Diepgravend boek over scheepjes in Ned. kerken

Het nabouwen van schepen kent een rijke traditie. Reeds in de middeleeuwen waren er in veel huizen scheepsmodellen te vinden, als speelgoed of als versiering. Later kreeg het scheepsmodel ook een meer religieuze functie. Om de angst en machteloosheid die de mens bij ziekte en gevaren te overwinnen, deden vooral zeevarenden wel beloften als ze veilig thuis mocht komen bij ouders, vrouw of kinderen dat ze dan aan de kerk een scheepje, een zogenaamd votiefgeschenk, zouden geven.

Compleet overzicht
Het boek geeft een vrijwel compleet overzicht van de scheepjes die aan te treffen zijn in Nederlandse kerken. Het mooie van dit boek is dat er van alle scheepjes die aandacht krijgen een afbeelding werd opgenomen. Het is geschreven in een prettige stijl. Een overzichtelijke tabel en een verklarende woordenlijst van scheepstermen maken het lezen nog gemakkelijker niet alleen voor mensen die verstand van dit soort scheepjes hebben, maar ook voor andere geinteresseerden.
Prof. Van der Poel komt in zijn studie tot de conclusie dat er soms verhalen over scheepsjes de ronde doen die kant noch wal raken. Vooral de mondelinge overlevering is hieraan debet. De een fantaseert er wat bij en de ander houdt hem bekende feiten achter. Hij vindt het overigens een vreemde zaak dat de betrokkenen bij kerken waarin een scheepje aan te treffen is, zoals predikanten, kosters en kerkeraadsleden, weinig of niets van de geschiedenis van dit kunstvoorwerp afweten. Meestal is dat alleen de mondelinge overlevering, voor prof. Van der Poel is dat een onbetrouwbare bron.

De hoogleraar stelt het ook en het zal zekere waar zijn dat dit onderzoek hem veel tijd gekost heeft. Hij maakte talloze reizen, had gesprekken met kerkelijke autoriteiten, schenkers en bouwers van de modellen en onderzocht kerkelijke archieven. Het fotowerk in dit boek is ook heel goed te noemen, in andere boeken is hierover vaak nog wel het een en ander op te merken.

Prof. Van der Poel schrijft in zijn inleiding dat vooral het calvinistische denken over de traditie van het plaatsen van een scheepje in een kerk zijn speciale belangstelling had. Een traditie die zich aanvankelijk beperkte tot hervormde kerkgebouwen. In de laatse 150 jaar komen er ook scheepjes voor in kerken die voortgekomen zijn uit de Afscheiding. Een bekend gegeven is dat in alle kerkgebouwen op Urk een scheepje te zien is, in dit boek passeren ze allen de revue. De hoogleraar kwam tot de ontdekking dat zodra men op Urk gaat praten over de bouw van een nieuwe kerk er dan ook gesproken wordt wie het scheepje zal leveren, want, zo zegt men, „in een Urker kerk hoort een scheepje".

De auteur kwam tot de ontdekking dat ook predikanten hun wensen wel hadden met betrekking tot de op te hangen scheepjes. Een modelbouwer vertelde dat de dominee beslist niet wilde dat het vlak voor de preekstoel opgehangen zou worden want zo stelde hij: „anders kijken de kerkgangers te veel naar 't scheepje en te weinig naar mij". Ook waren enkele kerkeraden van mening dat de voorsteven van het scheepje naar de kansel gericht diende te worden.

Verwijzingen
Uiteraard neemt de beschrijving van de modellen en de daarbij behorende foto's de meeste ruimte van het boek in. Het overzicht is ingedeeld volgens provincie en plaatsnaam. Bij ieder model is de geraadpleegde literatuur voor zover van belang onder de tekst vermeld. Naar archiefstukken waaraan gegevens ontleend zijn wordt in de tekst verwezen.
Het fraaie boek, dat voor belangstellenden een bron van informatie bevat, werd onlangs gepresenteerd tijdens een bijeenkomst ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de Vereniging vrienden van het Zuiderzeemuseum. De auteur studeerde rechtswetenschappen aan de Rijks Universiteit te Utrecht en promoveerde aan de RU te Groningen op een proefschift getiteld "Heren en boeren. Een studie over de Commissiën van Landbouw (1805-1851)".

N.a.v.: "Scheepsmodellen in Nederlandse kerken"; door prof. dr. J. M. G. van der Poel; uitgave Staatsuitgeverij, 's- Gravenhage; 239 bladzijden, prijs 39,50 gulden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen