Werk aan de winkel voor SGP-politici

De heer Kaptein heeft twee banen. Beide hebben die verband met het onderwerp integriteit. Enerzijds is Kaptein hoogleraar integriteit aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Anderzijds adviseert hij als partner bij KPMG over integriteit.

De woorden ‘integriteit’ en ‘integer’ zijn modewoorden. Dat betekent niet dat de zaken die ze vertegenwoordigen niet belangrijk zijn, maar wel dat we ze in deze tijd te pas en te onpas willen gebruiken. Een woord wat te vaak gebruikt wordt, raakt leeg. We moeten het woord weer ‘vullen’ om te leren wat het is.

Wat betekent integriteit?“Er zijn verschillende woorden om integriteit uit te leggen, maar de uitleg in een woordenboek volstaat lang niet altijd. Vaak staan er woorden als onkreukbaar en onschendbaar. Dat betekent het ook letterlijk, maar integriteit betekent ook heelheid, rechtschapenheid en authenticiteit. Je staat voor bepaalde waarden. Je gaat er voor om die ook na te streven. En je streeft met die waarden ook naar het goede. Je houdt rekening met de gemeenschap waarin je staat. Het moet in dienst staan van die gemeenschap.
Integer zijn is dus niet passief, dat er niets op je aan te merken is, maar juist het actief streven naar de verwerkelijking van waarden.”

Daar hoor ik meteen iets subjectiefs in, want de waarden waarnaar je streeft, kunnen per groep verschillen. Is integriteit niet voor iedereen hetzelfde?
“Er zit inderdaad iets subjectiefs in. Wat voor de een integer gedrag is, hoeft voor de ander niet zo te zijn, vanwege andere normen en waarden. Mensen verschillen van levensvisie, generatie of cultuur. Ook de tijdgeest kan een rol spelen, want tegenwoordig ligt de lat veel hoger en komt het eerder openbaar door de moderne media. Vroeger kon je nog eens wat ‘regelen’ voor iemand uit je achterban, maar nu word je al snel beticht van gesjoemel en onterechte bevoordeling.”

Welke moeilijkheden bezorgt dit de politicus?
“De politicus van de ene partij verschilt qua levensvisie met de politicus van de andere partij. Daarom is het moeilijk om het algemeen belang te dienen als dat strijdt met het belang van je eigen achterban. Dat is een grijs gebied waarin je je bewust moet zijn van je mogelijkheden. Het kan gaan om iets heel principieels, maar het kan ook gaan om gewoon (financieel) ‘voordeel’. Als je er door voorkennis voor kunt zorgen dat de kerk een stuk grond kan gebruiken en niet de supermarkt, maak je misbruik van je macht en handel je on-integer.”

Integer zijn wordt gezien als karaktereigenschap. Een karakter is moeilijk te veranderen. Is de conclusie gerechtvaardigd dat je integer bent óf niet integer bent?
“In wezen is elk mens niet integer. Dat horen we elke zondag en ik zie het ook in de praktijk. Iedereen heeft de neiging om de fout in te gaan. Tegelijkertijd gaat niemand het politieke ambt bekleden om maar zoveel mogelijk de boel te flessen. Dat is niet de intentie, maar dat neemt niet weg dat je gemakkelijk bezwijkt voor het kwade. Je zou kunnen denken aan De ring van Gyges (zie kader), dat dit mooi ondersteunt.”

Waardoor kan een politicus zijn integriteit verliezen?
“Enerzijds kunnen je idealen verwateren. Je bent dan hoogstens gericht op het hebben van macht en op de zittingstermijn. Anderzijds kun je gedragsnormen overtreden, die voor iedereen gelden. Veelal gaat het om de verkeerde omgang met informatie, geld, of andere mensen.”

Samen met professor Leo Huberts stelt u elk jaar de Politieke Integriteits- index samen. Wat is dat voor een lijst?
“Dat is een lijst die elk jaar in opinieblad Vrij Nederland verschijnt, met politici die in opspraak kwamen vanwege integriteitsschendingen. De laatste paar jaar waren er telkens rond de 60 politici die in de fout waren gegaan en laakbaar gedrag vertoonden. Dat is duidelijk meer dan de jaren ervoor. Wat niet betekent dat er nu minder integere politici zijn, maar juist dat het nu meer openbaar komt.”Is het dan goed of slecht dat de index hoger is?

“Het is natuurlijk niet goed als er meer integriteitsschendingen zijn, want het zijn politici die de eed (of belofte) hebben afgelegd. Toch is het ook een goed teken dat de transparantie en openbaarheid zo groot is dat meer zaken aan het licht komen.”

Neemt de politiek integriteit serieus genoeg?
“De politici zeggen dat ze ermee bezig zijn. Dat is wel waar, maar het gaat nog niet serieus genoeg. Er is pas de laatste twee à drie jaar meer aandacht voor gekomen. Het aantal zichtbare incidenten werd zo hoog dat ze nu de drempel over moesten gaan. Je ziet dat er verhoudingsgewijs plaatselijk harder aan wordt gewerkt.
De politiek zou dus meer moeten doen dan een integriteitscode, integriteitsscreening en af en toe een bijeenkomst daarover. Vooral het periodieke gesprek erover is belangrijk. Dat kun je doen door het grote onderwerp ‘integriteit’ kleiner te maken en op te delen in stukjes: Hoe kunnen wij binnen een fractie elkaar aanspreken? Hoe bewaken we onze onafhankelijkheid? Hoe gaan we om met verschillende belangen, nevenfuncties en onze gedragingen in privétijd? Stel elkaar de vraag met welke dilemma’s je in de achterliggende tijd geworsteld hebt.”

Zo te horen is er werk aan de winkel voor de SGP-politici.
“Ik zeg wel eens: ‘Er is geen ethiek zonder pijn.’ Daarmee bedoel ik dat als je principes niets kosten, ze ook niets waard zijn. Bij de een gaat dat verder dan bij de ander. SGP-politici hebben veeleisende principes. Dat heeft als consequentie dat er ook veel van je wordt gevraagd. Je kunt dan ook diep vallen. De keerzijde daarvan is dat anderen je wel kunnen waarderen om je integriteit. Velen waren het politiek gezien niet met Van der Vlies eens, maar hij stond wel bekend als een zeer integer persoon.”

De ring van Gyges
Er was eens een herder in Klein-Azië, genaamd Gyges. Gyges staat bekend als een integer man die zijn werk keurig doet. Hij heeft toezicht over de kudden van de koning. Op een dag vindt hij een ring en, integer als hij is, brengt hij deze ring naar de koning. Gyges ontdekt echter dat hij door het dragen van de ring onzichtbaar wordt. Na die ontdekking verandert de integere man in een schurk, want wat biedt het hem veel voordelen! Niemand kan hem zien en hij kan doen wat hij wil.
Niet veel later is Gyges koning…

U begrijpt dat dit slechts een verhaal is. Maar als de beroemde filosoof Plato (4e eeuw voor Christus) dit vertelt, toont hij daarmee aan dat ieder mens oninteger is. Je hoeft maar net in die omstandigheden te komen waarin niemand je gedrag meer kan beoordelen, waarin je onzichtbaar bent.

Stel het u maar eens voor: Als ik onzichtbaar ben, dan… Inderdaad, dan komen we tot de conclusie dat alleen ons geweten en de alwetende God ons gedrag nog kunnen beoordelen.

Leesadvies
Lees verder over integriteit in de politiek in het boekje Dienaren van het volk van Muel Kaptein. Het is vrij te downloaden via www.kpmg.com/nl/dv

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen