Het merk Kuyper in Amerika

Van de buitenkant lijkt het zomaar een hippe galerie in Greenwich Village. Dat is sinds de jaren zestig van de vorige eeuw een van de artistieke districten van Manhattan in New York. Een dreunende bastoon rolt uit de speakers, die achter in de ruimte staan opgesteld om de opening van een nieuwe expositie muzikaal te omlijsten. De expositie zelf bestaat uit een explosieve wirwar van confetti, abstracte schilderijen en feestartikelen. De kunstenaar, Rex Hausmann uit Texas, verborg het werk na productie aanvankelijk in een houten kist, die hij tijdens de opening vervolgens demonstratief aan stukken sloeg. "Het kunstwerk is een statement over feest en vrolijkheid. Wij christenen houden dat vaak verborgen, alsof het er niet mag zijn. Tijd om de boel open te breken, dus", lacht hij.

Het lijkt niet direct een gewijde ruimte. Toch kerkt op deze plek iedere zondag de kleine, sociaal diverse groep presbyteriaanse gelovigen van de Neighborhood Church. De kerk profileert zich doordeweeks met een mix van jazzmuziek, hedendaagse kunst en... gereformeerde leerstellingen. "What are the odds", zouden Amerikanen zeggen. Hoe komt een onverwachte combinatie als deze tot stand? Sam Kho, de door de gemeente aangestelde curator van de concerten en exposities in deze ruimte, schept helderheid. "Wij zijn geïnspireerd door Abraham Kuyper en de traditie die hij in gang heeft gezet. Hij stelde dat de hele schepping het domein van God is en dat op elk levensterrein, van kunst tot muziek, Jezus Christus de soevereine koning is." Boven de deur staat in glas in lood het motto van zijn gemeente: "Want uit Hem, en door Hem, en tot Hem zijn alle dingen" (Rom. 11:36a). "Dat is voor ons een heel belangrijke tekst, die Kuypers visie uitdrukt."

Stonelezingen

Ruim een eeuw na zijn bezoek aan de Verenigde Staten wint Abraham Kuyper sinds kort weer aan bekendheid en betekenis in het land. Dat zegt John Halsey Wood, een Amerikaanse theoloog en historicus die deze week Nederland bezoekt om te spreken over de vraag wat Abraham Kuyper zo geliefd maakt bij Amerikanen. Hij houdt woensdag een lezing in het kader van de Amerikaweek op de Vrije Universiteit. Dan vindt ook de presentatie plaats van dr. George Harincks nieuwe boek "Mijn reis was geboden. Abraham Kuypers Amerikaanse tournee". Het behandelt de reis die de theoloog in 1898 naar Amerika ondernam om de Engelstalige uitgave van zijn Encyclopedie onder de aandacht te brengen en aan de Princeton Universiteit een lezingenreeks te verzorgen.

"Kuyper bleef uiteindelijk ruim tweemaal zo lang als gepland, omdat de aanvragen voor lezingen in het land maar bleven toestromen. En ja, hij nam alles aan en zei nergens nee tegen", merkt Harinck op. De titel van Harincks boek suggereert dat Kuypers reis een glorieuze tocht was. "Dat was vooral in zijn eigen beleving zo. Hij kreeg inderdaad veel aanvragen voor lezingen en ook de Amerikaanse media schreven regelmatig over zijn komst. Zeker vergeleken met die van andere Nederlandse Amerikagangers uit die tijd, was zijn komst niet zonder betekenis."

Er was vooral in kringen van Nederlandse migranten aandacht voor de komst van Kuyper. "Onder hen was hij natuurlijk een hele pief. Maar ook in die kringen werd zijn komst niet alleen maar toegejuicht. Hij wilde en passant allerlei onderlinge twisten oplossen. Zo probeerde hij hen te overtuigen allemaal republikeins te stemmen, terwijl het onder christenen juist gebruikelijk was voor democraten te stemmen."

Hoogtepunt van Kuypers reis vormde zijn bezoek aan de prestigieuze Princeton Universiteit. Hier hield hij vijf befaamde Stonelezingen, die gelijktijdig in het Nederlands en het Engels verschenen. "Een Engelsman die tegelijk met Kuyper zijn eredoctoraat kwam ophalen, schreef die avond in een brief aan zijn vrouw dat hem leek alsof hij tijdens Kuypers toespraak de 17e eeuw in was gewandeld. Hij vond het duidelijk maar een archaïsche bedoening."

Kuypers rondreis bracht hem uiteindelijk zelfs in het Witte Huis. "Hij pleitte daar voor de Boeren in Zuid-Afrika tijdens de Boerenoorlog, die toen volop woedde. Zonder succes: de toenmalige president, William McKinley, liet zich niet vermurwen", aldus Harinck. Eenmaal premier, drie jaar later, zette Kuyper het hem betaald, door na zijn moord opzettelijk géén condoleances te sturen.

Het wemelt kortom van de mooie verhalen rondom Kuypers grote tournee door de nieuwe wereld. In zijn boekje verzamelt Harinck de mooiste van deze verhalen en gaat hij na welk effect de reis had op zijn Amerikaanse gehoor en op Kuypers eigen denken. "Eerlijk gezegd gingen veel Amerikanen meteen weer over tot de orde van de dag. De pointe van zijn verhaal, dat het calvinisme aan de wortels van de Amerikaanse samenleving gelegen heeft, was dan ook niet onomstreden." Pas in de jaren vijftig maakten Kuypers ideeën een echte entree in de belevingswereld van Amerikaanse christenen.

Christendenker

Freelancejournaliste Albertine Bloemendal reisde de afgelopen twee maanden in Kuypers voetsporen door de Verenigde Staten, om zijn invloed en betekenis voor het hedendaagse debat te onderzoeken. Op de website van Trouw en in de krant zelf deed ze in tekst en video verslag van haar bevindingen. Eerder won ze de Theodore Roosevelt American History Award met haar scriptie over de invloed van Kuypers gedachtegoed op de besluitvorming rond de zogenaamde "faith-based initiatives". Bloemendal: "President George W. Bush nam in het begin van zijn tweede termijn het besluit om met overheidsgeld kerkelijke initiatieven te ondersteunen die de maatschappij ten goede komen. Dat was een stijlbreuk met voorgangers, die vasthielden aan het beginsel van een neutrale overheid." Hoewel ook Clinton, die onder invloed van vooral rooms-katholieke denkers stond, hier al voor pleitte en ook Obama deze wet verdedigt, was het Bush die Kuyper expliciet noemde in een van de toespraken waarmee hij de wet presenteerde. "Kuyper wordt vooral door Jim Skillen, die vorige maand afscheid nam van de christelijke beleidsdenktank Centre for Public Justice, naar voren geschoven als de denker bij uitstek voor christenen die zich in politiek of samenleving begeven. Hij heeft veel christenintellectuelen en -politici de afgelopen jaren op zijn spoor gebracht", vertelt Bloemendal.

En dat is opvallend, wanneer je de geringe impact van Kuypers grote rondreis door Amerika ziet. "Wat nieuw is aan de aandacht voor Kuyper, is dat ook steeds meer evangelicalen met Kuyper flirten. Vaak kunnen ze zich alleen de befaamde aanhef van Kuypers openingsrede van de VU voor de geest halen. "Geen duimbreed is er op deze wereld waarvan Christus niet zegt: Het is Mijn." Dit ronkende citaat wordt in de Verenigde Staten op een breed scala van culturele uitingen geplakt. Dat gaat van Amerikaanse conservatieven tot de hippe kunstenaars in Manhattan. Kuyper wordt steeds meer een merk, dat aan je argument of initiatief historische gewichtigheid kan verlenen."

Albertine Bloemendal, George Harinck en John Halsey Wood geven elk een presentatie tijdens de Amerikaweek aan de VU in Amsterdam. De bijeenkomst vindt woensdag plaats van 15.00 tot 17.00 uur.

vupodium.nl.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen