Geboekstaafd

Lutheranen in de Lage Landen, geschiedenis van een godsdienstige minderheid, onder redactie van K.G. van Manen. Uitgave van Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, 2011. Gebonden. ISBN 978 90 2392 618 4. 812 Blz.; prijs 49,90.
Dit nieuwe handboek over de geschiedenis van het Lutheranisme in Nederland is na vele jaren werk tot stand gekomen door de werkgroep ‘Lutheranen in de Lage Landen’. In de eerste decennia van de zestiende eeuw werden de geschriften van Luther in de Zuidelijke Nederlanden gelezen.
In de Nederlanden is echter niet een Lutherse Reformatie ontstaan, omdat de leer van Calvijn vanuit Genève meer invloed kreeg. Wat steeds terugkomt als onderscheid tussen Luthersen en Calvinisten is de opvatting over het Heilig Avondmaal.
Na de verovering van Antwerpen, het ‘Wittenberg aan de Schelde’ in 1585 trokken veel Lutheranen naar de Noordelijke Nederlanden, waar meer gewetensvrijheid leek te zijn. Tot het einde van de achttiende eeuw namen Lutherse gemeenten in aantal en omvang toe, mede door immigratie vanuit Duitsland en Scandinavië. Aanvankelijk werden de samenkomsten verboden, maar in de loop van de zeventiende eeuw werden ze gedoogd.
Interessant is de beschrijving van het ontstaan van een meer orthodoxe hersteld evangelisch-lutherse gemeente in Amsterdam in 1791. Andere gemeenten sloten zich aan. Kohlbrugge komt voort uit de hersteld lutherse gemeente in Amsterdam. Vanwege zijn verzet tegen de vrijzinnigheid werd Kohlbrugge als proponent ontslagen in 1827.
Pas in 1952 vindt er een hereniging plaats van beide kerken. In de negentiende en twintigste eeuw emancipeerden en integreerden Lutheranen in de Nederlandse samenleving. Na de Tweede Wereldoorlog zet de secularisatie door. De Kerk komt meer en meer in modern vaarwater terecht.
Dat komt onder andere uit in het accepteren van homoseksualiteit in 1972.
Het aantal Lutheranen blijft ondanks allerlei activiteiten afnemen. Omdat er voor Lutherse erediensten geen toekomst is, wordt in 1985 besloten om met het Samen-op-Weg proces mee te doen. In 2004 verenigt de Evangelisch Lutherse Kerk zich met de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland.
Er blijft een Lutherse synode bestaan die de belangen van de Luthersen behartigt. In de protestantse kerkorde wordt de Lutherse traditie uitdrukkelijk genoemd. In 2010 is de helft van alle lutherse gemeenten deel van een protestantse gemeente.
Het boek leest niet als een leesboek. Er wordt soms zeer gedetailleerde informatie gegeven. Een index achterin het boek helpt om gericht te zoeken. Er is een Duitse en Engelse samenvatting van het boek. Zo krijgt de wetenschappelijk verantwoorde studie ene internationaal karakter.

Ds. J.H. Lammers, Ridderkerk

Dietrich Bonhoeffer. Een thematisch dagboek; samengesteld door Gerard Dekker. Uitgave van Meinema/Averbode, Zoetermeer, 2011. Gebonden. ISBN 978 90 2114 300 2 411 blz.; prijs € 25,00
Gerard Dekker weet zich schatplichtig aan het rijke oeuvre van Dietrich Bonhoeffer. Recent verscheen het door hem samengestelde, paarsgekleurde, thematisch dagboek. Iedere maand heeft een thema meegekregen, zoals: op zoek naar God, geloven is gehoorzamen, over de kerk en over tijd en eeuwigheid.
De samensteller heeft protestants Nederland een grote dienst bewezen.
Het werk van Bonhoeffer kan slechts tot schade van het geestelijk en kerkelijk leven ongeopend blijven. Hij inspireert wereldwijd nog velen door zijn kwetsbare opstelling, standvastigheid, weloverwogenheid en vast vertrouwen in zijn God, door de bittere momenten van zijn leven heen tot op het laatst toe.
Zijn vele brieven, preken, boeken en collegedictaten zijn uitgegeven in een totaal van 16 banden (Dietrich Bonhoeffer Werke). Het is nogal wat om dit geheel thematisch samen te vatten in 366 teksten van één pagina lengte. Dit dagboek is daar niettemin goed in geslaagd.
Het weergeven van een volledige Bonhoeffer is echter altijd een hachelijke zaak. Dekker meldt geprobeerd te hebben de héle Bonhoeffer recht te doen. Ik acht het behoorlijk gelukt, maar niettemin is het spijtig dat niet één keer een gedeelte is geselecteerd uit zijn eerste werken: Sanctorum Communio (dissertatie) en Akte und Sein (habilitationsschrift).
Dat is begrijpelijk, omdat dit geen eenvoudige kost is. De formuleringen in zijn proefschrift waren soms zo moeilijk dat zelfs zijn promotiebegeleider Reinhold Seeberg eronder zuchtte. Maar tegelijk is het jammer omdat hier de kiemen liggen van wat in later werk tot ontplooiing is gekomen.
Voor wie het overigens gewend is: dit dagboek bevat geen te lezen Bijbeltekst(gedeelten). Soms is een contextuele uitleg gewenst, bijvoorbeeld wanneer iemand vanuit een briefgedeelte wordt aangesproken. Er is echter bewust voor gekozen dit niet op te nemen.
Los van deze kritiekpunten in de marge is dit thematisch dagboek een prachtige (hernieuwde) kennismaking met het denken van deze grote Duitse theoloog.
Het is verleidelijk te citeren. Ik maak een uitzondering voor een paar zinnen uit het gedeelte van de dag waarop mijn vrouw jarig is: ‘zonder Christus over de wereld te spreken, is nietszeggende abstractie. De wereld staat in relatie tot Christus, of zij het weet of niet.’
Naast Bonhoeffers brevier verdient ook dit dagboek een plaats. Is het niet als dagboek, dan wel om te grasduinen in Bonhoeffers verzamelde gedachten.

A. Alderliesten, Culemborg

De plaats van God; door Mr. Dr. H.G. van der Werf en Mr. Drs. J.P. de Man. Uitgave van Uitgeverij Free Musketeers, Zoetermeer, 2010. Paperback. ISBN 978 90 4841 011 8. 126 Blz.; prijs € 16,95
De plaats van God is een interessant boekje dat begin 2010 is verschenen.
Twee theologisch geïnteresseerden die tevens gepokt en gemazeld zijn in de advocatuur zoeken elkaar op in een briefwisseling. Centraal staat de plaats van God. Vooral blijkt het te gaan om de openbaring van God.
Zo is Henk van der Werf van mening dat de Bijbel een gedateerd boek is (27) met mensentaal (24). Tegenover deze moderne gedachte stelt Jan de Man zich in het verweer door als trouwe orthodox christen vast te houden aan het zelfgetuigenis van de Schrift als openbaring van God (39).
Ook op andere punten liggen de meningen ver uiteen. Zoals met betrekking tot de opstanding en de andere wonderen die in de Bijbel zijn opgetekend. Ook meent Van der Werf een is-gelijk-teken te kunnen zetten tussen de God van de Bijbel en Allah van de islam.
Inhoudelijk maken deze redelijk voorspelbare punten het boekje weinig verrassend. Kritische kanttekeningen zijn te maken bij het gemis van een inleiding (aanleiding van het boekje, introductie auteurs e.d.) en een redactieslag (slordige interpunctie, onjuiste paginaverwijzing en leesbaarheid).
Boeiend is wel de vorm: een open briefwisseling waarin modern en orthodox christendom in debat treden. Van der Werf heeft zijn vlotte pen mee; De Man formuleert daarentegen wat stijf, maar dat lijkt samen te hangen met een orthodox geloof. Mooi is het evenwicht van De Man in het enerzijds gebruik van overtuigende woorden en argumenten; anderzijds het getuigen van de geloofszaken waar het overtuigen stopt. Het boekje kan goed dienst doen in bijvoorbeeld groepsgesprekken waarin men het gesprek zoekt tussen liberaal en orthodox christelijk geloof. Of waarin men zich wil voorbereiden in de verdediging van het conservatieve christendom. Hoewel de vorm niet volledig tot voorbeeld strekt, kan het boekje van toegevoegde waarde zijn voor een goede inhoudelijke oriëntatie.

A. Alderliesten, Culemborg

Introducing Theological Interpretation of Scripture: Recovering a Christian Practice, door Daniel J. Treier. Uitgave van Uitgeverij Apollos, Leicester, 2008. Paperback. ISBN 978 18 4474 311 7. pb.221 pag.; prijs £11,99. Dat is ongeveer €15,--.
In de theologie als wetenschap is in de laatste decennia een toenemende belangstelling voor het theologisch lezen van de Bijbel. Dat lijkt vanzelfsprekend, want wat is immers anders de betekenis van theologie. Wat hiermee bedoeld wordt is echter dat het verstaan van de Bijbel niet losgemaakt moet worden van persoonlijke omgang met God en van de begeerte om God te leren kennen.
Theologisch lezen is in dit verband onderscheiden van historisch lezen.
Bedoeld wordt dat de Bijbel méér is dan een historisch document. Van meet af aan was de Bijbeltekst bedoeld de historische context waarin zij ontstond te overtreffen. Bij dit theologisch lezen van de Bijbel geschiedt het lezen en verstaan van de Schrift welbewust in gemeenschap met de kerk der eeuwen.
De regel van het geloof met als kern het leerstuk van de Drie-eenheid wordt als de meest kernachtige samenvatting van de bijbelse boodschap aanvaard. Alle verstaan en uitleg van de Schrift moet gericht zijn niet alleen op het leren kennen maar ook op het liefhebben van de Drie-enige God. Bij dat laatste is uiteraard wel van belang dat wij ons aan de Schrift zelf onderwerpen als het gaat om de inhoud van bijbelse liefde.
Meer dan eens wordt immers in de huidige kerkelijke situatie het verzet tegen de homoseksuele praxis bekritiseerd met een beroep op het bijbelse beginsel van naastenliefde. Het uitgangspunt van het theologisch bijbellezen is dat achter de veelheid van het Schriftgetuigenis een eenheid aanwezig is die verbonden is met het goddelijke auteurschap van de Schrift.
De aandacht ook in wetenschappelijke kring voor het theologisch lezen van de Schrift is niet los te zien van het feit dat het zwaartepunt van de christelijke kerk zich al meer verplaatst naar het zuidelijke halfrond.
Christenen daar plegen de vooronderstellingen van het kritisch lezen van de Schrift en de afwijzing van de gedachte dat alleen kennis die empirisch verifieerbaar is, niet te delen.
Delen van de Schrift die in het Westen soms wat onderbelicht zijn gebleven, spelen daar vaak een veel grotere rol. Voor christenen in een minderheidspositie zijn dat bijvoorbeeld díe bijbelgedeelten die over verdrukking spreken.
Al deze dingen en nog veel meer zijn te lezen in het boek van Daniel J. Treier, hoogleraar theologie aan het Wheaton College, Wheaton, Illinois.
Graag had ik helderder dan de auteur doet de betekenis van de inspiratie voor de Schriftleer verwoord gezien en vooral ook dat de Bijbel antwoord geeft op de vraag hoe een mens – van God vervreemd – vrede met God ontvangt.
Zo krijgt de betekenis van dat de levende God de drie-enige God is, werkelijk kleur en diepte en deze kern van de bijbelse boodschap is de maatstaf waarmee wij de vraag of wij werkelijk van een kerk die getrouw is aan de Bijbel kunnen spreken waar ook in de geschiedenis of waar ook in onze tijd in de wereld.

Dr. P. de Vries, Boven-Hardinxveld

Neem het kruis op en volg Mij, door Thomas Boston. Paperback met flappen. ISBN 978 90 8865 200 4. 139 Blz.; prijs € 12,50. Zalig zijn de zachtmoedigen, door Matthew Henry. Paperback met flappen. ISBN 978 90 8865 198 4. 142 Blz.; prijs € 12,50. Beide uitgaven van Uitgeverij De Groot Goudriaan, te Utrecht, van beide boeken betreft het de tweede druk 2010.
Beide boeken hoeven wat mij betreft geen introductie. Wie enigszins op de hoogte is met de geestelijke rijkdom op Engelse bodem, zal hun namen wel kennen. Beide werken verschijnen voor de tweede maal, nu in paperback. Ik weet dat de eerste druk van Zalig zijn de zachtmoedigen een gebonden uitgave betrof.
Deze werken zijn uit het Engels vertaald in leesbaar Nederlands. Daarmee is een schat van geestelijke rijkdom naar ons toegekomen. Niet iedereen is de Engelse taal machtig en niet iedereen heeft een oude druk van deze werkjes.
De hedendaagse uitgave voorziet in een behoefte.
Dit stemt tot grote dankbaarheid. Want wat hier geboden wordt, is het overdenken meer dan waard. Het zijn dan ook niet de minste onderwerpen in het geestelijke leven die hier voor het voetlicht gebracht worden.
Matthew Henry neemt ons aan de hand van 1 Petrus 3: 4 mee en legt ons uit hoe rijk een zachtmoedige en stille geest is. Het zijn drie verhandelingen (gepubliceerd in 1698) die ons onderwijzen in de zachtmoedigheid.
Ook Thomas Boston geeft Schriftuitleg. De inhoud van dit werkje behelst een zevental preken over Marcus 10:21-21. Het is de geschiedenis van de rijke jongeling. Ook Boston heeft de gave ons aan het denken te zetten. Een illustratie.
Het kan maar zo zijn dat wij denken dat wij geen aardse schat te verliezen hebben.
Boston gaat hier op in: U vergist zich. U kunt genoeg in uw hart hebben, hoewel u niets in uw hand hebt. De Geest van God rekent met de eerstgenoemde schat en u moet die net zo goed opgeven als de laatstgenoemde. Alles waar uw hart aan is gehecht, is haar bezit en daarvan moet u scheiden.
We danken de uitgever dat hij deze werkjes opnieuw op de markt heeft gebracht. Wie ze niet kent, wordt met liefde geraden ze ter hand te nemen.
Van harte aanbevolen.

Ds. W. van Weelden, Oud-Alblas

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen