Vernield door collegas

Aan de voorbereiding ligt het niet. Naast stichting STO(M)P verlenen het Ministerie van sociale zaken, de Arbeidsinspectie, de Stichting Europees Expertisecentrum voor Veiligheid en Stichting Pro-Phaistos medewerking. Desondanks tonen bedrijven weinig interesse voor het congres Herkennen van verstoorde groepsprocessen binnen arbeidsverhoudingen, dat volgende week wordt gehouden.
Voor organisatiedeskundige Ans Bosgoed, een van de oprichters van STO(M)P, is het geen verrassing. Sinds ze in 2001 met dramatherapeut Rijkelt Middelbeek het anti-pestbureau opzette, had ze over belangstelling niet te klagen. Scholen en sportorganisaties gingen met de stichting in zee, in opdracht van het Ministerie van justitie deed STO(M)P onderzoek bij sportclubs en een scholengemeenschap. Maar het bedrijfsleven houdt zich stil.
Als een onderneming aandacht aan het probleem besteedt, is volgens Bosgoed vrijwel altijd sprake van korte-termijnpolitiek. „Het slachtoffer wordt overgeplaatst naar een andere afdeling, aan de situatie op de werkvloer gebeurt verder niets. De kans is groot dat je het kwaad daarmee alleen maar verspreidt. De dader gaat een nieuw slachtoffer maken, het slachtoffer trekt op de nieuwe afdeling andere pesters aan. Wij bepleiten een geïntegreerde aanpak. Training van de daders, training van de slachtoffers en het implementeren van een nieuwe bedrijfscultuur.

Individualisering
De mede-oprichtster van STO(M)P beschouwt pestgedrag als een vrucht van de doorgeslagen individualisering. „Mensen voelen geen verantwoordelijkheid meer voor elkaar. Spreek je iemand aan op zijn of haar gedrag, dan kun je op zn minst een grote mond verwachten. Als het tegenzit, krijg je vanaf dat moment te maken met pesterijen.
Het aantal slachtoffers blijft redelijk stabiel, de intensiteit van de pesterijen wordt steeds heftiger. „In productiebedrijven en in de bouw komt veel fysieke intimidatie voor. Vorige week had ik een 36-jarige man aan de telefoon die in 97 arbeidsongeschikt is verklaard. Vanwege de nieuwe WAO-eisen is hij opnieuw gekeurd. De medici en de pychologen zeggen dat hij niets mankeert, maar hij raakt helemaal in paniek als hij eraan denkt dat hij terug moet naar de werkomgeving. Hij is destijds door collegas in een hok geduwd, waar hij kon kiezen tussen een pak slaag met een stalen stang of keihard in zijn ballen laten knijpen.
Op kantoren wordt niet minder, maar anders gepest. Slimmer, subtieler, vaak nog gemener. Via de computer en de mobiele telefoon krijgt het slachtoffer intimiderende en seksistische mailtjes en smsjes. Belangrijke bestanden van het desbetreffende personeelslid worden gewist, zijn of haar computer wordt gebruikt voor het verspreiden van pornografisch materiaal, met alle mogelijke gevolgen.

Gedragsregels
Veel werknemers die worden gepest, waren ook op school al het doelwit van pesterijen. „Het zijn vaak mensen die om wat voor reden dan ook niet goed in hun vel zitten. Ze reageren daardoor anders dan anderen, wat bij medeleerlingen en later bij collegas ergernis of zelfs agressie oproept. De angst en onzekerheid vanwege het pesten reageert het slachtoffer thuis af op vrouw en kinderen. Met gevolg dat de kinderen ook onzeker worden, niet goed in hun vel zitten, en de volgende generatie pestslachtoffers vormen.
Door het bedrijfsleven wordt het probleem ontkend of gebagatelliseerd. „Directies hebben de mond vol over duurzaamheid en maatschappelijk ondernemen, maar ze richten zich daarbij vooral op de zichtbare zaken. De bedrijfscultuur blijft meestal buiten beeld. Met een aantal mooie gedragsregels ben je er niet. De personeelsleden moeten zich die regels eigen maken en ze moeten levend worden gehouden. Het middenkader heeft op dit gebied een spilfunctie. Afdelingschefs moeten pestgedrag leren herkennen en zo nodig ingrijpen

Dadertraining
De ernstigste vorm van pesten is voor Ans Bosgoed het negeren van mensen. „Dat is karaktermoord. Het negeren van ondergeschikten door leidinggevenden heeft nogal eens te maken met onmacht. Ze weten niet hoe ze een werknemer moeten aanspreken op laakbaar gedrag.
Een groep gedragstherapeuten, psychotherapeuten en psychologen houdt zich onder de paraplu van STO(M)P bezig met hulpverlening. Niet alleen voor de slachtoffers, ook voor de daders is een programma ontwikkeld. „De oorzaak van pesten ligt vaak in het ontbreken van de vaardigheid om dingen op een volwassen wijze aan anderen kenbaar te maken. Een collega komt altijd te laat, iedereen ergert zich eraan, maar er wordt niets van gezegd. In plaats daarvan gaat men de desbetreffende persoon pesten. Dat patroon moet je zien te doorbreken.
Meer dan eens is de dader een gemotiveerde medewerker, die vroeger soms zelf gepest is. In het jongerenwerk doen we al veel dadertraining, onder meer in opdracht van justitiële inrichtingen. De resultaten daarvan zijn moedgevend. Het zou goed zijn als bedrijven het voorbeeld van justitie gingen volgen.

Een stille epidemie
Tussen de 250.000 en 350.000 Nederlandse werknemers worden op de werkvloer structureel gepest. Het systematisch treiteren, ook wel mobbing genoemd, kent vele vormen: van intimideren tot negeren en van zinloze taken geven tot belangrijke informatie achterhouden. De meeste pesterijen hebben een relatie met iemands uiterlijk, geloof of seksuele voorkeur.
De Duitse psycholoog en psychiater Heinz Leymann deed als een van de eersten op grote schaal onderzoek naar pesterijen in werksituaties. Naar schatting één procent van de werknemers is een kwelgeest. Dat is relatief weinig, maar de schade is groot, zowel psychisch, sociaal en emotioneel als financieel. Een groot deel van de gepeste werknemers neemt uiteindelijk ontslag of belandt in de WAO. Onder de slachtoffers van mobbing komt relatief vaak huiselijk geweld voor, omdat ze hun opgekropte woede thuis gaan afreageren. Elk geval van mobbing kost de werkgever naar schatting 45.000 euro aan doorbetaling bij ziekte, vervanging en juridische kosten. 
Onderzoek van onder meer TNO Arbeid laat zien dat elke werknemer het slachtoffer van pestgedrag kan worden. De systematische pesterijen hebben zowel fysieke als psychische gevolgen. Bekende klachten zijn hartkloppingen, slapeloosheid, angstaanvallen en verlies van concentratie en eetlust. Als de pesterijen aanhouden, kunnen de gevolgen nog ingrijpender zijn. De slachtoffers krijgen last van nachtmerries, geheugenverlies en vermijdingsgedrag. Op den duur treedt blijvende verandering van de persoonlijkheid op. Het pestslachtoffer vertrouwt niemand meer en wordt chronisch depressief.
Leymann schat dat een op de tien zelfmoorden het gevolg is van mobbing.

Astrid: „Ik durf bijna niet meer te solliciteren
Sinds oktober zit ze thuis. Het personeel van het bedrijf waar ze werkte, leeft in de veronderstelling dat ze overspannen is. In werkelijkheid werd Astrid op subtiele wijze weggetreiterd door haar directe leidinggevende. „Ze confronteerde me voortdurend met de dingen waar ik minder goed in ben.

De start bij het elektrotechnisch bedrijf was veelbelovend. Gestaag klom Astrid op. „Ik ben begonnen als administratief medewerker, stroomde door naar de afdeling planning en ging vervolgens naar P&O. In het begin had ik een prima relatie met mijn leidinggevende daar. Ik deed braaf wat er van me gevraagd werd, maar door het volgen van een P&O-opleiding ging ik een eigen visie ontwikkelen. Dat kon ze niet hebben. Vanaf dat moment ging het mis.
Informatie die de P&O-medewerkster nodig had, kreeg ze niet meer. Gegevens die geheim hadden moeten blijven, bleken ineens bekend te zijn. „We waren ook verantwoordelijk voor een aantal andere vestigingen van het bedrijf. Daar nam ze me niet meer mee naartoe. En ze ging me voortdurend confronteren met de dingen waar ik minder goed in ben. Mijn Nederlands was ineens een probleem, ik praatte te snel en zo had ze nog een paar punten. Er lag heel veel op ons bord. Te veel. Daar werd ze gestresst van. Die stress reageerde ze op mij af. Op den duur raakte ik helemaal geblokkeerd.

Verrader
De komst van een stagiaire maakte de situatie voor Astrid nog pijnlijker. „Die mocht overal mee naartoe, en werd heel goed begeleid. Terwijl ik alles zelf maar moest uitzoeken. Op een gegeven moment begon mn leidinggevende me in het bijzijn van anderen af te snauwen en te kleineren. Dat maakte me heel onzeker. Ik vroeg me bovendien af wat ze over mij doorvertelde in Rotterdam, waar de hoofdvestiging van ons bedrijf zat, met het centrale kantoor van P&O.
De poging om het probleem bij een hogere manager aan te kaarten, pakte averechts uit. „Via mn leidinggevende kreeg ik een mailtje van die man op mijn bureau, met de opmerking: Bindt die dame eens wat vaster in de teugels. Ik ben ervan overtuigd dat hij verdraaide informatie heeft gekregen, maar met mij wilde hij niet spreken. Dat was de druppel die de emmer deed overlopen.
Eind september heb ik contact opgenomen met de Arbo-arts. Dat had ik ook niet mogen doen. Ik was ineens een verrader. Die Arbo-arts had al snel door hoe de situatie in elkaar stak en heeft me geadviseerd ander werk te gaan zoeken. In overleg met hem heb ik me ziek gemeld, waarna hij een mediator heeft ingeschakeld.

Vicieuze cirkel
Als ze terugblikt, moet de inwoonster van Arnhem vaststellen dat ze door haar houding en uitstraling pestgedrag blijkt op te wekken. „Op school ben ik door klasgenoten gepest, op de afdeling waar ik eerst zat, werd ik door collegas getreiterd. Ik denk door mijn onzekerheid. Als iemand me zegt dat ik iets niet goed doe, klap ik dicht. Op school werd ik vooral om mijn uiterlijk gepest. Mn ouders zijn gescheiden en mn moeder had niet de middelen om merkkleding te kopen. Daar komt bij dat ze heel angstig en negatief in het leven staat. Dat heeft ook op mij invloed gehad.
De dunne schijn van zelfverzekerdheid waarmee de P&O-medewerkster zich tracht te omhullen, is geknapt. Tranen druppen op haar broek. „Ik durf bijna niet meer te solliciteren. Hoe gaat het daar...? Ik wil dit niet nog eens meemaken. Binnenkort volg ik een achtdaagse training om psychisch weerbaarder te worden. Niet alleen voor mezelf. De angst om gepest te worden, draag je onbewust over op je kinderen. Waardoor ook zij extra kwetsbaar worden voor pesterijen. Daar ben ik zelf een voorbeeld van. Die vicieuze cirkel wil ik doorbreken.

Volgende keer: Emoties voor een gesloten bedrijfspoort.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen