Door Spaanse Burgeroorlog groeide alom de literaire produktie

Of die schrijvers zelf allemaal het geweer hanteerden tegen de aanhangers I van Franco is te betwijfelen, maar Nico j. Rost, Johan Brouwer, Jef Last, de filmer Joris Ivens, de auteurs van wereldnaam Hemingway, Orwell, Malraux, Neruda, Aragon, Heinrich Mann en zovele anderen trokken naar het front en kwamen later soms met opgetogen verhalen terug.

Wellicht dankt een deel van hen zijn auteursfaam niet aan de kwaliteit van de roman, maar aan het romantische waas eromheen: die heeft van '36 tot '39 tegen het Franco-fascisme gevochten en tegen de door Hitler als een hemels geschenk gestuurde Stuka's (die het dorp Guernica zouden platgooien, waardoor Picasso zich weer liet inspireren tot dat beroemde schilderij „Guernica").

GERRIT ACHTERBERG 

Terreur

Achter de Pyreneeën hurkt het beest. 
Gevlucht over de Alpen uit Germanje, 
vond het een schuilhoek in 't perfide Spanje,
doortrokken van de veile Philipsgeest.

Uit wraak en angst martelend om het meest
wie in zijn klauwen valt aan vel en franje,
slaat in de keel van elk een bloedkastanje,
die daar zijn noodlot in de lopen leest.

Stalin waar zijt ge? Waar is Roosevelt?
Mannen van Albion, Amerikanen,
verlaat opnieuw kantoor, fabriek en veld.

Haalt voor de dag de opgevouwen vanen.
Weel dal voor geen van ons de vrijheid geldt,
als wij niet ogenbliklijk toeslaan samen.

Motieven

Wat hun motieven waren om naar Spanje te snellen - en dan vooral naar het linkse kamp in de burgerkrijg - kunnen we voor een deel achterhalen in de zojuist verschenen bloemlezing „Littekens in een gelooide stierehuid". Daarin heeft Hub. Hermans (medewerker Spaans aan de Groningse universiteit) meer dan vijftig gedichten en stukken proza bijeengegaard van heel bekende en veel minder bekende auteurs, die allen op hun wijze iets te zeggen hebben over deze verschrikkelijk bloedige oorlog in Spanje die als een soort generale repetitie aan de Tweede Wereldoorlog voorafging.

Ook dit boek benadrukt dat geen enkele andere (burger)oorlog van onze tijd zo tot de verbeelding heeft gesproken als deze Spaanse. In tal van landen werden grote groepen vrijwilligers gevormd om voor de linkse idealen van de Spaanse Republiek te helpen strijden tegen de revolterende generaals die via de Canarische Eilanden en Marokko hun opmars naar Madrid voortzetten. Deze rebellen zijn erin geslaagd en over het bloed van vele duizenden doden heen is Franco tientallen jaren lang de onbetwiste „generalissimo" en „caudillo" geweest.

Links en rechts

Veel schrijvers in ons land, die niet naar Spanje konden afreizen, of die van een latere generatie stammen, hebben zich in vers en verhaal met die burgeroorlog beziggehouden, terwijl anderen van hun belevenissen ter plekke reisverhalen, memoires of geromantiseerd proza maakten. Die geëngageerdheid bestond er voor beide kampen, zoals Hermans in deze bloemlezing laat zien. Hij aarzelt niet om daarin, naast teksten van een radicale stalinist als Nico Rost en van een „bekeerde" communist als Jef Last, ook werk op te nemen van een notoire fascist als S. Barends, die in zijn gedicht „Spanje" het fascisme verheerlijkt, en van de NSB'er en later SS'er George Kettmann jr, bekend als „de voornaamste steunpilaar van de Nederlandse nazi-Hteratuur''.

Ook Arnold Meijer, leider van het „Zwart Front", komt aan bod, naast de politieke warhoofd Martien Beversluis, die als protestants dichter enige naam maakte in de kring van „Opwaartsche Wegen", maar die politiek van links marxist via allerlei tussenfasen eindigde als NSB'er. Zijn „Ballade van Spanje" uit 1936, waarvan Zang IV hier is opgenomen, sympathiseert echter nog met de linkse republiek die in 1931 was uitgeroepen.

Brallende verzen

Veel maakt het ook niet uit: ik wórd net zo misselijk van het links-militaristische als van het rechts-militaristische gebral. En het snorkende „'k Verlang naar jou, m'n milicienne" van de communist Krijn Breur kan met een paar wijzigingen gemakkelijk omslaan in een fascistisch of nazistisch liefdeslied voor een vrouwenkorps van MussoHni of Hitler. Dictatoren en hun aanhang zijn, kerkelijk of heidens, rechts of links, in wezen allemaal gelijk in hun minachting van de mens(elijkheid) en het leven. En het lijkt erop dat zij die de lof van het Franco- of van het Republikeinse kamp bezingen beiden zijn aangeraakt door het vitalisme en futurisme van de periode tussen beide wereldoorlogen: het verheerlijken van de strijd en het martelaarschap zoeken voor idealen (die zeepbellen bleken).

Chaotisch verloop

Hermans heeft getracht om in de opgenomen stukken en verzen een chronologische lijn aan te brengen die het wanordelijk verloop van de oorlog aardig in beeld brengt. Daarom begint hij met een inleidend stuk van Lou Lichtveld (Albert Helman) over het in 1931 afzetten van koning Alfonso XIII uit het huis Bourbon en het uitroepen van de Republiek, die in 1936 door de Nationalisten zou worden aangevallen. k, En hij eindigt met een artikel van Cees Nooteboom dat in 1983 in Avenue verscheen, waar deze reisverhalenschrijver de balans opmaakt van zijn bezoek aan Segovia en het „Dal der gevallenen" uit de burgeroorlog. Ook de boektitel „Littekens in een gelooide stierehuid" is aan een artikel van Nooteboom ontleend.

Diplomaten

Naast de strijders en de schrijvers komen ook schrijvende diplomaten aan het woord, onder wie R. Flaes, die in 1936 secretaris op de ambassade in Madrid was. We kennen hem vooral als de auteur F. C. Terborgh. Hij was later ambassadeur in Burgos, waar toen de Nationalisten van Franco zetelden.

Ook zijn voorganger als gezant in Madrid, dr. M. W. R. van Vollenhoven, koos onomwonden voor het falangisme dat, ontwikkeld door vader en vooral zoon Primo de Rivera, in Italië met zijn corporatieve staat een nauwe geestverwant zag.

Verloren idealen

Linkse anti-Franco-schrijvers waren ook Gerard Vanter - pseudoniem van Gerard van het Reve, de communistische vader van slavist Karel en auteur Gerard (van het) Reve - en Bertus Meijer en Freek van Leeuwen. Met Last en Beversluis en anderen waren zij lid van het (proletarische) Arbeiders-Schrijverscollectief „Links Richten". Maar heel wat communisten waren 6f door een reis naarStalins Moskou of anderszins al volop aan het twijfelen geraakt.

Na het Spaanse avontuur zouden diversen het linkse ideaal voor gezien houden, ook zonder dat ze in het vaarwater van de Kultuurkamer terechtkwamen, zoals de hier ook vertegenwoordigde dichter Werumeus Buning.

Den Doolaard

Wat wel opmerkelijk is, is het ontbreken van A. den Doolaard in deze bloemlezing. Ik heb niet zijn complete bibliografie nagegaan, maar deze zozeer geëngageerde man zal zeker ook over Spanje tijdens de burgeroorlog hebben geschreven. Of was hij in die dagen juist aan het druivenplukken in Frankrijk, of aan het paardrijden door Macedonië ?

Wie de geschiedenis van de bloedige Spaanse burgerkrijg wil bestuderen doet er goed aan, ook kennis te nemen van de weerslag die deze drie jaren vonden in de Nederlandse letteren. „Littekens in een gelooide stierehuid" is een paperback van 267 blz. met vier kaartjes, ƒ 29,50 uitgegeven door Agathon  (Unieboek).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen