Duitsers kregen weinig fietsen in handen

De bescheiden ruimte voor wisselexposities in Nationaal Fietsmuseum Veforama staat tot en met mei volgend jaar in het teken van de fiets in oorlogstijd. "Mijn fiets ï verstopt!" luidt de trefFende titel van de ; kleine maar informatieve tentoonstelling ; op de eerste etage van het museum aan de Waalkade in Nijmegen. Bezoekers krijgen de gelegenheia op een ouderwetse Tiometrainer' te stappen en onderweg het nieuws van de opmars der geallieerden te volgen.

„De slag om de brug bij Nijmegen, een van de allerbelangrijkste acties van de oorlog, is uitgevochten. Deze actie is door de geallieerden gewonnen. Het bericht is nog niet officieel bevestigd. (...) Luisteraars, dit is groot nieuws!' zo klinkt het uit de per fiets aangedreven radio. De luisteraar van destijds beging een dubbele overtreding. Behalve het verbod naar Radio Oranje te luisteren had hij het bevel zijn fiets in te leveren genegeerd.

Fietstaxi

De fiets speelde in het begin van de oorlog een belangrijke rol. Niet alleen als transportmiddel voor de Nederlandse troepen, maar ook voor particulieren, die steeds moeilijker over benzine konden beschikken. Taxibedrijven schakelden van gemotoriseerde vervoermiddelen over op fietstaxi's, waarmee ze menig bruidspaar naar het stadhuis reden.

De fiets maakte in die tijd overuren. In Velorama zijn de tweewielers van toen te zien. De oerdegelijke zwarte Fongers „met hygiënisch zadel" bijvoorbeeld. En de Wilhelminafiets, waarvan produktie en handel in april 1940 plotseling werden gestopt.

Het eerste oorlogsjaar liet de bezetter de fiets redelijk met rust. Daarna opende hij het jachtseizoen op de tweewieler. In maart 1941 moesten alle joodse Nederlanders hun fiets inleveren. Vanaf dat moment werden fietsen verstopt onder vloeren, op zolder en in hooimijten. Voor degenen die nog over een fiets beschikten, werd het steeds moeilijker zich daarmee fatsoenlijk voort te bewegen. Banden gingen op de bon en waren al snel helemaal niet meer te koop.

Vordering

Het Nederlands Uitvinders Bureau bood aanvankelijk nog banden zonder bon aan. Ze voldeden volgens een openbare bekendmaking „aan de gestelde eischen en zijn bestand tegen nat en droog weer, alsmede voorzien van een antislip loopvlak". Velen namen echter hun eigen maatregelen. Met behulp van wieltjes van autopeds, houten en rubber banden probeerden ze zo lang mogelijk te blijven fietsen. In Rotterdam legden havenarbeiders dikke touwkabels om de velgen.

De bezetter ging in 1942 over tot algehele vordering, te beginnen in de grote steden. Aan herenfietsen was de Duitsers het meest gelegen. Vandaar dat vrijwel iedereen vanaf dat moment alleen nog over een damesfiets leek te beschikken. Van het inleveren van fietsen kwam weinig terecht. Uiteindelijk kregen de Duitsers slechts zo'n 53.000 exemplaren in handen, 2 procent van het totale rijwielpark.

De rijwielvordering was een dankbaar onderwerp voor tekenaars van spotprenten. Onder de titel "Humor op de fiets" is een selectie daarvan op de expositie te zien. „De frontberichten worden treurig. De Duitscher is niet meer kieskeurig, men weet: hij kan een boel verzwelgen. Nu neemt hij zelfs de kale velgen", zo nam een gelegenheidsdichter de Duitse actie op de hak.

Suikerbieten

Tijdens de hongerwinter gingen degenen die nog een (dames) fiets bezaten op pad om voedsel te bemachtigen. Voor meer dan één rijwiel was de last van zakken aardappels en suikerbieten te zwaar, waardoor de fiets onderweg bezweek. Een rijwiel dat in de laatste oorlogsfase velen een dienst bewees, was de Paratroop-vouwfiets, die BSA speciaal voor landingstroepen en parachutisten produceerde. De fietsen werden gedropt in gebieden waar kort daarna parachutisten zouden springen. Zij konden het vervoermiddel uitvouwen, de vleugelmoeren aandraaien en wegfietsen.

In een veertien pagina's tellend boekwerkje (bij de prijs inbegrepen) kan de bezoeker de informatie gedeeltelijk nog eens nalazen. Aan bod komen ook (op de expositie en/of in het boekje) het afschaffen van het rijwielplaatje, de geblindeerde verlichting en het vertrek van Duitse eenheden na de capitulatie, op gevorderde fietsen. Jammer dat de catalogus slecht is gecorrigeerd.

Opzij springen

Jammer is het ook dat de expositiebezoekers verstoken blijven van de anekdotes die bij de opening werden verteld. Bijvoorbeeld over de Duitser die de weg op stapte om een fietser aan te houden, want „het licht doet het niet". „Pas op, pas op, want de remmen doen het ook niet!" reageerde de fietser. De Duitser kon weinig meer doen dan opzij springen.

De expositie "Mijn fiets verstopt!" is tot en met 15 mei 1995 te zien in het Nationaal Fietsmuseum Velorama, Waalkade 107 te Nijmegen. Open: maaniiag tot en met zaterdag van 10 tot 17 uur. Voor meer informatie: tel. 080-225851.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen