Het oudste in het archief aanwezige stuk is een brief van 16 mei 1513. De deken van Delft verleent daarin toestemming in verschillende parochies een collecte te houden voor de verwoeste kerk van Bodegraven. De sieraden, boeken en andere kerkschatten zijn verdwenen en de kerk moet worden herbouwd. Ook de toren is verwoest en andere bezittingen hebben grote schade geleden.

Uit deze brief blijkt ook aan wie de kerk was gewijd: de heilige Gallus Belijder, een Ierse monnik, die leefde van circa 550 tot 635. Samen met onder anderen Columbanus, heeft hij de Franken en Alemannen gekerstend. Hij wordt afge­ beeld met beer en staf. Naar hem is de Zwitserse stad Sankt Gallen genoemd. In Bodegraven staat de enige St. Galluskerk van Nederland.

De Lutherse Reformatie

Bodegraven behoorde tot de hoge heerlijkheid van Stad en Lande van Woerden. Als in 1558 Woerden in leen wordt gegeven aan Hertog Erik van Brunswijk, ontstaat er een unieke situatie. De hertog is luthers en er komt ruimte voor de aanhangers van de Augsburgse confessie. In 1565 wordt er al een samenkomst gehouden in de zin van de lutherse Reformatie door de vice-cureit Cornells Wolfaertsz van Laer.

Na de beeldenstorm in 1566 treedt de hertog voorzichtig op; hij wenst niet in conflict te komen met Filips II.

Op 8 augustus 1572 kiest Woerden de zijde van de Prins van Oranje en bedingt de stad dat op haar grondgebied de lutherse godsdienst de heersende moet blijven.

Daarmee neemt Woerden en bijgevolg ook Bodegraven een uitzonderlijke positie in Holland in.

De genoemde Cornells van Laer gaat voor in de diensten, nu niet meer als vice-cureit, maar als luthers predikant.

In Bodegraven wordt gepredikt door de rondreizende Dirck Pieterszoon, die in 1575 betaald wordt uit de geannoteerde goederen. De synode van Dordrecht bevalt het niet dat Woerden en Bodegraven Luthers zijn geworden en gebleven. In deze jaren komen steeds weer afgevaardigden naar de beide plaatsen om ook hier de gereformeerde religie in te voeren.

Inmiddels is van Woerden, Cornells van Laer als eerste predikant bevestigd, volgens de predikantenlijst in de kerk, 1583. In 1594 gaan beide predikanten van Woerden over naar de gereformeerde reformatie. Ook Bodegraven volgt in dat jaar.

Gereformeerde reformatie

Op 1 september 1594 wordt ds. Seger Coninxbergen als eerste gereformeerde predikant te Bodegraven bevestigd. Hij was in augustus 1583 als kloosterling van Antwerpen naar Woerden gekomen en aldaar luthers predikant geworden. Na de lutherse godsdienst vaarwel gezegd te hebben, dus de eerste predikant van Bodegraven. Over de eerste periode van de nieuwe situatie is nog veel te vertellen. We willen echter ook stilstaan bij het rampjaar 1672. Predikant ter plaatse was ds. Bartholomeüs Tijken, hier bevestigd op 29 mei 1662. Zijn eerste aantekening is: 'Anno 1662 in den aanvangh van mijn dienst gevonden het getal der lidmaten 363'. Na de ramp van 1672 is dit in 1673 nog 5 a 6. Het zal zeker nog dertig jaren duren voor de lidmaten weer boven het getal van 300 komen.

In 1672 worden de beide Wierickensluizen geopend om de oprukkende Franse troepen tegen te houden. Het oostelijke gebied van de Hollandse waterlinie is een grote watervlakte. In de laatste dagen van december 1672 valt de vorst in en de watervlakte bevriest. De Fransen trekken over het ijs ten noorden van Bodegraven naar Alphen om zo op Den Haag en Leiden te komen. Plotseling invallende dooi doet de plannen in duigen vallen. De troepen trekken over Zwammerdam en Bodegraven terug op Woerden en Utrecht. Op 31 december 1672 tijdens de terugtocht verbrandden ze beide dorpen, alles vermoordend wat ze tegenkomen. De huizen, molens en sluizen, alles werd verwoest. 'Een gewesene lusthof als in naare woestije verandert'. Ds. Tijken heeft het voornemen om alles in de acta te schrijven. Zeven blanco pagina's heeft hij ervoor gereserveerd, maar het is er niet van gekomen. Misschien spreken ze meer dan alle gruwelijke details, die anderen hebben neergeschreven.

Langzaam groeit de gemeente weer. Predikanten komen en gaan, de een langer, de ander korter. Recordhouder is nog altijd ds. Hermannus Huijdekoper (11 mei - 24 augustus 1775). Ruim drie maanden stond hij in Bodegraven. Hij schrijft in de acta: 'Blijvende hier deselve kerkenraat in regering, welke ik gevonden heb, sijnde deselver naamen booven, onder de Copie van de beroepsbrief te leezen'. De predikant die Bodegraven het langst diende, was ds. Johannes Gijsberti Vergeer 1628-1662. Een andere predikant, die veel voor Bodegraven heeft betekend, is ds. Gijsbert Romijn, gekomen van Poortugaal in 1812 staat hij hier tot zijn overlijden op 13 maart 1843. De in 1806 ingevoerde Evangelische Gezangen werden door de gemeente niet omhelsd. Een groot deel wenste ze niet te zingen. Mede daardoor heeft ook in Bodegraven de Afscheiding haar sporen nagelaten.

In deze tijd werd ook het vaderlijk erfdeel verkwanseld: de gebrandschilderde glazen, kronen en andere historische voorwerpen werden verkocht.

Ds. Romijn is een man van orde en gezag en alles loopt niet naar wens. Het grote tekort aan plaatsen leidt soms tot nare situaties. De diensten duren erg lang en vooral bij de doopdiensten, die duren van 9 tot 11 uur, ontvangt men klachten. Toch kan men stellen dat ds. Romijn door zijn persoon en prediking erger voorkomen heeft bij de Afscheiding.

Na de dood van ds. Romijn krijgt Bodegraven zijn eerste en enige vrijzinnige predikant ds. Amoldus Johannes Schilt, 1845-1855. Behalve onder de invloedrijke bovenlaag zijn er nauwelijks mensen die zich onder zijn prediking thuisvoelen. De kerkgang gaat met rasse schreden achteruit. Onder zijn gehoor bevinden zich nog wel armen, afhankelijk van de diaconie.

Op 12 oktober 1855 krijgt Bodegraven weer een rechtzinnige predikant in de persoon van ds. Steenbakker Morilijon Loysen. Direct is zijn invloed merkbaar, afgescheidenen komen terug, de kerk is te klein en 68 mensen doen belijdenis van het geloof. Een jaar later opnieuw 54. De kerk wordt uitgebreid en men bouwde er de afschuwelijke aanhangsels aan.

Een predikant die in een zeer moeilijke periode Bodegraven gediend heeft, is ds. Jacob Gerard Verhoeff, ook buiten het dorp een bekende persoonlijkheid, een man die kon samenbinden. Hij was bevriend met Hoedemaker. Deze milde man heeft met anderen gestreden tegen de reglementen en voor behoud van de belijdenis in de hervormde kerk. Hij was zeer betrokken bij de Christelijke school te Bodegraven. Met de bekende R. Gerdes gaf hij de eerste christelijke scheurkalender uit. 25 jaar zou hij hieraan meewerken.

Tot het begin van deze eeuw is Bodegraven een confessionele gemeente geweest, waar ook gezangen werden gezongen. Eerst met de komst van ds. Van Dorp uit Zegveld in 1910 is dit veranderd, ondanks een verzoek van 85 leden, die verzoeken om een predikant te beroepen die de gemeente in zijn geheel zal bevredigen en gezangen zal laten zingen. Men gaat aan dit verzoek voorbij. Hier begint een jarenlange richtingenstrijd in de gemeente. Bij elke beroeping en bij elke verkiezing gaat het erom wie de overhand zal krijgen. Naast de prediking in de geest van de Gereformeerde Bond blijft bij velen de wens bestaan naar een prediking in de geest van de Confessionele Vereniging. De uiterlijke kenmerken zijn het zingen van wel of niet een gezang. Dit leidt tot de stichting van een evangelisatie in de Lutherse Kerk in 1955. Voor velen een pijnlijke zaak.

In 1946 werd.een tweede predikantsplaats gesticht, die met de komst van ds. H. Jonker voor het eerst vervuld werd.

Bodegraven bleef groeien en in 1964 besluit men na langdurig overleg een derde predikantsplaats te stichten. Deze zal ingevuld worden door een predikant van de confessionele richting. Ds. C. A. van Harten is in 1964 de eerste predikant van deze derde predikantsplaats. Sindsdien is de evangelisatie opgeheven en werken de drie wijken en de drie predikanten voortreffelijk samen.

Alles overziende kan men zeggen dat de hervormde gemeente in deze eeuw veel heeft mogen en kunnen doen. Na ruim vier eeuwen reformatie is het Gode zij dank een levende gemeente, geroepen tot getuigenis en dienst. Door de kracht van het Woord en de Geest moet het mogelijk zijn de uitdaging van deze tijd aan te gaan.

Bron: ds. G. Hamoen en C. Hamoen: '400 jaar Hervormde Gemeente Bodegraven. 1594-1994' (1994).

Nog te verkrijgen bij de kerkvoogdij van de hervormde gemeente.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen