De spoortik van Riekje van Waterhuizen

Waterhuizen: een onaanzienlijk gehucht in het vlakke Groningse polderland. Het maakt nog enige indruk door scheepswerf Pattje, waar een verroeste coaster op de helling staat. Aan de overzijde van het kanaal dat langs het dorp stroomt ligt eenzaam en verlaten de voormalige blokwachterswoning. Klem naast het spoor van Groningen naar Nieuwe Schans. Vanuit de verte is het een onbetekenend Vooroorlogs huisje. Bij het naderen verandert dat beeld. In het kreupelhout rond de woning ontwaart de argeloze voorbijganger tot zijn stomme verwondering authentieke seinpalen van de NS. In alle soorten en maten. Op een doodlopend stuk rails staat bewegingloos een groene rangeerloc.

Riekje
Verweerde bielzen wachten op een nieuwe bestemming. Snelheids- en aankondigingsborden die normaliter alleen langs het spoor te vinden zijn, staan hier tussen coniferen en ander struikgewas. Erbovenuit torent een antieke telegraafpaal met wit porseleinen potten. Naast de geopende spoorboom met daarbij een wachthuisje voor de uitstervende overwegwachter, is een opgeschoten knaap een enorm gat aan het graven. Naar laten zal blijken ten behoeve van moeders hobby. Wat verderop staat het brein achter deze "speeltuin". In spijkerbroek, afgetrapte gymschoenen, grijze trui, blauwe stropdas en klassiek rood machinistenjasje. Het haar in een artistieke paardestaart langszij. Om de hals een zilveren ketting met rangeers- en conducteursfluitje. Haar accent verraadt de geboren Groningse. Aan de begroeting maakt ze niet meer woorden vuil dan nodig is. ,,Goeiemorgen. Riekje."

Curieus
Door de keuken gaat ze me voor naar de huiskamer van de blokwachterswoning. Op de bank ligt een zwartleren NS-overjas. Een deel van de boekenvoorraad met technische informatie over de klassieke beveiliging van het spoor is opgeborgen in twee kartonnen dozen onder de salontafel. Wegens ruimtegebrek. De inrichting van de kamer is op z'n zachtst uitgedrukt curieus. Waar het oog ook blikt, overal is het spoor aanwezig. In de enorme kast met hendels en kettingen, laden en venstertjes: een antiek bloktoestel voor de bediening van seinen en wissels. In de kleinere exemplaren die als hoekkasten dienst doen. De stationsklok. De bloktelefoon. Het doorverbindingsapparaat. Koperen koplampen van een stoomlocomotief. Hoeklampen van diesellocs. Sein- en rangeerlampen. Een modeltrein tussen de chaos op de salontafel. Blauwe emaille NS-bordjes met aanwijzingen voor de reizigers. Rangeerhoorns en perronslagwerk. Koperen locomotiefplaten tegen de wand.

Koffiemuntje
Haar ouders hadden een kwekerij tegenover het rangeerterrein van Onnen. Het spoorbedrijf had een onweerstaanbare aantrekkingskracht op Riekje. Vanaf haar kleuterjaren was ze vastbesloten machinist te worden. „Maar in die tijd was het spoor nog een mannenwereldje. Je hoefde er thuis niet mee aan te komen en ook niet bij het spoor. Ik ging naar de tuinbouwschool en kwam bij m'n vader op het bedrijf." Om haar liefde tot het spoor toch gestalte te geven begon ze een verzameling aan te leggen. Het begon met een zilverkleurig koffiemuntje, dat ze als een kleinood bewaart. Oorspronkelijk was het eigendom van een spoorwegman die het kwekersdochtertje te grazen nam door een bos bloemen te betalen met de pseudo-gulden.

Blokwachter
Een actieve deelname aan het werk langs de. rails leek voor haar niet weggelegd. Tot ze op een wat ongebruikelijke wijze bij de klassieke beveiliging van de NS betrokken raakte. De blokwachterswoning tegenover de blokpost van Waterhuizen kwam te koop. ,,Ik was.nog niet eens met m'n man verloofd, maar ik dacht: als ik dat huis koop zit ik in ieder geval vast aan het spoor. Dus dat heb ik gedaan." Van het een kwam het ander. Riekje sloot vriendschap met de blokwachter. De praatjes die dat opleverde liet ze langs haar rug afglijden. Met taai geduld werkte ze zich door alle boeken over beveiligingsvoorschriften, reglementen en treinenloop heen. Toen ze volleerd was gaf de blokwachter haar permissie zo nu en dan zijn taak over te nemen. Later bediende ze ook de blokposten van Onnen en Hoogezand, illegaal. ,,Dat heeft elf jaar geduurd. Toen ging de klassieke beveiliging eruit door de automatisering." In '84 werd de blokpost van Waterhuizen gesloopt. Riekje was realistisch genoeg om te beseffen dat ze de ontwikkelingen niet tegen kon houden. Wel was ze vastbesloten een aantal bloktoestellen van een gewisse ondergang te redden.

Bedieningstoestel
Het bedieningstoestel in de woonkamer dateert uit 1908 en is afkomstig uit Leerdam. Toen de huidige eigenares het in 1984 kocht, lag het gevaarte in onderdelen in een stal, bedekt met mest. Een ingenieur die z'n leven lang in de klassieke beveiliging had gezeten, verzekerde haar dat ze het toestel nimmer in elkaar zou krijgen. Omdat het wonderkind van Waterhuizen volhield dat het mogelijk moest zijn, tikte hij voor haar een handboek over spoorwegtechniek op de kop. Een half jaar later bleek dat een huisvrouw een techneut de baas kan zijn. Het toestel functioneerde weer. Als beloning voor haar inspanning kreeg Riekje toestemming van haar echtgenoot het alternatieve meubelstuk in de kamer te zetten. „M'n moeder zei: ik had er liever een kast staan. Nou, ik liever dit. Zo makkelijk is dat. Later zijn die stationsblokjes erbij gekomen. Daarmee werd informatie doorgegeven van het station naar de blokpost. M'n man sputterde niet tegen, dus ik heb er steeds een bij gezet. Zo gaat dat nu eenmaal. Krijg je een vinger, dan neem je de hele hand."

Blokpost
Om het verleden vast te houden, richtte Riekje het houten uitbouwsel aan haar woning in als alternatieve blokpost. Onder het dak bungelt een collectie spoorpetten. In een hoek een verzameling spoorkledij, naast het voormalig bedieningstoestel van Zuidbroek. Op een schap staat een rij oranje banden met beveiligingsvoorschriften. Ook hier zijn de wanden bedekt met nummerplaten van diesellocs, emaille bordjes van bloktoestellen en antieke perron-informatie van de NS als: "Gebruikt de toiletten zindelijk. Reinheid betrachten is ziekten bestrijden". Achter een bureau met NS-attributen zit een schuimrubber pop in machinistenkleding. ,,lk had liever een staande etalagepop gehad, maar die kost me honderd gulden. Dat is me gewoon te gek." Het voormalige bloktoestel van Waterhuizen is verbonden met de seinen die rond het huis staan opgesteld. De plaatsing ervan en het aanleggen van de trekdraden verzorgde Riekje zelf. Met een hendel stelt ze het denkbeeldige traject naar Kropswolde op veilig, met gevolg dat in de tuin verschillende seinen hun beweegbare arm opheffen of laten zakken. „In het echt was het natuurlijk nog mooier", zegt ze spijtig, „Alles is wel aangesloten, maar toch..."

Echtgenoot
Haar man heeft wat tijd nodig gehad om te wennen aan het wonderlijke tijdverdrijf van zijn echtgenote. „Eerst moest ik altijd bedelen of hij mee wilde heipen als er iets zwaars getild moest worden. Ik kan niet meer hebben dan veertig kilo. Dan was het elke keer weer een gevecht om hem zo ver te krijgen. Het interesseerde hem gewoon niet. Maar toen hij met me trouwde wist hij waar hij aan begon. Nu helpt hij uit zichzelf mee, net als m'n zoon. Die werd in het begin erg geplaagd op school. Ik heb me nooit ergens wat van aangetrokken, maar voor die jongen was dat natuurlijk heel naar. Nu is dat voorbij. De mensen gaan nu zien dat het iets bijzonders is." De bovenverdieping is tot nu toe onaangetast gebleven. Aanvankelijk was het de bedoeling dat ook de keuken spoorvrij zou blijven, maar dat is niet gelukt. Het aantal bedieningstoestellen was te groot voor de woonkamer. Vandaar dat een cursus-bloktoestel een plaats midden in de keuken kreeg toebedeeld.

Bezoekers
Onlangs werd Riekje verblijd met een dienstgeleidewagentje. Nu staan een oud zandwagentje, een klokseinkamerslagwerk en een antieke seinmelder boven aan de verlanglijst. Het probleem is dat bijna voor alles moet worden betaald. De kleine rangeerloc, de sik zoals Riekje hem liefkozend noemt, heeft inclusief rails, renovatie en vervoer twaalfduizend gulden gekost. Aangezien ze zelf geen inkomsten heeft moet alles van het modale loon van haar man gebeuren. „Die heeft als hobby vissen. En m'n zoon houdt bijen. Dat gaat voor. Wat overblijft kan ik aan m'n spoorspullen besteden. Met vakantie gaan we niet. Dat betekent dat je het vakantiegeld door drieën kunt delen." Hoewel ze haar verzameling bewust niet als museum presenteert, krijgt de "blokwachtster van Waterhuizen" jaarlijks een zevenhonderd bezoekers over de vloer. Uit binnen- en buitenland. De toegang is gratis. Wel bindt ze me op het hart uitdrukkelijk te vermelden dat ze de donderdagmorgen voor zichzelf houdt. Om de huishouding te verrichten. „Dan moet ik echt even geconcentreerd bezig zijn."

Onderhoud
Het huishoudelijk werk ziet ze als een noodzakelijk kwaad. Dat is zelfs voor een man te zien. Het bedieningstoestel in de keuken ziet er heel wat frisser uit dan het gasstel, dat de kleur van gestold vet heeft aangenomen. Wie zal het haar kwalijk nemen. De volksakker naast het huis neemt ze ook nog voor haar rekening. En dan vragen de seinen, de spoorbomen, de verbindingslijnen, de bedieningstoestellen en de loc hun onderhoud. ,,Eén keer per week ga ik alle smeerpunten langs, eén keer per jaar alle vetnippels. In de zomer bik ik roestige plekken af en verzorg ik het schilderwerk. Begin je een hobby op deze manier, dan moet je er tijd voor uittrekken. Dat weet je. Al zou het me dag en nacht kosten, ik wil dat het spul goed blijft."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen