Waarom is zondag bijzonder?

Zondag - een gewone dag?
In de Bijbel staat geen gebod over zondagsrust. Wel over de sabbat, de zevende dag van de week. Dat die geheiligd, apart gezet moet worden. Een dag waarop je mag rusten van school en werk. Een dag waarop je alle aandacht aan God mag geven. Waarom is dat een bijzondere dag? Omdat God op die dag rustte van het scheppingswerk. Het ligt dus in de schepping vast.
Maar de zondag? Een gewone dag, zo zeggen veel mensen tegenwoordig. Ook onder christelijke mensen hoor je dit. Het zou pas de Romeinse keizer Constantijn zijn geweest die in het jaar 321 de zondag tot rustdag verklaarde. Hij riep toen ‘de dag van de zon’ uit tot officiële rustdag. De mensen moesten rust houden en de winkels dicht zijn. Is de zondag dan alleen maar een uitvinding van Constantijn? Had het eigenlijk de sabbat moeten zijn?

De eerste christenen
Toch heeft Constantijn - of zijn ambtelijke staf - niet zomaar wat nieuws verzonnen. We lezen al veel eerder over rust en kerkdienst op zondag, zowel in het Nieuwe Testament als bij christenen uit de eerste eeuwen. Christenen kwamen op de achtste dag, de zondag, bij elkaar, omdat Christus op die dag is opgestaan. Toen is het oude definitief vergaan en de nieuwe tijd aangebroken. In het Nieuwe Testament lezen we na de opstanding van Christus weinig meer over het onderhouden van de sabbat. Wel lezen we dat de gemeente op de eerste dag van de week geld moet inzamelen (1 Korinthe 16: 2). Ook preekt Paulus in Troas op de eerste dag van de week (Handelingen 20: 7). De apostel Johannes is op zonindag bezig met de dingen van God (Openbaring 1: 10). Daaruit blijkt dat de eerste dag van de week een dag was waarop deze eerste christenen de opstanding van Christus herdachten in een samenkomst.
Samenkomen op zondag was niet makkelijk voor deze eerste christenen. In de Joodse samenleving was de sabbat de rustdag. De Romeinen hielden rekening met de sabbatsrust. Maar zondag was een gewone dag. Dan is het juist erg opvallend dat je regelmatig leest dat de christenen op zondag bij elkaar kwamen. In de Didache, een boek dat in de eerste christengemeentes gebruikt werd, staat bijvoorbeeld: “Op iedere dag van de Heere moeten jullie bij elkaar komen en het brood breken. Ook moeten jullie een dankoffer brengen na je zonden beleden te hebben, zodat jullie offer oprecht zal zijn.”
In de brief van Barnabas wordt de zondagse kerkdienst als volgt onderbouwd. Barnabas haalt veel bijbelteksten aan uit het Oude Testament, waarin de sabbat wordt genoemd. De kern van de sabbat is het rusten na het werk van God. Nu, zegt Barnabas, in zes dagen, dat is in zesduizend jaar, zijn alle dingen voltooid. Nu Christus gekomen is, is de tijd voltooid en kan alles rusten. “God maakt een nieuw begin, op de achtste dag, dat is: een begin van een nieuwe wereld. Dat is ook de reden dat we de achtste dag met vreugde vieren, de dag waarop Jezus uit de dood is opgestaan.”

Sabbat en zondag
Joodse christenen zullen in de eerste tijd waarschijnlijk gewoon de sabbat gehouden hebben en naar de synagoge gegaan zijn. We lezen een paar keer dat Paulus dat doet. Daarnaast was er blijkbaar een zondagse dienst, waarop er een preek was en samen gegeten, of het Heilig Avondmaal gevierd werd. Maar hoe zat het dan met de christenen uit de heidenen? Voor hen gelden niet alle Joodse wetten, zo bepaalde de vergadering van de apostelen - het zogenaamde ‘apostelconvent’ - rond het jaar 49 in Jeruzalem (zie Handelingen 15). De vergadering besluit om Paulus, Barnabas, Judas en Silas een brief mee te geven voor deze christenen in Antiochíë, Syrië en Cilicië, waarin staat dat ze geen afgodenoffers, bloed en vlees waar nog bloed in zit mogen eten, en dat ze geen overspel mogen plegen. Blijkbaar wordt niet van hen gevraagd om de sabbat te onderhouden.
Vele jaren later schrijft Clemens van Alexandrië (ca. 150 - ca. 215) dan ook bij de uitleg van het vierde gebod over de sabbat dat dit gebod nu geldt voor de achtste dag, voor de zondag. “Dit is de dag, die de HEERE gemaakt heeft”, citeert Eusebius van Caesarea (ca. 263 - 339) Psalm 118. Blijkbaar heeft de zondag dan al helemaal de plaats van de sabbat ingenomen, ook bij de christenen in het Joodse Caesarea. Het is dus niet zo dat keizer Constantijn in 321 iets nieuws in voert. Hij stelt alleen wettelijk een zondagsrust in. Daardoor werd de christelijke zondagsrust bevorderd. Ze hoefden niet meer zelf aan hun baas vrij te vragen op zondag, dat was al geregeld. In 364 besluiten de kerkelijke leiders in Laodicea zelfs dat rusten op de sabbat zondig is en in 380 besluit de vergadering in Thessaloniki dat ook slaven niet op zondag hoeven te werken.

Terug bij af
Werken op zondag is nooit helemaal verdwenen. Uiteraard geldt dit voor werk van barmhartigheid en noodzakelijk werk, maar ook allerlei andere dingen bleef men doen. Soms in combinatie met het naar de kerk gaan. Als je dan toch naar de kerk ging, kon je gelijk even de jaarmarkt bezoeken. Wat dat betreft is er niets nieuws onder de zon - en niets nieuws op de zondag. Tijdens de Dordtse synode (1618-1619) klaagde men over allerlei ontspanning en werk op zondag, zoals markten, bruiloften, wapenoefeningen, jagen, vissen, vogelvangen en balspelen. De kerkvader Tertullianus (ca. 160 - ca. 230) waarschuwde al voor zaken doen en ontspanning op zondag “om geen houvast te bieden aan de duivel”.
In de vorige eeuw was de zondag in Nederland echt een rustdag. Dat is steeds meer verleden tijd. We gaan terug naar de tijd voor Constantijn. Het christelijk geloof heeft geen bijzondere plaats meer in de samenleving. De zondag is geen bijzondere dag meer. Het nieuwe kabinet breekt de zondagsrust verder af. Maar wij hebben alle mogelijkheden om de zondag te besteden aan God en de naaste. Laten we dat dan ook doen!
Van de christenen in de eerste eeuwen kunnen we leren waarom de zondag zo belangrijk is. Het is niet zomaar een dag waarop we naar de kerk gaan. Het is de dag waarop Christus is opgestaan! Het is het begin van de nieuwe wereld. De zondag is een begin van het hemelleven. De zondag is een dag waarop ik, zoals de catechismus zegt, “de Heere door zijn Geest in mij werken laat, en alzo de eeuwigen Sabbat in dit leven aanvange”.

Ignatius over de zondag

Ignatius (geboren rond het jaar 35 - gestorven rond 108), schrijft in zijn brief aan de gemeente in Magnesia, in het huidige Griekenland:

“Deze [mensen] nu, die in de oude praktijken leefden hebben een nieuwe hoop gekregen. Ze zijn gestopt met het houden van de sabbat en leven nu uit de dag van de Heere, waarop ons leven en dat van hen opstaat, dankzij Hem en Zijn dood, alhoewel sommigen dit ontkennen. Door dit geheim hebben we ons geloof gekregen, en daardoor hebben we een fundament om leerlingen van Jezus Christus te worden, onze enige Leraar. (...) Laat ieder van jullie de sabbat op een geestelijke manier houden (...) en na het houden van de sabbat, laat iedere vriend van Christus de dag des Heeren houden als een feest, de opstandingsdag, de koningin en belangrijkste van alle dagen. (...)
Op de dag van de voorbereiding, op het derde uur, werd hij veroordeeld door Pilatus, wat werd toegelaten door de Vader. Op het zesde uur werd Hij gekruisigd. Op het negende uur gaf Hij de geest en voor de schemering werd Hiij begraven. Tijdens de sabbat bleef Hij onder de aarde in het graf waarin Jozef van Arimathea Hem gelegd had. Tijdens zonsopkomst op de dag van de Heere stond hij op vanuit de dood. (...) De dag van de voorbereiding omvat dus het lijden, de sabbat de begrafenis en de dag van de Heere de opstanding.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen