Wat is fascisme vandaag?

Wie vandaag enigszins dwars ligt op 'linkse' ontwikkelingen in de samenleving - en wat links is moet dan wel worden gedefinieerd - krijgt al spoedig het etiket fascist opgedrukt. Het is een nieuw scheldwoord aan het worden, vanuit bepaalde hoeken in de samenleving tenminste, voor al wat enigszins rechts is. De vraag naar een definitie van fascisme is daarom vandaag niet zonder betekenis, maar eveneens niet gemakkelijk. Men leze het hoofdstuk, dat ik schreef in het boek 'In de Mozes en Aaronstraat' (Echo, 1976), getiteld 'De dreiging van het fascisme'.

Het is vrij moeilijk om het fascisme nauwkeurig te definiëren, aangezien het geen logisch en afgerond systeem is. Wel zijn er een aantal facetten te noemen, die aan het fascisme, zoals dat in Europa voor en in de Tweede Wereldoorlog opgang maakte, in Italië (Benito Mussolini) en Duitsland (Hitler), verbonden waren. Het fascisme, in haar historische verschijning, keerde zich tegen 'de dictatuur van de arbeiders', in de socialistische bewegingen, was sterk nationalistisch gekleurd, vergoddelijkte vrijwel de staat, kweekte op demogogische wijze verering voor de Leider, de Führer, de sterke man, was niet afkerig van geweld om doelstellingen te verwezenlijken, was antisemitisch van aard. Zo zouden meer facetten te noemen zijn. Mussolini schreef in zijn boek 'Le Fascisme': 'Etisch is de staat, omdat hij het leven der natie tot uitdrukking brengt en beheerst en dus de continuïteit der cultuur waarborgt; daaraan ontleent hij het recht om zich als hoogste en laatste norm voor het mensenleven op te werpen'.

De staat, hoogste en laatste norm voor het mensenleven! Duidelijker kan het niet. In het 'christelijke Europa' geworteld, gebruikte het fascisme intussen allerlei christelijke, bijbelse begrippen, om aan deze ideologie een kwasi-religieuze onder­ grond te geven. Begrippen als heil, voorzienigheid, verkiezing, het Rijk, kregen een aards-gerichte gevoelswaarde.

In welke diepe schachten van modern heidendom deze ideologie West-Europa intussen in al die jaren heeft gebracht, behoeft geen nader betoog. De duivel vierde triomfen in die staatsvergoddelijking, in die verabsolutering van verziekte ideeën.

Vandaag

Ik zette boven dit artikel: Wat is fascisme vandaag? Er verscheen in mei van dit jaar een eerste nummer van een blad, getiteld Afdruk, 'een nieuwsbrief van antifascisme groepen'.

Er blijkt - aldus de redactie - behoefte te bestaan aan het uitwisselen van ervaringen en aan informatie over (extreem-) rechts. 'Onze maatschappij, zo wordt gezegd, is doordrongen van intolerantie en overheersingen van groepen. De woorden discriminatie, intimidatie, (sexuele) onderdrukking, verwijzen naar de ervaringswereld, waarvan wij denken dat er sprake is van modern fascisme. Er is in onze maatschappij meer aan de hand dan een paar groepen die zich oriënteren op de symbolen van het fascisme van de dertiger jaren. De redaktie wil niet streven naar een afgeronde definitie van het fascisme e.d., of daarvan uitgaan. Maar al datgene wat de verschillende komitees ervaren met en ondernemen tegen onderdrukking, diskriminatie, intimidatie, fascisme, racisme, anti-semitisme, seksisme, homohaat en dergelijke moet aan de orde komen in Afdruk...'

Het is duidelijk dat (extreem-)rechts hier ongeveer gelijk staat met fascistisch. Evenwel wordt, zo min als dat het geval is voor het begrip fascisme op zich, ook van het begrip 'rechts' geen definitie gegeven. Bedoelt men politiek rechts, bedoelt men theologisch rechts? En is al wat rechts heet in politieke zin over één kam te scheren? Ik ben vandaag ook uitermate beducht voor allerlei groepen in de samenleving, die zich als rechts aandienen, maar die in feite geen beginsel hebben. Groepen die slechts uit reactie opereren in de samenleving. Groepen die ook vandaag tégen arbeiders, tégen minderheidsgroepen, tégen gastarbeiders zijn en die, als ze voldoende macht zouden hebben, best een staatsgreep zouden willen wagen om eens met geweld 'orde' op zaken te stellen. Dat er vandaag her en der nieuwe fascistische groepen ontstaan is duidelijk en zorgwekkend. Als we alleen maar denken aan herlevend anti-semitisme. We schijnen van de geschiedenis nimmer te leren.

Werkwijze

In het eerste nummer van Afdruk is een schema opgenomen 'van links naar rechts door rechts Nederland'. Daarin zijn dwarsverbindingen tussen alle mogelijke en onmogelijke organisaties in 'rechts Nederland' aangegeven. We houden het doel ervan goed in het achterhoofd: fascistische tendensen vandaag aanwijzen! Vele in het schema opgenomen organisaties zeggen mij weinig. Van andere organisaties zou het best eens kunnen zijn, dat ze inderdaad fascistisch zijn, organisaties met een niet-christelijke achtergrond, die alleen maar reactionair zijn.

Zonder nu verder echter een gedetailleerde beoordeling te geven, noem ik een aantal min of meer bekende organen of organisaties, die onder de schijnwerpers in Afdruk worden gelegd.

De Rooms Katholieke Partij Nederland (K. Beuker), Nederlands Zuid-Afrikaanse Vereniging (G. J. Schutte, G. P. V.), St. Nederlands Zuid-Afrikaanse Werkgemeenschap (o.a. dr. A. J. Verbrugh), Zuid-Afrika Nu (ir. H. van Rossum, S.G.P.), St. Geestelijke Weerbaarheid (o.a. J. J. G, Boot), Comitee Overleg Zuid-Afrika (J. J. G. Boot), St. Geen Kerkgeld voor Geweld (o.a. prof. dr. A. Troost), Ver. ter Bescherming van het Ongeboren Kind (o.a. prof. dr. J. Douma), Veteranen Legioen Nederland (o.a. Prins Bernhard), St. Appèl Bestrijding Criminaliteit (o.a. prof. G. A. Lindeboom), St. Landelijke Drugspreventie (o.a. K. F. Gunning), Interkerkelijk Comitee voor Tweezijdige Ontwapening (o.a. ds. H. G. Abma), Koers (o.a. ds. J. H. Velema), St. Bijbel en Vredesvraagstukken (o.a. M. Leerling), St. Hervormd Beraad Vredesvraagstukken (o.a. ondergetekende), die daar evenwel geen deel van uit maakt. Youth for Christ (geen namen), Evangelische Omroep (o.a. A. P. de Boer).

Onderscheiden

Ik denk dat allerlei personen, die in het schema in Afdruk voorkomen, met afschuw elke gedachte aan enige affiniteit tot het fascisme van de hand zullen wijzen. Maar zo gaat dat als alles wat rechts heet en zich met maatschappelijke problemen ook bezig houdt zonder onderscheid wordt beoordeeld en dus veroordeeld.

Als ik van de meest zuivere bedoelingen van anti-fascisme groepen vandaag wil uitgaan, dan nog moet op een gevaarlijke misleiding gewezen worden, namelijk dat ook datgene wat echt vanuit Bijbelse normen en overtuigingen tegen linkse, anarchistische, onchristelijke ideeën in de samenleving van nu wordt gezegd onder het oordeel van fascisme valt.

Ik geef twee voorbeelden. In de Tweede Wereldoorlog hebben mensen goed en bloed over gehad in hun verzet tegen het Nazisme. Als ze zich dan in de naoorlogse jaren tegen de even gevaarlijke demonie van het communisme keerden heten ze opeens fascist te zijn. Ironie van de geschiedenis! Mag men vandaag nog anti-communistisch zijn? Ortega Y Gasset zegt in zijn bekende boek 'De opstand der horden': 'Beide, bolsjewisme en fascisme, zijn bedriegelijke morgenstonden; zij brengen niet de morgen van de volgende dag, maar de morgen van een lang verleden dag, die reeds vele malen is gebruikt: beide zijn uitingen van primitieve mensen'.

Ik zou willen zeggen, zowel communisme als fascisme zijn bedriegelijke morgenstonden. Opstand der horden! Zal een christen ooit anders kunnen dan zich tegen de fatale ideologie van het anti-christelijke communisme verzetten? Op gevaar af voor fascist versleten te worden.

In de tweede plaats noem ik het bijbels verzet tegen ontwikkehngen, die ons afvoeren van authentiek christelijke waarden en overtuigingen of - in positieve zin - het opkomen voor het Droit Divin, het goddelijk recht ook ten aanzien van wetten en normen in de samenleving, omdat dat de mens 'ten goede' komt. Groepen en mensen in de samenleving, die ver van het Woord Gods af leven, zullen niet kunnen begrijpen dat een bijbelse benadering van de homofiele praxis iets anders is dan homohaat, dat benadrukking van de eigen geaardheid, en plaats van man en vrouw iets anders is dan sexisme of vrouwenonderdrukking, dat verzet tegen een 'Wet Gelijke Behandeling' iets anders is dan christelijke dictatuur en dat behoefte om het hele leven van mens en samenleving onder Gods geboden en beloften te stellen iets anders is dan geestelijke discriminatie.

En dan is het maar een kleine stap om al wat rechts heet voor fascistisch te verslijten. Het is intussen een vergroving van het begrip rechts. Jammer daarom dat we geen beter woord hebben dan het woord rechts. Want nu wordt politiek rechts - ook al is het liberaal en ook ten enenmale gespeend van bijbelse normen of zelfs ook al is het reactionair-rechts - vaak, vereenzelvigd met theologisch-rechts of politiek-rechts in confessionele zin.

Intussen hebben we er ons wel voor te hoeden om ook dè rechts reactionaire en dus fascistische groepen uit de buurt te blijven. De ontwikkelingen vóór de oorlog en in de Tweede Wereldoorlog hebben genoegzaam geleerd dat ook christenen, zelfs gereformeerde christenen, er niet te goed voor waren om in de vangarmen van het fascisme terecht te komen. Maar nu zullen we ons ook niet van de wijs te laten brengen door hen die de tolerantie roemen en intussen de intolerantie in praktijk brengen. Want een echt christelijk geluid wordt door velen vaak niet meer geduld. Dat heet dan in extreme gevallen fascistisch.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen