ALEXANDER COMRIE

(O-Bij de persoon en het werk van Dr. Alexander Comrie willen we iets langer stilstaan dan bij de andere mannen van de Nadere Reformatie. Dat vindt z'n oorzaak niet alleen in een persoonlijke voorkeur van de schrijver van deze artikelen, maar meer nog in de betekenis van Comrie voor de Kerk van zijn dagen en in zijn invloed op de ontwikkeling van de Gereformeerde theologie. In een eeuw, waarin enerzijds het Rationalisme, anderzijds het Mysticisme opkwam, vinden we bij Comrie de Reformatorische waarheid in z'n meest zuivere vorm bewaard. Daardoor is hij een autoriteit geworden in de Gereformeerde dogmatiek, waarop de Gereformeerde gezindte van onze tijd zich nog gaarne pleegt te beroepen. Als zodanig verdient de arbeid van Alexander Comrie onze dubbele belangstelling.

Afkomst en jeugd

Comrie — zijn naam doet het reeds vermoeden — was geen Hollander, maar een Schot. Hij zag het levenslicht in de stad Perth op 16 dec. 1706. Comrie zelf verkeerde — hoe komisch het ook moge klinken — in onzekerheid omtrent zijn geboortejaar, want soms zegt hij in 1708, soms ook in 1709 geboren te zijn. Uit het bevolkingsregister van Perth is overtuigend gebleken dat Comrie zich in beide gevallen vergist moet hebben. Hij heeft dus altijd in de waan geleefd, twee of drie jaar jonger te zijn dan hij in werkelijkheid was!

Comrie's vader, Patrick Comrie, over wie niet veel bekend is, was gehuwd met Rachell Vause, een kleindochter van de jonggestorven, maar beroemd geblevan prediker Andrew Gray (1632-1658). Na diens overlijden hertrouwde zijn weduwe, Rachell Baillie, met de eveneens bekend gebleven theoloog George Hutcheson. Comrie, die sterk aan familietradities gehecht was, spreekt in zijn werken meer dan eens over Gray als zijn „nu zaligen overgrootvader" en over Hutcheson „die alleen door aanhuwelijken mijn overgrootvader was." Zó ver reikten voor Comrie de familiebanden, dat hij niet kan laten in zijn geschriften met enige trots de namen van twee verre bloedverwanten te noemen, die beide van grote betekenis zijn geweest voor de Schotse Kerk van de 17de eeuw: James Frazer, die gehuwd was met een zuster van Andrew Gray, en die hij daarom zijn „oudt-oom" noemt, en Bisschop Burnet, „een eigen neef van mijn overgrootmoeder."

Wat Comrie's geestelijke vorming betreft, daarover vertelt hij zelf, dat hij de gebroeders Ralph en Ebenezer Ersldne vele malen heeft horen prediken en dat God inzonderheid Ralph Erskine „tot bestiering in zijn jeugd gebruikt heeft." Ook de beroemde Thomas Boston heeft Comrie naar zijn eigen getuigenis, „zeer wel gekend."

Naar Comrie's vooropleiding kunnen we slechts gissen. Het enige dat we met zekerheid weten is dat hij in Schotland „niet alleen in de Latijnse, maar ook in de grondtalen onderwezen is." Waarschijnlijk heeft hij in zijn geboorteplaats Perth de „Grammar School" bezocht. Daaruit kunnen we opmaken dat zijn ouders hem al vroeg voor de dienst des Woords hadden bestemd. Het nogal wijd verbreide verhaal, dat Comrie aanvankelijk voor de handel is opgeleid en pas in Holland roeping tot het predikambt zou hebben gevoeld, moet dan op fantasie berusten.

Over zijn bekering spreekt Comrie in zijn werken slechts éénmaal en dan nog zijdelings, namelijk dat hij „de vrije genade Gods aan hem, één der grootste zondaren geproefd en gesmaakt had." Bepaalde uitlatingen, bijvoorbeeld dat de jeugd de beste tijd is om God te zoeken, wijzen erop, dat de vreze des Heeren al vroeg in hem heeft gewoond.

In Holland

Over de tijd wanneer en de reden waarom de jonge Comrie naar Holland is gekomen, doen de meest tegenstrijdige theorieën de ronde. Dr. A. G. Honig komt in zijn dissertatie „Alexander Comrie" (Utrecht 1892), uit welke bron de gegevens voor deze artikelen zijn geput, op grond van mededelingen van Comrie zelf, tot de conclusie, dat Comrie in 1725 nog in Schotland vertoefde en dat hij in 1727 reeds enige tijd in Holland was. Waarschijnlijk moeten we dus het jaar van Comrie's komst naar Holland op 1726 stellen.

De reden, waarom Comrie niet in Schotland theologie is gaan studeren, moet volgens Dr. Honig gezocht worden in het feit, dat zijn vader een financieel verlies geleden had, zodat hij de studie van zijn zoon niet meer kon bekostigen. Vast staat, dat Comrie in het begin van zijn verblijf in Holland enige tijd in Rotterdam heeft gewoond en dat hij daar

ia kontakt gekomen is met de gefortuneerde en godvrezende koopman Adriaan van der Willigen. Honig spreekt zelfs het vermoeden uit, dat Comrie nog op diens kantoor werkzaam is geweest. Aan deze Van der Willigen zal Comrie het te danken hebben gehad, dat hij zijn studie kon hervatten. Althans, na voltooiing van zijn studie droeg hij zijn academisch proefschrift op aan de heer Arnoldus de Sterke, vrijheer van Woubrugge en aan ds. Anthonie Tarée, predikant te Woerden, die hij de „fanfares" (begunstigers) van zijn studie noemt. Nu was Arnoldus de Sterke een vriend van Van der Willigen. Het ligt dus voor de hand, clat de heer de Sterke en ds. Tarée, op advies van Van der Willigen, Comries studie bekostigd hebben, temeer daar Comrie later met veel eerbied spreekt over „een vermaard koopman te Rotterdam, voor wie ik, om vele redenen, hier niet nader te noemen de uiterste hoogachting hebbe."

In 1882 publiceerde dr. A. Kuyper in „The Catholic Presbyterian" een serie artikelen over Alex. Comrie, waarin ook het verhaal van Comrie's eerste bezoek aan Woubrugge voorkomt. Hoewel dit verhaal geheel berust op mondelinge overlevering van de inwoners van Woubrugge, hebben verschillende levensbeschrijvers van Comrie het kritiekloos overgenomen. Het komt in het kort op het volgende neer: In 1728 reisde Comrie per schip van Rotterdam naar Woubrugge, om er kennis te nemen van de geestelijke opwekking, die daar had plaats gehad. Hij leed schipbreuk en vroeg onderdak bij een boer. Deze was enigszins wantrouwend, omdat de vreemdeling geen zuiver Hollands sprak, maar verleende hem toch gastvrijheid en bespiedde hem door een luikje. Daar zag en hoorde hij, hoe zijn onbekende gast hem en zijn gezin in een vurig gebed opdroeg aan de troon der genade. De volgende morgen moest de vreemdeling vertellen wie hij was, en waar hij vandaan kwam. De boer bracht hem daarop naar Arnoldus de Sterke en Cornelius van Schellingerhout en deze introduceerden Comrie bij ds. Tarée in Woerden. Hij werd in staat gesteld, zijn studie voort te zetten en beloofde na voltooiing daarvan, predikant te zullen worden in Woubrugge en daar te zullen blijven, zolang hij leefde.

Dr. Honig heeft in de meergenoemde dissertatie overtuigend aangetoond, dat dit boeiende verhaal op fantasie moet berusten, om maar enkele dingen te noemen: (1) De opwekkingsbeweging in Woubrugge had niet in 1728, maar reeds in 1716 plaats gehad. (2) Ds. Tarée stond in 1728 nog niet in Woerden, maar pas in 1731. (3) Comrie wist in 1728 niet of de gemeente Woubrugge, als hij zijn studie voltooid zou hebben, vakant zou zijn en kon dus geen beloften doen. Dat zijn enkele punten, die het verhaal zeer aanvechtbaar maken. Het enige, dat we met zekerheid weten is, dat Comrie in 1728 voor het eerst Woubrugge heeft bezocht Deze historische kern van het verhaal zal wel met de nodige fantasie versierd zijn!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen