De functie van dwarsverbanden

Per 1 september wordt dr. R. M. K. van der Grijp (1939) geëmeriteerd als missionair predikant van de Samen-op-Weggemeente Utrecht. Een van de eerste werkzaamheden die daarna zijn aandacht vragen, is het schrijven van een boekje over de geschiedenis van het protestantisme in de Zuid-Europese landen in de 20e eeuw. In zijn ogen is dat niet meer dan "een kleine uitdaging."

Veel meer tijd zal hem gaan kosten alles wat voortvloeit uit een recent initiatief van Spaanse bodem: een congres van historici en andere wetenschappers die zich bezighouden met de geschiedenis van het protestantisme op het Iberisch Schiereiland. Het idee is een kleine vier jaar geleden in Spanje geboren. Van der Grijp werd al spoedig gevraagd zich met de organisatie van zo'n bijeenkomst te belasten.

Het congres is eind april vorig jaar in Madrid gehouden. De gedrukte bundeling van de lezingen moet dezer dagen bij de geïnteresseerden op de mat ploffen. Van der Grijp legt uit waarom het congres zo bijzonder was: "Voor het eerst waren Spanjaarden én Portugezen voor dit doel bijeen, naast buitenlanders. Ook namen zowel protestanten als niet-protestanten deel."

En bloc methodist

Men heeft drie dagen met elkaar om de tafel gezeten en er zijn zeventien lezingen gehouden, van zeer uiteenlopende aard. Over "Theologische en sociologische stromingen in het Spaanse protestantisme" of over "De oecumene in Portugal sinds het Tweede Vaticaans Concilie". Maar bijvoorbeeld ook over een zeer merkwaardige gebeurtenis die in 1971 plaatsvond in de meest rooms-katholieke streek van Portugal. Er was een diepgaand meningsverschil ontstaan tussen de pastoor en de plaatselijke gezinshoofden in het dorp Assento. De parochie nam het niet langer en is toen als geheel protestant geworden: men vormde een methodistische gemeente. In de lezing deed een jonge Portugese uit de doeken hoe het die gemeente in de afgelopen dertig jaar is vergaan.

Alle nadruk is tijdens het congres komen te liggen op de 19e en 20e eeuw. Over de door de Inquisitie fel onderdrukte reformatorische stromingen uit de 16e eeuw, zo licht de coördinator toe, is het meeste inmiddels toch wel bekend. Hij noemt met name het onderzoek door de enkele jaren geleden overleden Britse historicus Gordon A. Kinder.

Op het congres is bijzondere aandacht gevraagd voor de vergelijking van het Iberisch protestantisme met de situatie van het protestantisme in Frankrijk en Italië, waar volgens Van der Grijp het niveau van het historisch onderzoek van het protestantisme veel hoger ligt. Een sociaal geograaf van de Universiteit van Bordeaux bracht als zijn mening naar voren: "In al die landen waren er dezelfde missionaire impulsen uit Noord-Europa, voortgekomen uit bepaalde bewegingen, vooral het Réveil, die ook daar een minderheid vormden."

Dr. Van der Grijp is zeer te spreken over de kwaliteiten van de congresvoorzitter, de godsdienstsocioloog prof. Jean-Pierre Bastian van de Universiteit van Straatsburg. "Hij heeft er enorm op gehamerd dat bij het toekomstig onderzoek van het Iberisch protestantisme een goede werkwijze wordt gevolgd. Men dient de niet-religieuze factoren ook mee te nemen. Wat voor verbanden bestonden er tussen het sterk groeiende Spaanse protestantisme in de tweede helft van de 19e eeuw en het liberalisme, het spiritisme, de vrijmetselarij? Veel daarover is te vinden in de polemieken gevoerd in de dagbladpers van die tijd."

Minder uitheems

"Bastian durft dan ook voorspellen dat het Iberisch protestantisme een minder uitheems product zal blijken te zijn dan de traditionele geschiedschrijving ons wil doen geloven. De predikant Antonio Carrasco trok in het hele land volle zalen. Allemaal mensen die het heil van hun zi el op het oog hadden? Er zaten er genoeg onder zijn gehoor die slechts hun buik vol hadden van de roomse clerus, die samen met de politiek vuile spelletjes speelde. Ieder protestmiddel was deze opponenten welkom."

De door dr. Van der Grijp geuite bewering dat veel publicaties over het Iberisch protestantisme mank gaan aan een zekere persoonsverheerlijking, moet beslist niet worden uitgelegd als een poging tot ontmythologisering. "Ik wil slechts benadrukken dat het wezenlijke van de ontwikkelingen moet worden belicht. Er is namelijk vaak gepubliceerd óf uit polemiek óf uit verdediging. De historicus Menéndez Pelayo sloot zijn omvangrijke standaardwerk "Ketterijen in Spanje door de eeuwen heen" met een ferme conclusie af: "Wie niet katholiek is, is geen echte Spanjaard." Anderzijds waren er de publicaties van protestanten die verdedigen dat zij zich tot in het diepst van hun ziel aan de bijbelse waarheden gebonden wisten en niet anders konden zijn dan protestant."

Instituut

Het driedaagse congres besloot ook dat er een instituut moet komen voor de nadere bestudering van het protestantisme in de Iberische landen. De naam is al gekozen: Historisch Genootschap voor het Iberisch Protestantisme. Van der Grijp zal er veel werk aan hebben en probeert academische erkenning te krijgen voor het initiatief. Ook staat er opnieuw een congres gepland, voor de zomer van 2002. Er is al voorgesteld dat dan vooral de samenhang van het protestantisme met andere sociale en politieke bewegingen aandacht krijgt. "En wat dacht u bijvoorbeeld van onderzoek naar de rol van de bijbelgenootschappen? Of naar de inhoud van de prediking of de stof die op de predikantenopleidingen behandeld werd? Daar is heel weinig over geschreven, omdat de aandacht steeds in de eerste plaats uitging naar de mate van tolerantie in die periode."

De 30.000

De theoloog Van der Grijp heeft al sinds zijn jeugd vaak en lang in Spanje en Portugal vertoefd. "Ik heb bewust de tijd meegemaakt waarin de Spaanse protestanten soms werden aangeduid als: de 30.000. Nu kun je daar wel een nul achter zetten." Hij weet ook dat anderen een getal noemen van slechts circa 80.000, gebaseerd op andere uitgangspunten. "In ieder geval zijn er die reusachtige groeigetallen van de Filadelfía-gemeenten, de charismatisch getinte kerken van zigeuners."

Dat bij een gevestigde protestantse kerk als de Iglesia Evangélica Española (IEE) de groei eruit lijkt, ondanks evangelisatieactiviteiten, kan ook dr. Van der Grijp niet echt verklaren. "Ik geloof dat bij hen het keurig geleerde pakket theologie ontoereikend is voor de confrontatie met de vragen waar de moderne mens mee zit. De contextualisering ontbreekt. En als het gaat om het gesprek met rooms-katholieken, zullen ze hun kracht niet moeten zoeken in de contrastwerking. Veel eerder in heldere bijbelstudies, die werkelijk die naam waard zijn."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen