Een kritische studie over televisie

Onlangs verscheen bij uitgeverij Kok-Voorhoeve in Kampen een boek van de hand van de bekende theoloog-journalist drs. A. G. Knevel. De titel van dit boek is , , De wereld in huis - het christelijk gezin en televisie" (125 blz., ƒ 17, 90).

In dit boeiende en gemakkelijk leesbare geschrift onderzoekt Knevel welke invloed de massamedia hebben (gehad) op het christelijk gezin. Hij tracht een aantal . normen te formuleren die bij het mediagebruik in acht genomen moeten worden. Hoe maken wij verantwoord gebruik van radio en t.v., indien zo'n verantwoord gebruik tenminste mogelijk is?

Ik geef in het nu volgende een kort overzicht van hetgeen de schrijver in II hoofdstukjes aan de orde stelt, met de bedoeling u daardoor aan te zetten zelf het boek te lezen. Het leent zich trouwens ook goed voor bespreking in groepen door aan elk hoofdstuk gespreksvragen zijn toegevoegd.

Effecten van televisie

Knevel neemt zijn uitgangspunt in een door hem in navolging van de Engelse mediadeskundige Malcolm Muggeridge geformuleerde basis-steUing (axioma): , , De diepe oorzaak van van de golf van secularisatie die de kerk sinds de jaren zestig overspoelt is de televisie". Of anders gezegd: , , de cultuuromslag binnen de kerk is te wijten aan de televisie".

Het grote gevaar van de televisie ligt in , , het beeld". Het zien, het kijken, heeft een veel grotere invloed op de mens dan het horen of het lezen.

Het is dan ook volgens Knevel de vraag of het verschil tussen radio en t.v. slechts gradueel is. Is er geen principieel verschil doordat er een groot onderscheid is in uitwerking (impact) tussen het medium televisie en de radio. Dat verschil ligt in het visuele element, de intense invloed van wat via ons netvlies bij ons binnenkomt.

De enorme invloed van de media is bijvoorbeeld gebleken bij de ommekeer in Oost-Europa of de oorlog in de Golf. Een actie voor hulp aan hongergebicden kan alleen nog maar slagen door het tonen van schokkende beelden: , , hongerbuikjes", zoals dat in het Hilversumse jargon heet.

, , De impact van het beeld is zo groot... dat een ontroerende reportage direkt vele honderdduizenden gulden als resultaat heeft" (blz. 41).

De televisie sorteert dus veel onmiddellijk effect. Maar dan rijst de vraag: is er ook sprake van blijvende invloed? Worden de meningen van mensen werkelijk bijgesteld of diepgaand veranderd door de informatieve programma's van de t.v.? Zeker wel! Door deze programma's zijn de t.v.-kijkers wereldburgers geworden. Toen de Scud-raketten neerkwamen op Tel Aviv was heel de wereld daar ooggetuige van en werd de publieke opinie ten aanzien van Israël positief en ten aanzien van de PLO, die gemene zaak maakte met Saddam Hoessein, negatief beïnvloed.

Door de t.v. is alles bespreekbaar geworden. Met name de ogenschijnlijk objectieve programma's zijn zeer gevaarlijk. Vaak is er een verborgen tendens in zulke programma's die haaks staat op de christelijke overtuiging in ethische zaken (zoals ten aanzien van abortus provocatus, euthanasie, huwelijk en gezin, zondagsviering enzovoort).

Ieder mag zijn of haar zegje doen, maar met welk commentaar wordt het om-

ringd? En welke „onafhankelijke" en „objectieve" deskundigen krijgen het laatste woord? De t.v. heeft een eroderende, een uitslijtende en vervlakkende werking, zeker ook bij de orthodox-protestantse bevolkingsgroep, die nog een aantal bijbelse principes hooghoudt en nu door dit medium dagelijks geconfronteerd wordt met een geheel ander levensgevoel.

Ook de amusementsprogramma's hebben een funeste invloed en niet mag worden onderschat wat de uitwerking van het televisiegeweld is in kinderzielen. „Alles wat God verboden heeft, en waar 's zondags in de kerk tegen gewaarschuwd wordt, wordt in de week kritiekloos bekeken. De zonde wordt als normaal gepresenteerd en als iets wat de amusementswaarde verhoogt... Televisiemakers weten precies hoe ze de mens moeten boeien. Ze kennen het menselijk hart misschien nog wel beter dan de gemiddelde predikant" (54, 55).

Wanneer de wereld zo massief in huis wordt gehaald, is een geseculariseerd christendom het resultaat. Deze negatieve invloed van de t.v. is blijvend. Het zal niét zo zijn dat de mensen op den duur genoeg krijgen van de vele afstompende amusementsprogramma's. De reden daarvan is dat de t.v. met deze programmering een prima aanknopingspunt heeft in ons aller hart.

Drs. Knevel stelt in dit verband de indringende vraag: „Maar hoe kan de Heilige Geest werken, als de harten al vol zitten, als de antenne op deze wereld gericht staat? Gelukkig is het een kenmerkend werk van de Heilige Geest dat Hij juist harde harten verbreekt. Misschien is dan het eerste resultaat van de werking van de Geest dat er een ander mediagebruik komt" (61, 62).

De t.v. heeft niet alleen invloed op kinderen bij wie agressie wordt opgewekt door het vele geweld dat getoond wordt, niet minder groot is de verwereldlijkende invloed op de opgroeiende jeugd. De wereld die via de t.v. aan kinderen en jongelui gepresenteerd wordt, staat op geraffineerde wijze onder de beheersing van sensualiteit en erotiek. Dit geldt zeker ook voor de STER-reklame. „Waar geweld de grote boosdoener is voor de kinderen, is sexualiteit het voor de jongeren". Hierbij is ook te denken aan de „videoclips", de korte, flitsende filmpjes waarmee de popgroepen hun (nieuwe) produkt verkopen. Deze clips doen een voortdurend appèl op erotische gevoelens en sexuele begeerten. Uit recent gehouden enquêtes o.a. in hervormd-gereformeerde kring blijkt dat „onze" jongeren in hun kijk-en luistergedrag zich niet of nauwelijks onderscheiden van jongelui uit andere kringen. Kerkelijk trouw meelevende jongeren noemden het gewelddadige programma Miami Vice van Veronica als het meest populaire programma! Dit gebruik van de Media, waar 42% stelt dat ze geen enkele voorkeur hebben voor een bepaalde omroep, 32% (!) vookeur heeft voor Veronica/ TROS en slechts 19% EO/NCRV, moét wel invloed hebben op de meningsvorming en gedragsbepaling van onze kerkelijke jeugd.

Welnu, dat blijkt dan ook wel uit dezelfde enquêtes. Grote verschuivingen treden op in het denken over geslachtsgemeenschap voor het huwelijk, abortus, echtscheiding, homosexualiteit. De jeugd seculariseert op een razendsnelle manier. Die versnelling is mede veroorzaakt door de invloed van de moderne media.

Beoordeling van televisie

In een apart hoofdstuk gaat Knevel in op de invloed van radio, kranten en bladen. Ook daarover maakt hij een aantal zinvolle kritische opmerkingen.

In hoofdstuk 9 geeft hij de meningen van ds. A. Moerkerken, ds. E. F. Vergunst, dhr. L. M. P. Scholten, prof. dr. W. H. Velema, ir. J. v.d. Graaf, drs. N. C. van Velzen en prof. dr. E. Schuurman over t.v. weer.

Allen zijn ze doordrongen van de grote gevaren van het medium, maar de meningen lopen uiteen van volstrekte afwijzing (de tv dient uit onze gezinnen geweerd te worden) tot aanvaarding van selectief gebruik (de kinderen al heel vroeg leren selectief en kritisch met de massamedia om te gaan).

De lezer is intussen steeds nieuwsgieriger geworden naar het antwoord op de vraag wat drs. Knevel er zelf van vindt. Zijn dagelijks werk bestaat, in het voorbereiden en presenteren van radio-én t.v.programma's. Accepteert hij deze media dus? Maar wie zijn boekje leest, treft een zeer kritische houding aan. Verwerpt hij het medium tv dan toch ten principale?

Het ligt genuanceerder. Knevel stelt op blz. 105 „Er zijn omstandigheden denkbaar waarin het niet in huis halen van televisie als beste weg kan worden aangemerkt".

Hier wil hij echter geen algemene regel van maken. Als de kinderen nu eens in een klas (groep) de enige zijn die geen televisie hebben? Als er iedere dag strijd is over de vraag of ze bij vriendjes mogen kijken? Komen we er dan met gewoon

verbieden en de kinderen binnen houden?

„Het kan in bepaalde omstandigheden een wijs besluit zijn om wel televisie te nemen" (107). Dat kan met het oog op de kinderen, vanwege de behoefte aan informatie over het wereldgebeuren, vanwege educatieve programma's, natuurdocumentaire, positieve uitzendingen van bijv. de E.O.

De weg van selectief kijken is en blijft echter een gevaarlijke en verraderlijke weg. Tussen verantwoord en onverantwoord t.v. gebruik zit maar een flinterdunne scheiding. Het is als het ware een onnatuurlijke daad (gelet op de geneigdheid van ons verdorven hart) om de knop te hanteren. Veel begeleiding van de kinderen is vereist, een intensief communicatieproces is nodig om aan de kinderen duidelijk te maken waarom bepaalde programma's wel of niet kunnen. „Iedereen die televisie in huis heeft moet erkennen, dat daarmee ook een bron van onrust en conflict in huis is gehaald. Ik ben haast geneigd te zeggen dat waar dat niet zo is, er blijkbaar onverantwoord wordt gekeken." (109)

Wie t.v. in huis wil halen, bezinne eer hij begint. Wie t.v. in huis heeft, moet nog eens heel kritisch overwegen of hij/zij een echt verantwoord gebruik maakt van dit medium.

Zo niet, dan dient dit gebruik te worden bijgesteld óf - als de bezitter daartoe niet bij machte is - de t.v. te worden weggedaan.

Wie sterk staat en toeziet dat hij niet valt, kan van de t.v. een zeer nuttig gebruik maken. Vooral een „televisie opvoeding" kan voor de kinderen die in de toekomst in toenemende mate en op allerlei wijzen met dit medium te maken zullen hebben, van grote betekenis zijn.

Persoonlijk ben ik van mening dat wij drs. Knevel zeer dankbaar mogen zijn voor dit helder en openhartig geschreven boekje. Sommigen zouden een rechtlijniger standpunt van hem hebben willen vernemen: een onvoorwaardelijke afwijzing van t.v. bezit en t.v. gebruik. Dat standpunt is respectabel als persoonlijke over-

tuiging, niet als algemene richtlijn. Ik meen dat drs. Knevel heeft aangetoond dat er een, zij het smalle, weg is van verantwoord gebruik van dit medium. Maar tegelijkertijd heeft hij sterk onderstreept hoe moeilijk het is zo'n verantwoord gebruik in de praktijk te realiseren. Daarom is dit boek een „must" voor alle t.v. bezitters!

V.

J.H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen