BIJ BROOD EN BEKER

Een standaardwerk

Een standaardwerk. Deze naam verdient het boek dat onlangs het licht zag bij Uitgeverij De Groot te Goudriaan en dat helemaal is gewijd aan het Heilig Avondmaal. Een standaardwerk allereerst vanwege de omvang. Het is een boek geworden van meer dan 400 pagina's en voornaam uitgegeven.

Maar ook een standaardwerk gezien de medewerking van verschillende theologen, wel van verschillende kerken, maar allen behorend tot de Gereformeerde Gezindte. En ook een standaardwerk wegens de uitputtende behandeling van de stof. Het boek zet in met een exegetisch gedeelte, waarin de Nieuw-Testamentische gegevens over het Avondmaal worden besproken. Dan volgt een historisch gedeelte, waarin de Avondmaalsleer en - praktijk van Reformatie en Nadere Reformatie ruime aandacht krijgen. En tenslotte is er een praktisch gedeelte waarin het klassieke Avondmaalsformulier wordt uiteengezet.

Het Nieuwe Testament

„Het Avondmaal volgens het Nieuwe Testament", zo luidt de titel van de eerste bijdrage, geleverd door prof. dr. J. P. Versteeg. Daarin worden alle Nieuw-Testamentische gegevens over de achtergrond en de instelling van het Heilig Avondmaal op een rijtje gezet. Uitvoerige aandacht krijgen ook de instellingswoorden, zoals die voorkomen bij de evangelisten en bij Paulus.

Ook het wezen van het Heilig Avondmaal — maaltijd van gemeenschap met Christus en maaltijd van gemeenschap met elkaar, èn het Heilig Avondmaal als maaltijd van gedenken, verkondigen en verwachten — wordt aan de hand van het Nieuwe Testament uitvoerig belicht.

Bijzonder leerzaam en overzichtelijk is dit exegetisch gedeelte, onmisbaar als onderbouw voor dit werk. Het lijkt me toe dat vooral predikanten er veel aan kunnen hebben bij de voorbereiding van Avondmaalspreken en ook voor de Catechismusprediking over het Heilig Avondmaal.

Oude Kerk en Reformatie

Qua omvang vormt het historisch gedeelte de hoofdmoot van het bock. Achtereenvolgens komen aan de orde het Avondmaal in de Oude Kerk en in de kerk van het Oosten (prof. dr. j. van Genderen), het Avondmaal in de Middeleeuwen (Van Genderen), het Avondmaal bij Luther (drs. K. Exalto) en het Avondmaal bij Zwingli en Calvijn (dr. W. Balke).

Zo wordt ons een goed en grondig overzicht geboden van de verschillende Avondmaalsopvattingen van de Reformatoren, die — helaas — van meet-af-aan een scheiding binnen de Hervorming hebben teweeggebracht, al was er anderzijds grote overeenkomst. Aktueel vond ik vooral ook — in • verband met de hedendaagse discussie daarover — de visie van Calvijn op het vieren van het Avondmaal met zieken en de frequentie van het Avondmaal. Calvijn is van mening dat langdurig zieken niet van een zo zo groot goed als het Avondmaal mogen worden beroofd, maar hij wil er geen strijdpunt van maken. Een maandelijkse viering ziet hij als het maximum, w ; ant een nog frequenter gebruik zou het sacrament in verachting doen geraken.

Schotland

Het is een goede zaak dat dr. T. Brienen een apart hoofdstuk heeft gewijd aan „Het Avondmaal in de gereformeerde Schotse kerken, speciaal in de preken van de Erskines". juist in Schotland immers vormden — en vormen nog — de „Avondmaals" tijden" de hoogtepunten in het kerkelijk leven. In vogelvlucht krijgen we eerst een overzicht van de nogal ingewikkelde Schotse kerkgeschiedenis. Dat is ook onmisbaar omdat we anders niet zouden kunnen begrijpen hoe men ertoe gekomen is de „Massa Communions" te vieren, tegen het uitdrukkelijk verbod van de regering in.

In die traditie staan dan de gebroeders Erskine met hun prediking van de „free grace" (vrije genade). Na een schets van hun leven en werken volgen dan hun opvattingen over het Heilig Avondmaal, vooral aan de hand van enkele Avondmaalspreken. De Erskines brachten een zeer ruime nodiging tot alle hoorders van het Evangelie om tot Christus te komen. Zij daalden ook zeer

laag af om de allerkleinsten in de genade maar aan de Avondmaalstafel te krijgen.

We zijn het van harte met Brienen eens als hij aan het slot van zijn artikel schrijft: „In een bezinning op wezen en praktijk van het Avondmaal kunnen we zeker niet om Schotland heen".

De Nadere Reformatie

Niet minder dan drie hoofdstukken van dit boek zijn gewijd aan de Nadere Reformatie in Holland. Van de hand van prof. dr. C. Graafland is een bijdrage over de Avondmaalsopvattingen bij Voetius, Brakei en Verschuir. Dan volgt een hoofdstuk van drs. A. G. Knevel over de praktijk van het Avondmaal bij Willem Teellinck en tenslotte wordt de visie van Petrus Immens op het Avondmaal vertolkt door dr. T. Brienen.

Mijn eerste indruk was dat deze bijdragen elkaar wel wat overlappen, maar bij nader inzien blijkt dat toch niet het geval te zijn. Het was de bedoeling enig onderscheid aan te brengen tussen de dogmatici (en van hen worden dan Voetius, Brakei en Verschuir als vertegenwoordigers gekozen) en de praktici, van wie vooral Teellinck en Immens uitvoerig hebben geschreven over het Avondmaal. Overigens geven de auteurs zelf toe dat de grenzen tussen die twee categorieën wel wat vloeiend zijn.

Vooral in het stuk van Graafland ontdekken we in de Nadere Reformatie een sterk neergaande lijn. Van de grote aantallen Avondmaalgangers in de begintijd is in de natijd niet veel overgebleven. Al moeten we er dadelijk aan toevoegen dat er tussen Teellinck, die wel de geestelijke vader van de Nadere Reformatie wordt genoemd, en Immens, die toch ook in de natijd leefde, niet veel verschil inzake de Avondmaalsopvatting bestaat.

Al met al een leerzaam gedeelte omdat hier toch de wortels liggen van de latere Avondmaalsmijding ter rechterzijde van het Gereformeerd Protestantisme.

Naar de eigen tijd

De brug tussen de Nadere Reformatie en onze eigen tijd wordt gelegd in de bijdrage van (opnieuw) prof. Graafland over „Het Avondmaal in de 19de en 20e eeuw". Bepaalde gedeelten van dit hoofdstuk vond ik gewoon onthullend. Niet alleen in onze eigen kringen, maar evengoed aan de andere kant van de kerk is de Avondmaalsleer en - praktijk uitgehold, al komt die uitholling wel voort uit geheel verschillende motieven. Is er aan de rechterzijde een huiver voor het Avondmaal uit vrees van eigen onwaardigheid, aan de linkerkant bleek men de zin en dus ook de noodzaak van het Avondmaal nauwelijks meer te zien als gevolg van een verschraalde prediking.

In dit hoofdstuk komen ook de huidige discussiepunten volop ter sprake: de roomse sacramentsleer, het oecumenisch gesprek en de consensus met de Lutheranen.

Het formulier

Het derde deel van het boek, het praktische, wordt geheel ingenomen door een

bijdrage van prof. dr. W. van 't Spijker, die het klassieke Avondmaalsformuüer behandert. Dit gedeelte — zonder iets af te doen aan de waardevolle bijdragen van de andere scribenten — heeft mij persoonlijk zéér aangesproken. Het zo bekende Avondmaalsformuüer begon als het ware opnieuw voor me te leven.

Mijn collega's zullen misschien niet zitten wachten op een goede raad van mij, maar als ik er toch ongevraagd één mag geven: hier is stof te óver voor bespreking op een kerkeraadsvergadering in de week van Censura Morum. We aan aan de hand van dit stuk opnieuw ontdekken hoe leerzaam en vertroostend ons oude Avondrhaalsformulier is.

Een waardevol boek

Bijna aan het einde van deze bespreking gekomen bekruipt me een gevoel van onvoldaanheid. Ik heb eigenlijk niet veel meer gegeven dan een sterk verkorte inhoudsopgave van dit rijke boek. Maar het is ook niet de bedoeling héél de inhoud weer te geven. Het is juist de bedoeling dat zoveel mogelijk mensen het zelf zullen kopen en lezen.

Ik heb voor dit werk alleen maar lof! Dc helder geschreven tekst, de voorname uitgave, de vele illustraties, maken het tot een waardevol bezit. Het mag allereerst natuurlijk in geen enkele boekenkast van een predikant ontbreken. Maar ook kerkeraadsleden zullen er véél aan kunnen hebben, vooral de ouderlingen die toch op huisbezoek telkens weer met de problemen rond het Avondmaal worden geconfronteerd. En ook gemeenteleden kunnen er veel uit leren, al is wel enige elementaire kennis van de Schrift, de belijdenis en de kerkgeschiedenis verondersteld.

in het begin heb ik opgemerkt dat dit boek een standaardwerk is. Dat is dan ook merkbaar aan de prijs. Maar als we bedenken wat we in deze tijd uitgeven aan luxe artikelen en aan vakantiegenoegens, voor wie kan dat dan eigenlijk nog een bezwaar zijn? Wie dit boek leest en bestudeert kan een heleboel dat vandaag op de markt gebracht wordt ongelezen laten.

N.a.v.: „BIJ BROOD EN BEKER"

Leer en gebruik van het heilig avondmaal in het Nieuwe Testament en in de geschiedenis van de westerse kerk.

Onder redaktie van: prof. dr. W. van 't Spijker, dr. W. Balke, drs. K. Exalto en L. van Driel.

Met verdere medewerking van: dr. T. Brienen, prof. dr. J. van Genderen, prof. dr. C. Graafland, drs. A. G. Knevel en prof. dr. J. P. Versteeg.

Uitg. De Groot, Goudriaan, ~1980, 456 blz. Prijs ƒ 75, - .

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen