Sint Jansdal, een naam met historie

Nu het streekziekenhuis ongeveer een jaar in gebruik is, schijnt de naam Sint Jansdal volledig ingeburgerd te zijn. Ter gelegenheid van de officiële opening op 15 maart is een boekwerkje uitgegeven, getiteld "St. Jansdal, van Johanniter Commanderij te 's-Heerenloo tot Streekziekenhuis te Harderwijk". Dit boek belicht met name de achtergronden van de naam St. Jansdal, een naam die blijkt te wortelen in een ver verleden....

De keuze van de naam van het streekziekenhuis was met name geïnspireerd door de herinnering aan de vroegere aanwezigheid van het Johanniterklooster Sint Jansdal in deze omgeving. De verpleging van zieken was een van de doelstellingen van de Johanniterorde. Met de Tempeliers en de Duitse Orde behoort de Johanniterorde tot de oudste en tevens de voornaamste geestelijke ridderorden. Ze ontstonden alle in het Heilige Land. Ook de Johanniterorde vond zijn oorsprong in Jeruzalem, ten tijde van de Kruistochten.

Schenking

Toen Godfried van Bouillon in 1099 met zijn kruisvaarders Jeruzalem op de Turken veroverde, trof hij daar een hospitaal aan, gewijd aan Johannes de Doper. Godfried, getroffen door het werk van de barmhartige broeders, schonk hen land en goederen, onder andere in Brabant. Zijn voorbeeld werd door velen nagevolgd en in de kortst mogelijke tijd kregen de broeders overal in Europa bezittingen. De leden van de orde droegen op hun zwarte mantel -die aan de kemelsharen mantel van Johannes de Doper moest herinneren- een wit linnen kruis. De acht punten van dit kruis wezen op de acht zaligsprekingen uit de Bergrede.

Ook nu bestaat de Johanniter Orde nog, ook in Nederland. Het is de protestantse, Nederlandse tak van de oude orde van Sint Jan te Jeruzalem. Het Johanniterkruis siert nog veel verpleeginrichtingen en verpleeghuizen, want de oorspronkelijke doelstellingen van christelijke naastenliefde en christelijk dienstbetoon bleven gehandhaafd.

Landscommandeur van de orde is Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard, die in het eerder genoemde boek dan ook een voorwoord schreef.

Strijd

De oorspronkelijk geestelijke orde van St. Jan kreeg door voortdurende strijd een meer militair karakter. Eeuwenlang werd oorlog gevoerd tegen de opdringende Mohammedanen, die de leden van de orde steeds verder terugdrongen. Ten slotte wisten ze zich op Malta -vandaar dat de Johanniter orde toen Malthezer orde werd genoemd- te handhaven. Ook de afdelingen van de orde in West Europa kenden op hun beurt de strijd. De reformatie verzette zich met kracht tegen de "roomse" ridderorden en de kloosters waarin ze vaak gevestigd waren. Zeven afdelingen (zogenaamde commanderijen) kozen dan ook de zijde van de Hervorming.

In 1307 wordt voor het eerst in de bronnen de naam Sint Jansdal genoemd: „(het) Guet tho Loe (Loo) dat geheeten is Sunte Johannes Dale". Dat slaat op een klein middeleeuws klooster St. Jansdal in de buurtschap Horst, bij Ermelo. Het klooster bestaat allang niet meer: ruim 400 jaar geleden werd het door de Johanniters verlaten en werden de gebouwen gesloopt. De naam St. Jansdal raakte -wellicht vanwege een te "roomse' klank- in onbruik. De beheerders en eigenaars van het voormalige kloosterterrein gebruikten alleen nog de naam 's Heerenloo. dat is een naam die thans is verbonden aan de bekende leefgemeenschap van geestelijk gehandicapten. Over de beweegredenen van de Johanniters om zich juist op deze plaats op het platteland te vestigen -een vestiging in een van de opkomende steden lag meer voor de hand - tast men in het duister.

Mooie omgeving

Wèl is zeker dat het klooster mooi was gelegen, in een „vermaackelijke Landsdouw". Wie het tegenwoordige terrein van 's Heerenloo kent, kan zich dat wel voorstellen. In de jaren vijftig kon men in het park- en bosachtige landschap nog de wielewaal, de ijsvogel en de boommarter aantreffen. In die tijd is een deel van de kloostergracht gedempt. Nu zijn er nog maar enkele restanten van over.

Aan de westzijde van het terrein kan men het enige gebouw vinden dat nog over is van het oude Sint Jansdal. Het is het poortgebouw van het klooster, dat rijk is versierd met bogen, terwijl zich in de top van de gevel een medaillon bevindt met een verweerd hoofd, „mogelijk voorstellende een schaal met het hoofd van Johannes de Doper".

Harderwijk

Het binnen de gracht gelegen terrein was maar een klein onderdeel van het totale grondbezit van het klooster. In de eerste plaats maakte dit eigenlijke kloosterterrein deel uit van een aaneengesloten complex van ongeveer 140 hectare. Belangrijker nog was het bezit te Kallenbroek, meer in de richting van Nijkerk en Hoevelakengelegen.

In 1525 vernemen we voor het eerst iets over bezittingen van het klooster binnen de stadsmuren van Harderwijk. Commandeurs van "Suncte Johaensdale" kopen dan een aantal bezittingen binnen de stad. Voor velen in Harderwijk was de komst van de Johanniters een weldaad. Een deel van de bevolking leed in die jaren bittere armoe. Het initiatief van de commandeur om elke week aan de armen drie mud rogge in natura of in brood uit te delen zal van harte zijn toegejuicht. Ook de arme leerlingen van de Latijnse School konden op zijn steun rekenen.

Linnaeustoren

Ook in Harderwijk herinnert niet veel meer aan de Johanniterorde. Het enige tastbare bewijs is het zogenaamd Linnaeustorentje in de Academiestraat, oorspronkelijk een achtzijdige traptoren, die de behuizing van de Johanniters een zeker cachet moest geven. In een van de zijden van dit torentje zijn twee wapens aangebracht, één van de familie Ten Start, een commandeur van de orde, en aan de rechterzijde het Johanniterkruis, met daaronder het jaartal 1570.

Behalve in dit tastbare bewijs leeft de naam van de Johanniterorde echter voort in de naam van het huidige ziekenhuis, het Sint Jansdal.

N.a.v.: „St. Jans Dal, van Johanniter commanderij te 's Heerenloo tot streekziekenhuis te Harderwijk", dopr dr. T. Breijer en J. W. F van Dijk; Uitgave: Schaffelaarreeks nr. 20 te Barneveld, 1988; 120 pag.; prijs: 28,00 gulden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen