POLITIEKE KRINGEN

VE LUMPOCONGEN VAN VAN DER CaUNTEN

BINNENHOF - „Dat progressieve tweede kabinet-Den Uyl, dat komt er toch. De demissionaire minister-president Den Uyl wordt niet moe dat telkens weer te herhalen. Maar de werkelijkheid is dat de kansen op een nieuwe coalitie van PvdA, CDA en D'66 na bijna zes maanden formerai kleiner zijn dan ooit te voren.

De deur die twee weken gele-(3en HSL hetPvdA-congresende vierde mislukte formatiepoging van Den Uyl nog op een kier stond zit nu potdicht. De hoofdschuldige is CDA-informateiu-prof . mr. W. C. L. van der Grinten. Zijn pogingen om de breuk tussen PvdA en CDA te , , lijmen" hebben averechts gewerkt. Hij deed zulke merkwaardige voorstellen dat iedereen die geen vreemde is op het Binnenhof kon voorspellen dat de PvdA er „nee" t^en zou zeggen en het tweede kabinet-Den Uyl nog verder uit het verschiet raakte.

Politieke kringen in Den Haag hebben het ernstige vermoeden dat het er Van der Grinten - een vriaid van CDA-fractie-TOorzitter Van Agt - juist om begonnen was aan te tonen dat de meningsverschillen tussen PvdA & a. CDA onoverbrugbaar waren. Waarom hij dan de lijmpc^lng niet overslo^? Dat zou groot rumoer in het CDA hebben gegeven. De linker-\ieugel van het CDA - een handjevol anti-revolutionairai - is een groot voorstander van samenwerking met de socialisten. Hen moest door middel van een schijn-lijmpoging duidelijk gemaakt worden dat de PvdA onverzoenlijk was en een coalitie van het CDA met de WD onontkoombaar was. In kringen rond premier Den Uyl, waar At verhaal de ronde doet, gelooft men dat dit een opzetje van Van Agt is om zelf minister-president (van een CDA/WD-kabinet) te worden. Qitgoocheld door de maandBüange moeizame onderhandelingen met een koppel-Den Vyl/ Van Thijn zou de CDAaanvoerder zijn geloof in een tweede kabinet-Den Uyl verloren heUien. „Dat wordt niets'', schijnt hij vorige week Unnenskamers gezegd te hebben.

Maar de CDA-top durfde vorige week - uit vrees voor intern geronunel - nog niet - .openlijk voor de WD te kiezen. Van Agt probeerde zich eerst achter koningin Juliana te verschuilen. De keus voor de WD - dat zou moeten lüjk«i uit de benoeming van een „rechtse" CDA'er tot informateur - wilde hij door het staatshoofd laten doen. Zelf wegerde de CDA-fractieleider aam& ii te noemen, omdat daaruit op te maken zou zijn welke kant de christen-democraten op wilden.

Maar de koningin liet zich niet voor het karretje van Van Agt ^pannen, hij moest van haar zelf de kastanjes uit het vuur > lBlen door onomwonden te zeggen wie er informateur diende te worden na de vierde mislukking van Den Uyl. Tbt was een ongebruikelijke Éiap van koningin Juliana, waarmee ze voorkwam dat ze in politiek vaarwater verzeild raakte. De verantwoordelijkheid voor het verdere verloop ysaa de kabinetsformatie was in faandai van Van Agt gelegd. Of er , , gelijmd" zou worden of aangestuurd op een kabinet van CDA en WD - voor de buitenwereld was duidelijk dat dat de keus van het CDA en niet van de koningin was.

Die behoedzaamheid van koningin Juliana was op z'n plaats. De rol van het staatshoofd tijdens kabinetsformaties wordt de laatste jaren door de toenemende openheid steeds meer bediscussieerd en bekritiseerd. Dat begon eigenlijk al vier jaar geleden: in 1973 zou zij bewust op een kabinet-Den Uyl aangestuurd hebben. Het verhaal doet de ronde dat de koningin „sterk geporteerd" was voor eea coalitie van progressieven en confessionelen. Kort geleden betichtte ex-WD-senator Van Riel , , Soestdijk" er van aan te koersen op een tweede kabinet-Den Uyl. Na de aanwijzing van Verdam en Vrolijk tot informateurs was men in de CHU boos dat de knüngin geen CHU'er benoemd had.

Zulke kritiek - terecht of niet - brengen het koningschap in discrediet. Dat wil koningin Juliana voorkomen. Te meer nu de PvdA weer last heeft van een republikeinse oprisping en zich vorige maand uitsprak tegen de monarchie. Ibarom past de koningin goed op haar tellen en weigerde zij vorige week zich door Van Agt te laten betrekken in de politieke keus tussen PvdA en WD.

Schaakmat gezet door de koningin was Van Agt gedwongai naar een andere methode om te zien. Hij moest behendiger te werk gaan bij het laten vallen van de PvdA. EËiarom werd SEIR-voorzitter de Pous - een CHU'er en een worstander van samenwerking met de WD - geen informateur. Van Agt liet zijn vroegere mede-hoogleraar uit Mjmegen, Van der Grinten, opdraven. Een man waarmee het CDA alle kanten op kan. ^fian oudsher een voorstander van de , , rooms-rode coalitie" ai staatssecretaris in het eerste kabinet-Drees, maar ock iemand die de ICVP (in 1959) liet kiezen voorde WD. & i nauwe samenspraak met Van Agt beraamde Van der Cbiinten hoe het CDA zonder al te veel problemen van de PvdA kon afkomen. De PvdA zou „nee" moeten z^gen tegen de voorstellen van de informateur, zo was van meet af aan hun bedoeling. Dan was voor de CDA-linkervleugel duidelijk dat bij de socialisten de „politieke wil" om samoi te werken met de chr is - ten-democraten ontbrak.

Daarom waren de „lijmpogingen" van Van der Grinten niet serieus, want iedereen kon op zijn klompen aanvoelen dat de PvdA er nooit mee zou instemm^ dat Van Agt weer minister van justitie zou worden, o(^ al bleef Andriessen dan buiten het kabinet. Dit voorstel was al eens eerder door Van TTiijn afeewezen. Bijna was het opzetje van Van der Grinten en Van Agt misgelopen. D'66 kwam met een iussenvoorstel waarin het CDA justitie zou moeten afstaan aan de D '66-er Zeevalking, maar in ruil daarvoor zou de oude CDA-wais - een zeven-zeven-een verdeling ion de ministersposten - verwezenlijkt worden. Dit plan maakte serieuze kans van slagen. Maar Van der Grinten voorkwam hoogst persoonlijk dat de PvdA het zou accepteren, waarna het CDA in een lastig parket zou komen te zitten. Hij maakte het D'66voorstel voor de PvdA onaanvaardbaar door er de ruU wlkshuisvesting - verkeer en waterstaat aan toe te voegen: de PvdA zou afstand moeten doen van de post volkshuisvesting (waar het , , troetelkind" Schaefer voor bestemd T^as) en er verkeer en waterstaat voor terugkrijgen. Zoals te verwachten was wees de PvdA dit voorstel af. Temeer omdat de , , rechtse" CDA'er Peijnenburg minister van volkshuisvesting en ruimtelijke ordening zou moeten worden.

Al even verwonderlijk was het dat Van der Grinten maandag de allerlaatste kans om PvdA, CDA en D'66 bij elkaar te breiden niet aangreep. Een worstel om de PvdA - in plaats van volkshuisvesting - CRM af te nemen niet aangreep was waarschijnlijk aangenomen. Dat de informateur dat niet probeerde versterkt de verdenking dat het hem geen ernst was met het lijmen. De sluwe taktiek van het duo-Van Agt/Van der Grinten om de PvdA van zich af te schuddai ai naar de WD te stappoi slaagde daarmee. De weerspannige linkervleugel van het CDA hield zich rustig. Oc^ de anti-revolutionairen hebben zich er ogenschijnlijk mee verzoend dat een tweede lobinet-Den Uyl onhaalbaar is en er nu samengewerkt moet worden met de WD. Afeliswaar drong de AR-partijraad er zaterdag bij de CDA-fractie op aan om naar „openingen" te zoeken om alsnog een kabinet van PvdA, GDA en D'66 van de grond te krijgen en verklaarde Aantjes dat „zijn hart nog altijd uitbuit naar een combinatie met de PvdA", maar deARPvoelde er niets voor om toe te geven aan de eisen van de socialisten. Dan maar liever een kabinet met de WD, vonóai de anti-revolutionairen. Vandaar dat Van Agt begin deze week kon verklaren dat het CDA een „serieuze poging" zal doen om het met de WD van Wiegel eens te worden. Maar de kansen op een ctxifessioneel-liberasd kabinet zijn niet groot. Vooral omdat zo'n kabinet slechts op een magere meerderheid van twee zetels in de tweede Kamer kan rekenen. Hoewel niemand zich verzette t^en het openoi van besprekingen met de WD, bestaat er geen zeerheid dat de CDA-linkervleugel deze coalitie op de been zal houden. Bij het minste of geringste wankelt het kabinet al. Aantjes waarschuwde al dat het CDA he^ recht van kamerleden om worbehouden te maken voor steun aan het regeringsprogramma (zoals Andriessen deed bij sommige afspraken met de PvdA) anderen niet mag ontzeggen nu het om de WD gaat.

Het hangt in feite van de CDAlinkervleugel af of het kabinet Van Agt/Wiegel er komt. Een (kmne draad - dat weet ook Dai Uyl. Zijn hoop dat het tweede kabinet-Den Uyl er toch komt is daarom niet helemaal ijdel. Want als de onderhandelingen tussen WD en CDA mislukken, is hij weer aan zet. Dan is de weg vrij wor een progressief minderheidskabinet - eenander tweede kabinet-Den Uyl.

Zo'n minderheidskabinet is een akelige dreiging voor het CDA. Niet alleen omdat de christen-democraten dan buitai spel staan, maar vooral omdat het de verdeeldheid in het CDA-kamp tussen de linker-ende rechtervleugel aanwakkert. Want Den Uyl zal om ap de beoi te blijven telkens weer een beroep doen op , , de progressieve krachten in het CDA". Daarbij kan hij zich beroepen op de eerder gemaakte afspraken met het CDA over een r^eringsprogramma. De kans dat de CDA-linkervleugel zo'n kabinet in stilte gaat , , gedogen" is niet helemaal onwaarschijnlijk. I^ een mislukt avontuurtje met de WD heeft Van Agt er alle belang bij om weer bij de PvdA aan te kloi^n en te vragen om , , gewone" samenwerking. Daarom is het zeker niet ondoikbaar dat de gesprekken over zo'n links minderheidskabinet alsnog uitmcxiden in een nieuwe lijmpoging tussen PvdA, CDA en D66. Dat het CDA met hangaide pootjes terug komt, hoopt Dai Uyl diep in zijn hart ook.

Het is waarschijnlijk de bedoeling van de PvdA om - zodra vastgesteld is dat een CDA/yVD-kabinet niet tot de mogelijkheden behoort - weer met Van Agt te gaan praten. De socialisten staan dan zo ijzersterk dat ze er bijna zeker van zijn van het CDA gedaan te krijgen wat ze de a^elopen weken niet lukte. Ife een mislukt avontuurtje met de WD kan het CDA geen kant meer uit. Het is om te kunnen regeren helemaal aan de PvdA overgeleverd. Dat biedt Den Uyl en Van Thijn wlop kansen om er munt uit te slaan.

Dit onaantrekkelijke vooruitzicht kan voor Van Agt en de zijnen ook een reden zijn om het nooit zo ver te laten komen, om alles op alles te zetten om de onderhandelingen met de WD te laten slï^en. ^fieuwe verkiezingen zijn na de mislukte Ujmpc^ing van Van der Grinten een stuk dichterbij gekomen. Ze komen in het kielzog van een kabinet wan CDA en WD dat het geen vier jaar lijkt te zullen uithouden. Ze komen kort na de start van een progressief minderheidskabinet dat al evenmin een lang leven beschoren lijkt. Of ze komen als er niets anders opzit dan, het kabinet-Den Uyl op te lappen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen