Een eeuw Huisorde van Oranje

De vraag, of ze die wereldlijke ridderorde als dienaars van de Koning der koningen wel moeten aanvaarden - vanuit het besef, dat niemand twee heren tegelijk kan dienen - is hier nu niet aan de orde. Het gegeven ligt er, dat elk jaar ook heel wat geestelijke voorlieden in aanmerking komen voor een onderscheiding, wellicht zonder dat ze daar zelf direct om gevraagd hebben. Interessant is hier, nog maar kort na wat wel oneerbiedig de jaarlijkse 'lintjesregen' wordt genoemd, de vraag wat die orden zijn en waarom ze worden uitgereikt. Dat er onderscheid is weten we wel: je kunt bijvoorbeeld lid worden of ridder in de Orde van Oranje Nassau. Daarbij valt het op dat er nogal wat verschil wordt gemaakt. De eigenaar van een taxibedrijf, die veel en goed sociaal werk doet, werd (slechts?) lid, een krantenmagnaat van Wegener ridder, een vrouwelijke kinderpsychiater ridder, een kerkelijke en maatschappelijke vrijwiUigster lid. Je kunt nog hoger komen: een politicus werd Officier, een scheidende werkgeversvoorzitter zelfs Commandeur in de Orde van Oranje Nassau. Allen leken ze echter even trots op hun onderscheidingsteken...

Afgewezen en geweigerd
Dit jaar werden rond Koninginnedag 3278 'lintjes' uitgereikt, 133 meer dan in 2004, maar 469 aanvragen werden afgewezen. Sommigen kregen wel een (draag)medaille toebedacht, maar bedankten voor de eer. Een van hen was de schrijver Rutger Kopland (emeritus-hoogleraar psychiatrie Rudy van den Hoofdakker). Hij kwam, zoals zijn collega-auteur Louis Perron, in aanmerking voor de Ridderorde in de Nederlandse Leeuw, maar Kopland vond, dat zo'n eremetaal „alleen aan hardwerkende vrijwilligers moet worden uitgereikt", niet aan dichters zoals hij. Waarom er ook honderden werden afgewezen wordt niet onthuld. Hun prestaties waren kennelijk niet toereikend. Ridder in de Orde van Oranje Nassau werden bijvoorbeeld wel de satire-makers van het vroegere NCRV-programma 'Farce Majeure', zoals Ted de Braak, de 'Blue Diamond'-zanger Riem de Wolff en de pianist van het vroegere Cocktail-Trio. Plus nog honderden andere Nederlanders. Hogerop klimmen politici, zoals CDA'er Wim van Velzen. Die werd Officier in de Orde van Oranje Nassau, wat hoger is dan Ridder en veel hoger dan gewoon lid. Als militair wordt men soms geëerd met het ridderschap Oranje' Nassau 'met de zwaarden'.

Een eeuw Huisorde
Een wat exclusiever onderscheiding is de Huisorde van Oranje, die dit jaar een eeuw geleden, op 19 maart 1905, door koningin Wilhelmina werd ingesteld. Die Huisorde wordt door de Oranjes op persoonlijke titel verleend, dus niet met instemming van de minister, en alleen als erkenning voor bewezen diensten „aan Ons of Ons Huis". De Koningin is Grootmeester(es) van deze Huisorde en zij beslist zelf over de benoeming. Deze orde kent drie graden: grootkruis, groot erekruis en erekruis. In 1969 heeft koningin Juliana de Huisorde gemoderniseerd en voor trouwe dienaren van het Oranjehuis een aparte Orde voor Trouw en Verdienste in het leven geroepen.

Toen de jonge Wilhelmina in 1901 trouwde met prins Hendrik, hertog van Mecklenburg, wilde het Huis Oranje- Nassau een eigen dynastieke orde stichten. Haar man was, als broer van de groothertog van Mecklenburg, wel drager van de Mecklenburgse Huisorde van de Wendische Kroon. Bij hun huwelijk droeg Hendrik onder meer de keten van de hoogste graad in deze Duitse orde. Ook koningin Wilhelmina werd later in die Wendische Huisorde worden opgenomen, maar de behoefte aan een eigen Huisorde bleef. Zo kwam de vorstin in 1905 met 'haar' Oranje-Orde. Die kende aanvankelijk vijf graden, in volgorde van voornaamheid: Grootkruis, Grootofficier, Commandeur, Officier en Ridder. Voor het 'gewone volk' waren er dan eremedailles in goud, zilver en brons. Er kwamen ook nog een Kruis van Eredame en een Kruis van Verdienste. De splitsing naar sociale klassen ging nog verder, want er volgden Ridders der Eerste en Tweede Klasse en nog wat andere eremetalen.

Luxemburgse Eikenkroon
Daarnaast bestaat nog een andere Huisorde: die van de exclusieve en beperkt toegekende Gouden Leeuw van Nassau. Koningin Beatrix bedacht haar drie zonen, oud-president Nelson Mandela en minister van Staat mr. Max van der Stoel met deze Leeuw van Nassau. Die dient wel te worden onderscheiden van de Nederlandse Leeuw. Die kreeg mr. Pieter van Vollenhoven vorig jaar, toen hij 65 werd, opgespeld: Ridder grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw. De Huisorde van Oranje is ook aan buitenlanders uitgereikt, onder wie aan de later afgezette Duitse keizer Wilhelm IL De echtgenoot van koningin Wilhelmina, prins Hendrik van Mecklenburg- Schwerin, was de eerste drager van deze Huisorde, die zich niet beperkt tot de adel. Aan deze Huisorde anno 1905 gingen onder koning Willem III, de vader van Wilhelmina, andere onderscheidingen vooraf. Deze koning was via een personele unie ook groothertog van Luxemburg. Zijn voorganger koning Willem II stichtte in 1841 de (Luxemburgse) Orde van de Eikenkroon, die in de praktijk echter tevens een Nederlandse orde werd; min of meer een persoonlijke huisorde van de koningen.

Daarnaast kende de koning-groothertog ook vaak de Huisorde van de Gouden Leeuw van Nassau toe. Die was in 1858 gesticht door de beide hoofden van de twee takken van het Huis Nassau, Adolph van de Walramse linie en Willem III als hoofd van de Ottoonse linie van dat Huis. In 1866 werd het hertogdom Nassau ingelijfd door het koninkrijk Pruisen en Adolph moest aftreden. In 1873 reorganiseerde koning-groothertog Willem III die Gouden Leeuw, maar toen in 1890 de personele unie met Luxemburg verdween - Wilhelmina werd geen groothertogin meer - werd de Eikenkroon-orde een zuiver Luxemburgse aangelegenheid.

'Voor Ons en Ons Huis'
Vanwaar al deze wetenswaardigheden? Wel, in Rijksmuseum Paleis het Loo te Apeldoorn is - in de Oostvleugel waar voorheen prinses Margriet en haar mr. Pieter een tijdlang hebben gewoond - een niet zo bekend, maar boeiend museum gehuisvest: het Museum van de Kanselarij der Nederlandse Orden. Dat museum biedt veel meer dan de naam suggereert. Het bevat een mooi overzicht van alle mogelijke bekende en soms totaal onbekende Europese en internationale onderscheidingen, van Maltezer Ridders en de Sjah van Perzië tot Russische (tsaristische én communistische), Egyptische, Japanse, Ethiopische, Scandinavische en andere orden uit alle windstreken. Dus ook pauselijke van het Vaticaanse staatje, zoals die van St. Silvester.

In dat Museum van de Kanselarij was tot in mei de expositie 'Voor Ons en Ons Huis' ingericht, over honderd jaren Huisorde van Oranje. Dat museum bevat, naast die nu afgelopen expositie, een enorme variëteit aan ordes in alle grootten en met rijke versierselen en toebehoren. Je ziet er van de Luxemburgse Eikenkroon en Nederlandse zwaarden en Indische onderscheidingen tot de Britse Kousenband met Frans randschrift (Eerloos is hij die hier kwaad van denkt), ordes van de Olifant of de H. Kroon, ordes vergezeld van prachtige uniformen van Johannieter en Maltezer Kruisridders, of speciale damesordes, zoals van de H. Isabella van Portugal, de Pruisische Louise Orde, de Russische Orde van de H. Catharina. Kortom, een lust voor het oog. Maar, ietwat relativerend, ook een mooi speeltjes voor lieden die elkaar wat fraais op de borst (en op de mouw) spelden.

Van verver tot tuinknecht
Je hoeft overigens, gelukkig, geen veldslagen te hebben gewonnen of als kruisridder Saraceense Moren in de pan te hebben gehakt om in aanmerking te komen. Want in 1919 kreeg een 'Bloemistknecht' van Domein Het Loo „uit billijkheidsoverwegingen" de zilveren medaille in de Huisorde van Oranje. Dat lazen we (op genoemde expositie) op een lijst van de Intendance van Paleis Het Loo. Die lijst heeft het trouwens over de 'Hiusorde van Oranje'(!), dus de typist(e) ervan zal wel niet onderscheiden zijn... Er wordt voorgesteld om „personeel dat vóór 1 januari 1919 geen aanstelling kreeg uitgereikt" alsnog in aanmerking te laten komen voor een bronzen medaille wegens 25 of een zilveren wegens 40 dienstjaren. En zo werden een verver, een paardenknecht afd. Park, een arbeider afd. Bloemisterij, een zager, een tuinknecht afd. Moestuin en ander onderhoudspersoneel van het, toen nog witte. Paleis Het Loo beloond voor zovele jaren trouwe dienst. In de opsomming mis ik een vorstelijke keukenprinses, maar die hadden ze - naast de kok die het door prins Hendrik geschoten Veluwse wildbraad moest klaarstomen - vast wel.

De tentoonstelling is voorbij, maar de goedkope brochure vol afbeeldingen, leert ons ook daarna nog, dat Wilhelmina veel soorten mensen wilde eren. Zo kwamen ook hofleveranciers, artsen en functionarissen van buitenlandse spoorwegmaatschappijen - tijdens staatsbezoeken en dienstreizen - voor zulk eremetaal in aanmerking. Daarnaast waren er tot aan de reorganisatie van 1969 ook Ere-medailles voor Kunst & Wetenschappen en voor Voortvarendheid & Vernuft; de laatste vooral voor mensen uit de wereld van techniek en industrie. Vanaf de oprichting in 1905 tot de wijzigingen onder koningin Juliana gingen de Huisordes ook naar buitenlandse vorsten, maar ook naar lager buitenlands hofpersoneel, naar langdurig in dienst zijnd personeel van ons Koninklijk Huis, waarbij de graad in de orde afhing van de beklede functie, en verder naar alle mogelijke functionarissen die iets voor het Huis betekenden.

'Moed en Zelfopoffering'
Sinds 1969 werd het grote aantal graden verminderd en de orde herverdeeld in drie groepen. De eigenlijke Huisorde telt nog drie klassen (Grootkruis, Groot Erekruis,. Erekruis). Dan is er de Orde voor Trouw & Verdienste: goud voor 40, zilver voor 25 dienstjaren, maar kennelijk halen niet velen die 40 jaren bij het Huis of in het Koninklijk Park, want die wordt nu al bij 35 dienstjaren uitgereikt.... Buitenlanders kunnen de Kroonorde krijgen, verdeeld in vijf klassen. Die Kroonorde wordt echter sinds 2000 min of meer vervangen door de Herinneringsmedaille Buitenlandse Bezoeken. Soms werden medailles niet uitgereikt, en dat zegt toch ook wel wat. Er was ooit een vorstelijke Medaille voor Moed en Zelfopoffering, maar die is opgeheven omdat ze nooit werd toegekend, zelfs niet aan een lid van het Oranjehuis... Wie nu voor een benoeming of bevordering in de Huisorde van Oranje in aanmerking wil komen moet een aanvraag (laten) indienen bij de Kanselarij der Huisorden van Oranje in Paleis Noordeinde te Den Haag. De kanselier, de vice-kanselier en de griffier beoordelen die voorstellen en adviseren de Koningin, die dan als grootmeester haar beslissing neemt.


Het Museum van de Kanselarij der Nederlandse Orden in Paleis Het Loo te Apeldoorn is veelal open van 13. 00 toot 17.00 uur, maar op maandag gesloten. De brochure 'Voor Ons en Ons Huis' van drs. G.P. Sanders is nog wel verkrijgbaar in het museum. Info: tel. 055-5772400 of via de website www.paleishetloo.nl

(Foto's ontleend aan 'Voor Ons en Ons Huis'door drs. G.P. Sanders)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen