„Toch blijft de mens geneigd tot bandeloosheid en misdadigheid"

Het tijdklokje zorgde bij afwezigheid voor liet aanknippen van de schemerlamp. Bij nauwkeurig onderzoek bleek het een microfoontje en een zendertje te bevatten. Bijna had hij degene die het hem toonde, geprezen over zoveel vernuftigheid. Maar het klokje bleek gewoon gekocht in een elektronicawinkel, waar het werd aangeprezen als babyfoon. Mr. Arthur W. H. Docters van Leeuwen, vanaf 1 februari aan het hoofd van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), is nog wat groen in zijn nieuwe baan.

Over de staatsveiligheid spreekt men naar het oordeel van de nieuwe directeur van de BVD niet in het openbaar. Docters van Leeuwen wenst geen ontmoetingen met de media. „Dat is niet in het belang van de dienst", licht woordvoerder W. Egels van het ministerie van binnenlandse zaken in afgemeten bewoordingen toe. Ook de vervroegd uitgetreden A. Blom (60), tot aan de benoeming van Docters van Leeuwen hoofd van de BVD, wil geen interview. Hij houdt vast aan de anonimiteit waarin hij gedurende 28 jaar voor de dienst werkzaam is geweest.

 Blom volgde drie jaar geleden de onverwachts naar de veiligheidsdienst van de EG in Brussel vertrokken mr. P. de Haan op. Het vervroegd uittredende hoofd, omschreven als een kleine, onopvallende man met een vaderlijke voorkomen, beëindigt zijn carrière nadat hij eerst was opgeklommen tot chef van het kabinet en plaatsvervangend hoofd van de BVD.

 Opschudding

In de gesloten wereld van inlichtingen- en veiligheidsdiensten wordt wel verlangd naar de openhartigheid van de voormalige belastinginspecteur De Haan. „De BVD is onder De Haan toch wat meer naar buiten getreden dan in het verleden. Een baas die aan de weg wil timmeren is de medewerkers van de BVD niet onwelkom. Zij hebben vaak het gevoel in een negatieve stiekeme sfeer gedrukt te worden", aldus een anonieme bron.

 Tegen alle tradities in stond De Haan, die acht jaar hoofd is geweest van de BVD, in 1981 televisiepresentatrice Barend van de Vara te woord. Zijn opmerking dat de dienst de CPN volgt omdat ze als staatsgevaarlijk wordt beschouwd, wekte grote opschudding. Nadien ging hij met toestemming van de minister van binnenlandse zaken nog eenmaal in op een verzoek voor een interview, om de schijn te vermijden dat er bij de dienst dingen gebeuren waarvoor hij zich zou moeten schamen.

De Binnenlandse Veiligheidsdienst waakt over de staatsveiligheid. Haar in de wet vastgelegde taak houdt in het inwinnen van gegevens over personen en organisaties die de democratische rechtsorde omver willen werpen of de veiligheid van de staat in gevaar zouden kunnen brengen. De BVD werkt nauw samen met de Politieke Inlichtingendiensten (PID) van rijks- en gemeentepolitie. Politiepersoneel, dat de BVDcursus heeft gevolgd, geniet jaarlijks een zwarte toeslag van enkele honderden guldens uit een geheim fonds van de dienst.

 Omzichtig

De Politieke Inlichtingendiensten hebben in opdracht van de Directie B(innenlandse veiligheid) van de dienst aan de Haagse President Kennedylaan het laatste decennium vooral de verrichtingen van gewelddadige activisten en politieke extremisten als Glimmerveen en Janmaat geobserveerd. Waar de binnenlandse veiligheid wordt bedreigd, gaat de dienst uit vrees voor publieke schandalen en parlementaire onrust omzichtig te werk.

In kringen van krakers, anti-militaristen, actievoerders tegen kernenergie en vredesactivisten heeft de BVD wankel? moedige informanten geworven, die tegen betaling van enkele tientjes per maand informatie verstrekten. Mislukte pogingen om actievoerders een dubbelrol voor de dienst te laten vervullen, zijn door de activisten met grote verontwaardiging breed uitgemeten. De dienst had het niet gemakkelijk en verwierf zich naar buiten toe een wat tragikomisch imago. Rond de jaarwisseling ontmaskerden Nijmeegse krakers nog een jongeman die twee jaar lang in opdracht van de BVD aan de PID informatie doorgaf.

Meer succes boekte de B-directie volgens ingewijden in rechts-extremistische kringen. De ondergang van de Centrumpartij van Janmaat wordt toegeschreven aan BVD-inspanningen. De politiek betrokkenen werden zozeer tegen elkaar opgestookt, dat de organisatie als los zand uiteen viel.

Aan de andere kant heeft de BVD onvoldoende grip kunnen krijgen op Rara, door justitieminister Korthals Altes als terroristisch gekwalificeerd. Ongestoord brandde Rara Makro-vestigingen plat en pleegde aanslagen, die overheid en bedrijfsleven honderdvijftig miljoen gulden schade berokkenden.

Pijnlijk

De laatste keer dat hij in de publiciteit antwoord gaf op vragen over zijn werk zei De Haan dat de BVD nog moet leren in kleine terreurgroepjes door te dringen. „Zo'n terreurgroepje bestaat vaak uit vijf, hooguit tien man. Een informant uit zo"n klein groepje werven is zeer moeilijk, soms onmogelijk. De informant valt in zo'n groepje ook sneller op. Daar zit een geweldig dilemma aan vast: naarmate je in de harde kern van zo'n terreurgroep doordringt, raak je op den duur ook steeds meer betrokken bij de terreurdaad zelf. Onze informant zal terwille van zijn geloofwaardigheid welhaast mee móeten doen met het maken van terreurplanrten, of zelfs meedoen aan de uitvoering van het delict".

Van dat laatste kon volgens De Haan geen sprake zijn omdat de BVD dan in direct zelf medeplichtig wordt. Vier jaar nadat de toenmalige BVD-chef deze tekortkoming signaleerde, bleek zij nog pijnlijk aanwezig. Een landelijk rechercheteam, samengesteld uit rijks- en gemeentepolitie, koninklijke marechaussee. Centrale Recherche Informatiedienst en BVD, zag geen kans binnen te dringen bij het kleine groepje gewelddadige Rara-acti visten.

Fascinerend

Een onbekend aantal van de zevenhonderd beter betaalde ambtenaren van de BVD werkt voor de Directie C(ontraspionage). Belangrijker dan terrorisme en gewelddadig politiek activisme is voor de BVD het tegengaan van spionage. De Haan noemde de contraspionage het fascinerendste van zijn werk. De ontmaskering van een spion ervoer hij als een spannend moment. „Het is een spel met een tegenstander die het klappen van de zweep kent. Je hebt te maken met tegenstanders die hun vak verstaan. Dat maakt het moeilijk, maar ook interessant. Als wij te maken hebben met een medewerker van een grote buitenlandse spionagedienst is dat een' geduchte tegenstander".

De Haan, telg uit een familie van belastinginspecteurs, schatte het aantal spionnen in Nederland op zeker honderd. „Dan heb ik het dus over professionals. Ze zijn afkomstig uit verschillende landen en hebben het onder meer voorzien op onze staatsgeheimen, onze defensie. Ze zijn dus zeer gevaarlijk". De ironie wil dat bij succes applaus vaak uitblijft, omdat het publiek niet wordt geïnformeerd.

Aan de ontmaskering van spionnen en de bestrijding van terroristen en gewelddadige activisten zal vanaf volgende week mr. A. W. H. Docters van Leeuwen (43) leiding geven. Het nieuwe hoofd van de BVD, achtereenvolgens lid van de PvdA en D66, geeft tot dusver geen blijk van de openheid van de vroegere chef De Haan, wel getypeerd als een innemende, elegante verschijning. Over de kwaliteiten van Docters van Leeuwen als leidinggevend topambtenaar wordt uiteenlopend gedacht.

Docters van Leeuwen studeerde in 1969 in Utrecht af in staats- en administratief recht. Hij trad daarop in dienst bij het ministerie van financiën, waar hij in de functie van inspecteur drie jaar de geldstromen op binnenlandse zaken controleerde. Hij had veel bemoeienis met de grootste uitgavenpost, die voor openbare orde en veiligheid.

De inspecteur, later administrateur van rijksfinanciën, werd in 1980 plaatsvervangend directeur Politie op het ministerie van binnenlandse zaken. Na anderhalf jaar werd hij benoemd tot plaatsvervangend directeur-generaal voor Openbare Orde en Veiligheid.

Docters van Leeuwen begeleidde de opgeheven Bescherming Bevolking naar haar einde en stond aan de wieg van de nieuwe rampenbestrijdingsorganisatie. Burgemeester J. J. H. Pop van Alkmaar, lid van de Raad voor het Binnenlands Bestuur en voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Brandweerfederatie, looft de inzet van Docters van Leeuwen bij de opzet van een rampenbestrijding onder de paraplu van politie, brandweer, GGD en Rode kruis.

Pop: „Dat heeft hij op een heel goede manier geleid. Hij heeft die kar voor het departement getrokken. Het is een heel harde werker met een aparte werkwijze, soms hard, soms controversieel. Ik heb begrepen dat men daar op het departement nogal wat moeite mee had. Hij is weinig ambtelijk, denkt ook niet star. Ik was wel verbaasd toen ik hoorde dat hij tot hoofd van de BVD was benoemd. Hij heeft veel capaciteiten, maar ik kan niet goed beoordelen aan welke vereisten je voor zo'n functie moet voldoen"

„ Verdeel en heers"

 Harde kritiek op het functioneren van Docters van Leeuwen komt uit zijn voormalige werkomgeving op het departement. Ruwe arrogantie zou een goede verstandhouding tussen de ondoorgrondelijke topambtenaar en een aantal lager geplaatste ambtenaren in de weg hebben gestaan.

 Een stuurgroep waarvan Docters van Leeuwen voorzitter was, bracht vorig jaar een omstreden advies uit voor de politiesterkte. Zij concludeerde dat voor een gerichte aanpak van de criminaliteit zo'n 2600 politieambtenaren zouden moeten worden overgeplaatst.

Vertegenwoordigers van de politiebonden kennen Docters van Leeuwen ook van de onderhandelingstafel, waar hij naast de minister zat. Voorzitter G. Koffeman van de Algemeen Christelijke Politiebond beschrijft hem als iemand die volgens de strategie van verdeel en heers te werk ging. Koffeman: „Hij is iemand met een behoorlijke kennis van zaken. Als mensen uit het politieveld met hem in aanraking kwamen, moesten ze goed beslagen ten ijs komen. Maar zij moesten er ook rekening mee houden dat zijn positie onaantastbaar was. Niemand kon om hem heen. Hij zat stevig in het zadel. Hij trok macht naar zich toe. Ik heb de indruk dat hij de rol van de vakbonden niet bepaald op hun waarde kon schatten".

Teken aan de wand

De morsige gestalte van de nieuwe BVD-chef is wel vergeleken met die van CIA-directeur William Casey. De naam van wijlen het Amerikaanse hoofd van de inlichtingendienst valt ook in een gesprek met ex-BVD'er C. van den Heuvel, oorlogsspion voor de geallieerden, van '45-'62 hoofd opleiding en studie van de BVD en secretaris van het Nationaal Comité Verzetsherdenkingskruizen.

„Bill Casey was een goede vriend van mij, die ik vanuit de oorlog kende. Hij was een man van enorm formaat, die bij wijze van spreken deel uitmaakte van de regering. Er werd naar hem geluisterd. Docters van Leeuwen? Nee, die naam zegt mij helemaal niets. Dat is typerend. Kort na de oorlog vond men de functie van hoofd van het Bureau Nationale Veiligheid, de voorloper van de BVD, zo belangrijk, dat mensen van bekendheid en grote kwaliteit werden aangetrokken. Mijn eerste chef was mr. L. Einthoven, voormalig officier van Justitie in Indië en hoofdcommissairs van politie in Rotterdam. Als je zo in 1950 aan een willekeurig iemand vroeg wie hoofd was van de BVD, wist hij onmiddellijk zijn naam. Nu weet niemand meer wie het hoofd van de BVD is. Dat is een teken aan de wand. In politieke kringen is men de dienst ook gaan zien als een noodzakelijk kwaad. Ik heb me daar altijd tegen verzet. Zo'n dienst vervult een functie die er voor honderd procent bijhoort. Velen zien dat tegenwoordig helaas anders".

Heimwee

Over openbare orde en veiligheid, broertje en zusje van de staatsveiligheid, heeft het nieuwe hoofd van de BVD uitgesproken opvattingen. Tegenover zijn gastheren van de Stichting Maatschappij en Politie schetste Docters van Leeuwen vorige week in Utrecht op het symposium "De financiering van de veiligheidszorg" zijn heimwee naar de jaren vijftig. Als kind van de jaren vijftig met een gelukkige jeugd herinnert hij zich behalve een sfeer van onnodige benepenheid ook „een overheid die niet te beroerd was om een zeker moreel gezag uit te stralen".

De Nederlandse bevolking, meent Docters van Leeuwen, is ernstig geïrriteerd door het fenomeen van onveiligheid. Diezelfde bevolking accepteert wel half of geheel ernstige verslavingen aan gokken, drugs en alcohol. „Er is denk ik geen hoop voor hem die uit een soort culturele koppigheid wil doorgaan met zich volgieten, spuiten, geweld gebruiken en stelen. (...) Zij die zeggen dat we moeten leren omgaan met diefstal, heroïneprostitutie en vermaaksgeweld laden nu een zelfde verantwoordelijkheid op zich als die van de valse profeten uit de jaren zestig".

Moreel gezag

In een vorig jaar verschenen bundel van de Raad voor het Binnenlands Bestuur acht Docters van Leeuwen het tijd het lang versmade onderwerp openbare orde politiek te herijken en het met een passende dynamiek aan te vatten. „Voor deze stap is wel enige durf nodig, namelijk de publieke erkenning van het feit dat de mens ook bij realisering van alle frisse idealen toch enigszins geneigd blijft tot bandeloosheid, misdadigheid en oproerigheid".

Het nieuwe hoofd van de BVD vindt het onbegrijpelijk om te horen zeggen dat een leraar niet op het gedrag van zijn leerlingen moet toezien. Hij nam zijn twee kinderen mee naar Amsterdam om te laten zien waar het gebruik van drugs toe kan leiden. „Waar ik ook geen afstand van zal nemen is mijn moreel gezag als ouder. En niet omdat ik altijd gelijk heb, maar omdat het beter is zo nu en dan ernstig ongelijk te hebben dan om lauwe neutraliteit over te dragen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen