Alle klanken van de regenboog

De Britse kunstenaar Neil Harbisson is de eerste ter wereld met een elektronisch oog waarmee hij kleuren kan horen. Noodgedwongen. „Ik ben geboren met achromatopsie: de wereld is voor mij volledig zwart-wit. Daar kwamen artsen achter toen ik elf jaar was. Daarvoor dachten mijn ouders dat ik kleurenblind was, of simpelweg dom.”

Hoe leerde u omgaan met uw handicap?

„Als kind probeerde ik me iets bij kleuren voor te stellen en koppelde ik ze aan mensen. Blauw, daar stelde ik me een vriend van me bij voor; roze was vrouwelijk, een vrolijk meisje; geel een kinderlijke zonderling uit Londen.”

Hoe verging het u op school?

„Ik had het niet gemakkelijk. Ik voelde me sociaal buitengesloten en werd geregeld geplaagd. Iemand gaf me een keer een rode pen en vertelde me dat het een blauwe was. Ik schreef toen de hele les in de verkeerde kleur. Mensen maakten grappen als ik de verkeerde sokken droeg. Als tiener droeg ik daarom alleen zwarte en witte kleren; dat kon niet fout gaan.”

Kunstmatig zintuig

Tijdens zijn studie muziek aan het Dartington College of Arts in Devon kwam Harbisson in aanraking met Adam Montandon, een cybernetica-expert. Montandon herinnert zich die eerste kennismaking nog goed. „Neil beschreef kleuren als een soort snel bewegende energie die hij niet kon zien. Zijn wereld was zwart en wit: bij kleuren voelde hij niets. Toen ik voorstelde om hem te helpen, raakte hij dolenthousiast”, schrijft de cybernetica-expert op zijn website adammontandon.com. Montandon besloot een kunstmatig zintuig aan te sluiten op het gehoorscentrum in Harbissons hersenen. „Ik was ervan overtuigd dat hij kleuren heel goed zou kunnen waarnemen als geluiden; en zowel licht als geluid bestaat uit golven.”

Na flink wat rekenwerk lukte het de cybernetica-expert in 2003 om lichtgolven via een miniatuurcamera en speciale software om te zetten in hoorbare geluidsgolven. De donkerste kleur in het spectrum leverde de laagste toon op, de lichtste kleur de hoogste.

Binnen vijftien minuten na de installatie was Harbisson in staat om 360 verschillende tinten waar te nemen. „Maar het leverde me wel vijf weken hoofdpijn op. Het was mijn eerste ”eyeborg”, een prothese die kleuren detecteert en omzet in een hoorbare geluidsfrequentie.”

Hoe helderder de kleur, hoe harder het geluid. „De allereerste kleur die me opviel, was die van een rood prikbord, die klonk als een lage F. Als ik een sinaasappel zie, hoor ik direct een hoge F; een helderblauwe lucht een hoge C.”

Hoe beïnvloedde de eyeborg uw leven?

„Dat stond op zijn kop. Als ik een kunstgalerie binnenliep, hoorde ik een geluidsgalerie. Ik kon opeens luisteren naar een schilderij van Picasso; supermarkten werden complete geluidsorkesten. Mijn hoofd werd een complete muziekdoos: alles waar ik naar keek, maakte geluid.”

De Brit kleedt zich ook in muzikale taal. „Ik draag graag kleren in majeure akkoorden.” Voor het oog passen de kleuren vaak van geen kanten bij elkaar.

Zo’n eyeborg kunt u niet zomaar even naast u neerleggen.

„Ik draag mijn eyeborg 24 uur per dag, de eerste versie zelfs compleet met draagbare minicomputer. Ook tijdens het slapen en in de douche.”

Vindt u dat niet lastig?

„Het systeem voelt als een deel van mij. De eerste jaren liepen er duidelijk zichtbare kabels vanuit mijn hoofd in kronkels naar een rugzak met een laptop. Mensen die ik ontmoette, hadden daar soms best moeite mee; ze voelden zich er wat ongemakkelijk bij of lachten me uit.”

Paspoort

In 2004 mocht Harbisson zijn Britse paspoort niet vernieuwen. De pasfoto, waarop alle elektronische apparaten op zijn hoofd goed zichtbaar waren, werd afgekeurd. Maar volgens de Brit is de eyeborg een onderdeel van zijn lichaam, en moet hij worden beschouwd als cyborg, een menselijk wezen met een kunstmatige aansturing van zijn hersenen. Zijn huisarts ging daarin mee en gaf een officiële verklaring af. De Britse regering haalde bakzeil en Harbisson is de eerste officieel erkende cyborg ter wereld.

Hoe vond u dat?

„Dat voelde als een overwinning.”

De prothese die hij draagt, bestaat uit een antenneachtige sensor die de frequentie van kleuren oppikt – „zo vreemd is dat niet; insecten hebben toch ook antennes?”

Aanvankelijk kwamen de geluiden via de minicomputer binnen door een koptelefoon. Harbisson realiseerde zich echter dat de antenne beter zou werken als de geluiden via trillingen van zijn antenne doorgegeven zouden worden aan zijn schedel.

Wat maakt uw schedel dan bruikbaar om kleuren te horen?

„Botten zijn, evenals hout, heel geschikt om geluid te geleiden. Via een trillend element op mijn schedel kon ik kleuren nog beter horen. Ze storen mijn gewone gehoor niet meer. Mijn hoofd werd een resonantiebox waardoor de geluiden van de kleuren rondzongen in mijn hoofd.”

In 2010 ruimde de microcomputer die de Brit steeds bij zich droeg het veld. Een chip die achter op zijn schedel werd geplaatst, gaf de geluiden nog duidelijker door. Voor een nog betere geluidskwaliteit hebben chirurgen van een ziekenhuis in Barcelona de chip een maand geleden in zijn achterhoofd geïmplanteerd.

Hadden de artsen geen moeite met die ingreep?

„Het duurde twee jaar totdat ik een chirurg zo ver kreeg dat hij de operatie wilde uitvoeren. Het kostte me veel moeite om hem ervan te overtuigen dat deze operatie ethisch verantwoord was.”

Bevalt de nieuwe antenne?

„Jawel. Ik heb er zelfs nog een nieuw zintuig bij gekregen. Als iemand de punt van mijn antenne aanraakt, voel ik dat. Het is vergelijkbaar met een aanraking van de tanden of de nagels. Als de antenne niet recht hangt, heb ik het idee dat er gaten in mijn hoofd zitten.”

Valt er nog wat aan te verbeteren?

„Mijn antenne evolueert steeds verder. De laatste verbetering is dat ik mezelf draadloos kan verbinden met camera’s van over de hele wereld. Als ik bijvoorbeeld in een kantoor ergens in Europa zit, kan ik genieten van de klanken van de zonsondergang in Australië.

De volgende stap wordt een nieuwe energieopwekking voor mijn antenne. Nu moet ik de accu opladen aan een stopcontact.”

Accu opladen?

„Ja, via een usb-poort achter op mijn hoofd. Maar ik ben nu bezig een systeem te bedenken om mijn bloedcirculatie te gebruiken voor het opwekken van elektrische stroom. Ons lichaam levert zo veel bewegingsenergie dat het verspilling is om de antenne via het elektriciteitsnet, batterijen of zonnecellen van energie te voorzien.”

Sonochromatopsia

De Britse cyborg, die momenteel in Barcelona woont, noemt zijn nieuw verworven zintuig sonochromatopsia, afgeleid van het Latijnse sono (geluid) en de Griekse woorden chroma (kleur) en opsia (beeld). Hij ‘ziet’ nu zelfs meer dan een gewoon mens. „Behalve gewone kleuren ook infrarood en ultraviolet. Ik neem beelden waar die niemand anders ziet.”

Met de eyeborg is de fantasie van Harbisson nog lang niet uitgeput. Momenteel ontwikkelt hij een ”speedborg”, een radar in een hand of oorlel waarmee de snelheid van bewegingen gemakkelijk kan worden vastgesteld. Een ander project is de ”fingerborg”, een natuurgetrouwe vingerprothese die een verloren exemplaar kan vervangen. Ten slotte is er de ”sensory extension”, waarmee iemand in één ‘oogopslag’ 360 graden in de rondte kan kijken. Dat wordt mogelijk gemaakt door apparaatjes in twee oorringen.

Vervreemdt deze techniek u niet van uw mens-zijn?

„Dat denken sommige mensen inderdaad, maar ik geloof daar niet in. Er is niets menselijkers dan technologie: mensen maken immers technologie. De samenvoeging van beide maakt me alleen maar menselijker. Ik voel me niet dichter bij robots of machines staan. Ik sta juist dichter bij de natuur en haar levensvormen; bij insecten en andere wezens die antennes hebben; bij dolfijnen en andere zeedieren die geluid waarnemen via hun botten. Door mijn mogelijkheden om ultraviolet en infrarood waar te nemen, sta ik dichter bij insecten en zoogdieren die dat ook kunnen. Ik voel me sterker verbonden met de natuur dan ooit tevoren.”

U presenteert uzelf momenteel als cyborgist. Wat is dat?

„Een samentrekking van cyborg en artist (kunstenaar, BvdD). Cyborgisme is een nieuwe manier van kunst maken; door nieuwe zintuigen te gebruiken die een eenheid vormen met het lichaam en de geest van de kunstenaar. De kunstenaar is daarbij tegelijkertijd kunstwerk: ik heb dus geen kunstmatige, maar kunstzinnige lichaamsdelen.

Dankzij mijn eyeborg kan ik muziek en kunst geweldig goed combineren. Ik heb inmiddels kleurenschilderijen gemaakt van muziek van Vivaldi, Verdi, Beethoven en Mozart. Ook maak ik kunstwerken van stemmen van personen, zoals Martin Luther King en Adolf Hitler. Tijdens muziekuitvoeringen speel ik de kleuren van de kleding van de concertgangers. Als die onverhoopt slecht klinken, is dat dus hun eigen schuld.”

>>rd.nl/mensenmachine voor de sonochromatische kleurenschaal van Harbisson.

Neil Harbisson

De Britse kunstenaar Neil Harbisson (31) lijdt vanaf zijn geboorte aan achromatopsie, waardoor hij alleen zwart-wit kan zien. Wereldwijd komt dit bij 1 op de 31.000 mensen voor. Met een zogeheten eyeborg kan hij kleuren horen. Hierdoor is hij de eerste cyborg ter wereld.

Hij is in 2010 samen met cyborg Moon Ribas oprichter van de Cyborg Foundation, die mensen wil stimuleren cyborg te worden, opkomt voor cyborgrechten en cyborgisme promoot als een artistieke beweging.

Moon Ribas is choreograaf en danst op het ritme van aardbevingen wereldwijd die ze voelt via een sensor in haar elleboog. Hoe zwaarder de aardbeving op de schaal van Richter, hoe intenser de trilling in haar elleboog.

>>harbisson.com

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen