Ziekenzalving – de oorsprong (Ziekenzalving 1)

Een christen beleeft het leven met gezondheid en ziekte in het licht van Gods Koninkrijk dat in de Here Jezus Christus gekomen is én komen zal.
In dit kader ontdekken wij dat ziekte en dood niet behoren bij het leven zoals de Here God het heeft geschapen (Gen. 1v) én bedoeld. Ziekte, zonde en de dood zijn de gevolgen van de zondeval (Gen. 3) en breken het leven af. Paulus noemt de dood een vijand van het leven, het ‘loon’ van de zonde (Rom. 6: 23)! De dood is dood-door-schuld.

Gezondheid en ziekte in O.T.
De Here God maakt zich aan Israël bekend als haar Arts (Ex. 15: 26). Hij bewaart zijn volk of de enkeling voor ziekten als zij zich houden aan zijn verbond. Hij gebruikt ziekten als oordeel, straf over concrete zonden én als beproeving van het geloof.
Hij herstelt gezondheid bij hernieuwd vertrouwen en toewijding aan zijn verbond. Genezing van ziekte en vergeving van zonden zijn Gods genadegaven. De profeet Jesaja beschrijft Gods heilstijd als een tijd van genezing en herstel. Hij spreekt over de lijdende Knecht des Heren, de Here Jezus Christus, die Gods straf op de zonden van het volk draagt (Jes. 53). In die weg schenkt Hij heil en vergeving van zonden. God geneest, maar dat sluit het gebruik van medische zorg en middelen als zalfolie, balsem, vijgenkoek op een zweer, zwachtels, medicijnen niet uit.

Gezondheid en ziekte in N.T.
Jezus en zijn apostelen hebben vele zieken genezen! De genezingswonderen onderstrepen (de verkondiging van) het evangelie van het Koninkrijk van God. Gods NT-heilstijd is met Christus aangebroken (Lk. 4: 18v). Genezingen zijn zichtbare tekenen van Gods Koninkrijk én verwijzen naar Gods nieuwe hemel en aarde, waarop voor ziekte, zonde en de dood geen plaats is (Openb. 21: 1-7). Genezingswonderen beogen de heling van het totale mensenleven, lichaam én ziel. Doorslaggevend voor elke genezing is het wóórd van Jezus of van zijn apostelen. Dit woord veronderstelt geen geloof, maar roept op tot geloof in Gods beloofde Gezalfde (Jes. 61).
Jezus wijst de visie af dat er altijd sprake is van directe relatie tussen ziekte én zonde. Hij sluit tegelijk die directe relatie niet uit. Een ziekte kan ook als oorzaak hebben een demonische invloed. De apostel Jakobus ziet een concrete zonde als mogelijke oorzaak van de ziekte van het gemeentelid (Jak. 5: 15). Het gebed én de zalving vinden plaats ‘in de Naam van de Here’ d.w.z. door zijn kracht, op zijn gezag én in zijn tegenwoordigheid

Koning Jezus heeft macht over én is overwinnaar van zonden, ziekten en de dood. Hij is een verzoening voor de zonde der wereld. Satan moet zijn macht prijsgeven als Jezus koninklijk spreekt en geneest! De gave van genezing heeft Jezus gegeven aan zijn apostelen en heeft een plaats gekregen in het leven van zijn kerk, evenals de ziekenzalving. Er is mijns inziens geen aanleiding om die gaven inclusief de ziekenzalving te beperken tot de eerste tijd van de Pinksterkerk. De kerkgeschiedenis ‘bewijst’ dat.

Kerkgeschiedenis
Tot in de 5e eeuw komen genezingswonderen volop voor. Vanaf de tweede helft van de 8e eeuw is in de kerk van het Westen de kerkelijke praktijk van de ziekenzalving aanwijsbaar. Zij ontwikkelt zich in de 12e eeuw tot het laatste oliesel. Vanaf de 13e eeuw is zij het sacrament dat een stervende ontvangt. Vandaar de naam ‘het sacrament van de stervenden’ of het laatste oliesel.
Calvijn noemt dit sacrament in zijn Institutie (boek IV, 19, 18-21) ‘een hypocriet toneelspel’ en wijst het af. Hij schrijft in zijn bijbelcommentaar op Jakobus 5 (1556) dat de gave van gezondmaking in Jakobus’ tijd nog krachtig aanwezig was en daarbij de zalving. Maar nu heeft dit sacrament geen functie meer omdat het niet (meer) ‘werkt’. Opmerkelijk is dat Calvijn spreekt over ziekenzalving als ‘sacrament’ in de tijd van de apostelen. De olie diende niet als medicijn.
Luther benadrukt in zijn geschrift ‘De Babylonische gevangenschap van de kerk’ (1520) dat dit sacrament niet door Christus is ingesteld! Toch ziet hij ruimte voor ziekenzalving in de lijn van Mk. 6: 13. Hij spreekt over een ‘raadgeving’ van Jakobus waarnaar wie het maar wil kán handelen.

Het Tweede Vaticaans Concilie (1962- 1965) wijzigde de naam ‘sacrament van de stervenden’ in ‘sacrament van de zieken’.

Actualiteit
Binnen de protestantse traditie functioneert ziekenzalving niet als sacrament.
Onze kerkelijke situatie is anders dan die in de tijd van Calvijn en Luther. Ons standpunt m.b.t. ziekenzalving en nauw daaraan verbonden de gave van gebedsgenezing wordt bepaald door andere ‘fronten’ dan in de Reformatietijd:
1. de invloed van Pinksterbeweging en Charismatische Beweging;
2. de invloed van evangelische gemeenten (Bethelgemeente Drachten, van de NGKerk, Houten (New Wine), van de EO (oecumene van het hart);
3. het verzet tegen dode orthodoxie in de kerken; gemis aan beleving in de prediking;
4. het verlangen naar een geestelijke opwekking;
5. de invloed van puriteinen als Jonathan Edwards;
6. de genezingsdiensten van Maasbach en Jan Zijlstra;
7. de talloze conferenties over de gaven van de Heilige Geest.

Mijns inziens is de gereformeerde gezindte nog tèveel bezig zich te profileren tégenover allerlei visies van evangelische- en charismatische groepen en bewegingen en is zij te weinig bezig de vitaliteit van de reformatorische Schriftvisie op genoemde punten uit te dragen.

Gevaren?
Zie ik gevaren? Jazeker! Ik noem de visie van de Pinkster- en Charismatische beweging dat God geen ziekte wil. Hij geneest altijd wie Hem bidden om genezing. De echtheid van het geloof van de zieke is basis voor lichamelijke genezing. Vindt geen genezing plaats, dan is er sprake van gebrek aan geloof van de zieke, vasthouden aan zonde, niet breken met occulte bindingen óf van een tekort aan geloof van de voorbidders. Door deze éénzijdige visie op Gods wil om te genezen is er binnen de kerken van de gereformeerde gezindte huiver en terughoudendheid gegroeid ten aanzien van gebedsgenezing en aarzelingen ten aanzien van ziekenzalving.

Ik noem ook de beweging die in de loop van de tijd op gang gekomen is naar genezingsdiensten van ‘loslopende’ gebedsgenezers buiten de kerk. Daarin zie ik het ernstig gevaar van de houding ‘baat het niet, het schaadt ook niet’! Maar er is wel degelijk sprake van ‘schade’ zowel bij de zieke als in de gemeente als het niet ‘baat’. Het vertrouwen in Gods macht om te genezen is (on-)bewust geschaad!

Gemeente van Christus
In de gemeente van Christus is de balans tussen de zorg voor lichaam én ziel in prediking, pastoraat en diaconale zorg aanwezig. Daar horen de genadegaven thuis inclusief de mogelijkheid van ziekenzalving! Terughoudendheid moet er zijn wanneer de Heilige Geest, zijn werk, vrucht en gaven worden losgemaakt van Christus en de Vader.

Terughoudendheid is mijns inziens niet nodig als de belofte van Gods heil in de Here Jezus Christus het hele mens-zijn naar lichaam, geest en ziel omvat én dat heil door het werk van Gods Geest in prediking en pastoraat wordt ‘uitgedeeld’ aan én toegeëigend door de zieke. Hierbij is van groot belang onze visie op de plaats van de zieke in de gemeente, ‘het lichaam van Christus’ (1 Kor. 12: 12-31)! De gemeente als gelóófsgemeenschap èn als geloofsgeméénschap is dè plaats waar Gods heil klinkt in de verkondiging van het evangelie. Die heilsverkondiging betreft álle gemeenteleden – gezond of ziek. In de gebeden strekt de gemeente zich uit naar dat heil. Door het geloof deelt zij in dat heil.
Christus’ gemeente is derhalve een pastorale èn helende gemeenschap. De helende kracht van een biddende gemeente wordt nog veel te veel onderschat!

Pastoraat aan de zieken van de gemeente staat in het kader van het gebed om Gods heil, de heling van lichaam en ziel van de zieke èn het gelovig verlangen dát Gods heil het leven ‘heel’ zal maken. In dit pastoraat mag het verzoek van de zieke om zalving met olie een plaats krijgen. Ziekenzalving is dan een zichtbare verwijzing naar Gods heilzame nabijheid, genadige èn geestelijke betrokkenheid bij de zieke broeder of zuster. Verweven met deze heilzame nabijheid van God door zijn Geest past de medische zorg die een eigen plaats heeft in de totale zorg voor die zieke, die gelovig uitziet naar Gods heling naar lichaam èn ziel.

In deze totaalbenadering wil ik aandacht vragen voor het zichtbare teken van de (kinder- of volwassen)doop, die plaatsvindt in de gemeente van Christus. Bij de doop noemt de God van het genadeverbond die ene, unieke mens ‘bij name’! Hij verbindt zijn Naam aan de naam, het leven van de dopeling en belooft zijn God te zijn. Op die belofte pleit de zieke in zijn ziek-zijn! Om Gods beloofde nabijheid heel direct te beleven kan de zalving dienen als zichtbare bemoediging in die ziektefase van het leven! De zalving staat daarbij niet op zichzelf, maar vormt een onderdeel van de liturgie van de gebedssamenkomst bij de zieke thuis. Een samenkomst waarin de oudsten de gemeente vertegenwoordigen. Een samenkomst waarin plaats is voor Schriftlezing, gebed, lofprijzing, schuldbelijdenis. De oudsten bidden in het vertrouwen dat de zieke er ‘beter’ van wordt!
Hoe dát ‘beter’ gestalte krijgt weet niemand vooraf. Dat wordt in gebed overgegeven in Gods handen evenals het leven van de zieke. De uitwerking is heel verschillend: de ene zieke ervaart troost en kracht. Een ander leert zich restloos toevertrouwen aan God en kan afscheid nemen van het leven en van allen die hem lief zijn. Weer een ander leert zijn ziekte te aanvaarden. Anderen genezen. In heel het geloofsproces rond ziekenzalving gaat het uiteindelijk om de gelovige omgang met de Here. Het gaat om God en zijn heil!

Conclusie
Ziekenzalving is een pastorale handeling van de ‘oudsten’ van de gemeente (Jak. 5: 14) die op verzoek van een zieke in de gemeente van Christus kan en mag plaatsvinden. In dit verzoek komt uit het geloofsvertrouwen van de zieke om te pleiten op Gods belofte van heil voor lichaam en ziel, beloofd bij de doop.

Deze handeling vindt plaats in het kader van de pastorale zorg van de gemeente aan haar zieke gemeentelid. De ‘oudsten’ vertegenwoordigen de gemeente bij de handeling van de ziekenzalving.

De zalving is geen sacramentele handeling zoals bij doop en avondmaal. Zij is evenmin een ‘must’ of een gebod van de Heiland of de apostel Jakobus. Niet het geloof van de zieke bepaalt of er genezing plaats zal vinden, maar Gods soevereine wil.

H. van den Heuvel
(ds. H. van den Heuvel is predikant van Dordrecht-Zuid. Dit artikel is een samenvatting van de lezing die ds. H. van den Heuvel onlangs hield op de toerustingsdag van deputaten voor het pastoraat in de gezondheidszorg. Zijn bijdrage had tot doel de oorsprong van ziekenzalving in kaart te brengen.
Indien u de inleiding in zijn geheel wilt lezen, kunt u die via de e-mail ontvangen: hvdheuvel21@tiscali.nl.)

Een impressie van de conferentiedag van deputaten ‘pastoraat in de gezondheidszorg’ was te lezen in De Wekker van 23 februari 2007.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen