Christus' opstanding: scharnierpunt tussen sabbat en zondag

Het is hal f negen. De wekker gaat. Zondagmorgen. Je hoeft nie naar school of naar je werk. Twee of drie keer naar de kerk.

Zondageen dag anders dan alk andere dagen. Waarom eiger lijk? Waarom wordt bij jou thuis de zondag ingevuld, zoals hij ingevuld wordt? Misschien vind je het een fijne dag, een dag o • naar uit te zien. Of misschien niet: je vindt dat er veel dingen 'moeten'en weinig dingen 'mogen'.

De zondag staat ook in de samenleving in de belangstelling. Denk maar aan koopzondagen, christelijke partijen vechtend voor het behoud van de zondag(srust) en het synoderapport, dat de Saambinder nu publiceert. Misschien ooit een baan niet gekregen, omdat je aangaf niet op zondag te willen werken? Kortom: de zondag is een belangrijk onderwerp. Het heeft alles te maken met het vierde gebod. We spraken hierover met dominee G.J. Baan uit Lisse. Het vierde vraaggesprek over de Tien Geboden.

Dominee Baan voelt zich vanuit verschillende invalshoeken betrokken bij het onderwerp van ons gesprek. Hij kent de problematiek van de zondagsrust van nabij uit het zakenleven. Ook is hij lid van het Deputaatschap voor Israël en krijgt zodoende te maken met vragen over de verhouding sabbat-zondag. We stellen dominee Baan eerst even voor.

Dominee Baan, u bent al heel jong predikant geworden. U had misschien heel andere idealen. Hoe heeft de Heere u daarin duidelijkheid gegeven?

Ik heb een paar jaar economie en bestuurskunde gestudeerd in Rotterdam. Ondertussen heb ik mijn militaire dienstplicht vervuld. In die tijd is het predikantschap gaan trekken.

De muziek sprak me ook aan, maar het 'showkarakter' stond me tegen.

Het bedrijfsleven trok ook. Toch gaf de Heere duidelijkheid. Hij heeft met Lukas 9:60 ('doch gij, ga heen en verkondig het Koninkrijk Gods') krachtig tot mij gesproken en alle bezwaren weggenomen. Ik was toen twintig jaar. Inmiddels mag ik de gemeente van Lisse al weer vier jaar dienen als predikant.

Rusten en compleet zijn

Voordat we vanuit het vierde gebod lijnen naar nu gaan trekken, is het goed om eerst te gaan kijken wat het vierde gebod inhoudt en waarom de Heere dit gebod gegeven heeft. Wat betekent eigenlijk het woord sabbat?

Het woord sabbat is verbonden het werkwoord 'shabath'. Dit betekent

rusten of stoppen maar ook compleet zijn.

Dit woord komt voor het eerst voor in Genesis 2:2. De Schepper heeft gerust, omdat Zijn werk compleet was. Beide elementen zie je in de sabbat terug. Op de sabbat wordt gerust en op de sabbat wordt vooruitgezien naar de mogelijkheid van het volmaakte door het volbrachte werk van Christus.

Bestemd t o t heilig gebruik Een ander woord is het woord 'heiligen'. De Heere gebiedt te heiligen en Hij heiligt deze dag Zelf. Wat betekent 'heiligen' in dit verband?

Het Hebreeuwse woord voor heiligen is 'qadash', wat betekent: einigen of apart zetten, bestemmen tot heilig gebruik. De Heere wil de sabbat vooral afzonderen. Hij zegt als het ware: Deze dag is van Mij'. Omdat de Heere zegt: Ik heb deze dag geheiligd, ' moeten wij ook deze dag apart zetten. In Genesis 2:3 staat hetzelfde woord. Dit vers is belangrijk voor het begrijpen van de inhoud van de sabbat. De Heere heeft deze dag gezegend. Gods handen gaan zegenend over vooral deze dag. Als de Heere zegent, mogen wij deze dag niet in een vloek veranderen. De Heere heeft de sabbat geheiligd, apart gezet. God heiligt, dus wij mogen niet ontheiligen. De Heere heeft gerust. Hoe heilig je deze dag en maak je hem niet tot een vloek? Door te rusten van alle werk.

Waarom heeft de Heere dit gebod gegeven en waarom juist in de eerste tafel?

Allereerst om Zijns Zelfs wil: Hij wil verheerlijkt worden. Het gedeelte 'want in zes dagen...' is verklarend: de Heere stelt Zichzelf als norm, opdat het schepsel zal volgen. Hij heeft ook deze dag gegeven tot ons nut. We mogen lichamelijk en psychisch uitrusten, maar het belangrijkste is de geestelijk rust. juist op deze wil de Heere werken. Het heeft ook een symbolische betekenis: het ziet uit naar de eeuwige rust.

Sabbat is er om de mens

In de hele Schrift staat de sabbat in het kader van de dienst van God. Daarbij wordt ook de mens genoemd. In Markus 2:27 zegt Jezus dat de sabbat er is om de mens en dat de mens er niet is voor de sabbat. We zien hier hoe de Heere Jezus met een wettische opvatting over de sabbat omgaat. De discipelen lopen door het koren en verkwikken zich. Het rusten en ontspannen staat hier centraal, niet de regels van de farizeeërs.

De sabbat heeft vooral ook een geestelijke betekenis. Jesaja 56 geeft dit mooi weer: op het houden van de

sabbat volgt Gods zegen. De Heere heeft recht op ons hele leven. Het gebod j staat op de eerste tafel. Alle geboden van de tweede tafel gaan over één aspect van het leven, maar de geboden van de eerste tafel zijn als het ware grondlijnen die het hele leven doortrekken.

De sabbat is geboden aan het volk Israël. Is de sabbat niet in Christus vervuld? Calvijn stelt dat de sabbat een uitwendig teken is, dat met de komst van Christus de volle vervulling krijgt. Heeft de sabbat of zondag daarom voor ons nog wel betekenis?

De sabbat is ingesteld na de schepping, maar voor de zondeval. Het woord sabbat komt voor het eerst voor in Exodus 1 6:26. Hij werd dus door het volk Israël al wel gehouden voor de wetgeving. Vandaar dat er ook staat:

'Gedenk de sabbatdag'. Calvijn noemt als eerste doel van de sabbat het uitzien naar Christus. Dit ceremoniële karakter, het

schaduwachtige, is vervuld. Hij noemt nog twee doelen: het onderhouden van de dienst

van God en de rust van het lichaam. Deze sabbatsdoelen blijven overeind staan.

In Christus' opstanding, waar de sabbat vervuld werd, ligt het begin van de zondag. De opstanding is dan ook het scharnierpunt tussen sabbat en zondag. Op de Nieuw-testamentische zondag ligt de nadruk op de prediking van en het luisteren naar Gods Woord (HC vr. 103), waarvan de kern is Christus' verdienste aan het kruis.

Wanneer hiervoor plaats gemaakt wordt in ons hart is het onderhouden van de sabbat of zondag geen ceremoniële last, maar geeft het blijdschap en zegen. De zondag is dus nog van de grootste betekenis voor ons.

Als sabbatsdoelen zijn overgebleven: de dienst van God en de rust.

Kun je daarom stellen dat Nieuw-testamentische christenen niet meer gebonden zijn aan een bepaalde dag om 'zondag te houden'? Hoe gaat dat bijvoorbeeld bij Messiasbelijdende joden?

Al heel snel na Christus' opstanding had de eerste dag van de week een bijzondere plaats. Dit blijkt uit Handelingen 20:7, 1 Korinthe 16:2 en Openbaring 1. Er is waarschijnlijk nog wel een overgangsfase geweest, waarin ook de sabbat nog werd gehouden: andelingen 16:3. Hier zijn het echter Joodse vrouwen, die samenkomen, die nog niet bekend waren met het Evangelie van het Nieuwe Testament. Alle andere

teksten hebben betrekking op de gemeenten uit de heidenen of op de discipelen die de zondag hielden als Christus' opstandingsdag.

Calvijn is in de bespreking van het vierde gebod (Institutie Boek II, hoofdstuk VIII, 28 - 34) genuanceerd. Hij zegt dat het niet allereerst gaat over die ene specifieke dag, maar vooral over een bepaalde vaste dag van afzondering. Orde en regelmaat hierin zijn geboden. Hij zegt dat het te wensen was dat het elke dag sabbat zou zijn. Het is dus volgens Calvijn allereerst belangrijk om één vaste dag voor de Heere af te zonderen. Vervolgens is het de vraag welke dag dat zou moeten zijn. Ook is Degene naar Wie de zondag wijst belangrijker dan de specifieke dag zelf.

Ik ben dan ook persoonlijk heel mild over de Messiasbelijdende joden, die vaak nog op zaterdag bijeenkomen. Alleen al om politieke, culturele en maatschappelijke redenen is het moeilijk dat zij op zondag bijeenkomen. Anderzijds hebben wij de zondag als een dag met een rijke symbolische waarde: de dag van jezus' opstanding.

Mag je weinig? Veel van onze 'leefregels' hebben hun oorsprong in de

Nadere Reformatie en zijn elders vaak niet gangbaar. Sommige jongeren zullen deze 'regels' ervaren als 'voorschriften': je mag weinig. Wat beoogden de Nadere Reformatoren?

Als je de oudvaders leest, dan zie je dat de 'regels' ingebed zijn in een groter geheel, ze kwamen op uit een leven met de Heere. Ze zijn positief bedoeld: het zijn juist praktische aanwijzingen hoe je de Heere kunt dienen. Als je dit leven mist, kun je het inderdaad ervaren als een knellend juk. Er is helaas een tendens naar normvervaging en dan zijn regels lastig.

In de Nadere Reformatie werd de leer wel beleden, maar de levenswandel stond vaak haaks daarop. Het was als tijdens de Richteren: ieder deed wat goed was in zijn ogen. De Reformatie concentreerde zich op de leer en kerkgang, de Nadere Reformatie legde meer de nadruk op het leven. Dat verklaart voor een belangrijk deel de verschillen tussen christenen in verschillende landen. Wij hebben deze ontwikkeling wel gehad, zij niet. De Nadere Reformatie beoogde het vieren van de rustdag tot eer van God. Al het andere met betrekking tot de verdere invulling van de zondag is daaraan ondergeschikt.

Wanneer is een 'regel' wel geldend, wanneer niet? Uiteindelijk zijn ze menselijke invullingen?

Ten eerste moeten we bij regels aan drie dingen denken: de bron, de vorm en het doel. De bron moet de liefde tot God zijn. De vorm mag niet wettisch zijn, maar moet een wettige, met Gods Woord overeenkomende inhoud hebben. Het doel is niet eigen vroomheid, maar de eer van God.

Vervolgens mogen we een regel nooit zonder meer verabsoluteren tot een altijd en overal geldende regel. Wat voor de een wel kan, kan voor de ander soms niet. Tenslotte moeten de regels ten aanzien van de zondag vooral zijn gericht op zondagsrust (vooral buitenshuis) en zondagsheiliging (vooral binnenshuis). Ze beogen de rust en de heiliging van Gods dag.

Werken van noodzakelijkheid

Het vierde gebod is absoluut in het verwoorden van het geen werk doen op de sabbat. In dit verband worden ook wel werken van noodzakelijkheid genoemd. Wat moeten we precies hieronder verstaan?

Dat zijn dingen waar je niet omheen kunt, die noodzakelijk gedaan moeten worden. Het gaat om alles wat gedaan moet worden. Ik denk aan boerderij, ziekenhuis, bejaarden-en gehandicaptenzorg, politie, leger. In onze tijd komen daarbij: allerlei industriële processen, boten op zee en storingsdiensten (incidenteel karakter).

Worden dat in onze tijd niet steeds meer taken die hieronder vallen? Het wordt steeds moeilijker om geen werk op zondag te doen. Hoe moet je hier als jongere mee omgaan, stel als het gaat om je baan?

Er is een ambivalentie: je gebruikt op zondag electriciteit en dat betekent dat een ander moet werken op die dag. Als je deze vorm van inconsequentie niet wilt, moet je gaan leven als de Amish in Canada en Amerika.

Als op zondag werken moet?

je moet direct je standpunt kenbaar maken op het sollicitatiegesprek, niet later, je kunt er dan op terugvallen. Als een ander dan op zondag zou moeten werken, doet dat hier niets van af. je bent alleen verantwoordelijk voor jezelf. Er kunnen incidentele conflictsituaties ontstaan: je kunt niet anders dan op zondag werken. Ik denk dan bijvoorbeeld aan militaire dienst. Als er geen ontheffing mogelijk is, probeer dan in elk geval Gods Woord te horen of te lezen. Dat mag nooit in het gedrang komen. Dan is de vraag 'kan ik naar de kerk? ' belangrijker dan de vraag 'hoe kan ik ervoor zorgen dat ik niet werk? '. In het geval van een winkel ligt dit weer heel anders. Als deze op zondag open is, is dat niet incidenteel. Maar het kan zijn dat als een zaak uit principe op zondag niet open is, de orders doordeweeks dit ruimschoots compenseren. Als we dan toch tegenslag krijgen, dan mogen we het kruis opnemen en bij de Heere schuilen. Zijn geboden zijn belangrij-

ker dan onze welvaart. Op sommige functies zul je dan ook niet kunnen solliciteren als christen.

Moeten we misschien niet naar de eerste christengemeenten kijken, hoe zij hiermee omgingen? Zij leefden ook in een tijd waarin de hele samenleving totaal geen rekening hield met de zondag.

Zij leefden inderdaad in een samenleving die doortrokken was van de keizercultus, waar geen ruimte was voor de christelijke zondagsviering. Ze deden op zondag overdag hun werk en kwamen aan het begin en aan het eind van de dag samen in de catacomben van Rome. Maar dat behoeft geen voorbeeld tot navolging te zijn.

Met ICT betere hantering zondagsrust

Globalisering en internationalisering maken het wellicht allemaal nog moeilijker?

Ik wil in dit verband toch wijzen op de Informatie en Communicatie Technologie (ICT). Bijvoorbeeld een storingsdienst kan hiervan gebruik maken en op afstand in een andere tijdzone onderhoud uitvoeren. Ook nemen computers veel werk over. Het zou best wel eens zo kunnen zijn dat door ICT de zondagsrust de komende decennia beter te handhaven is.

Met andere woorden, u sluit u niet aan bij mensen die zeggen dat het steeds slechter zal worden? Zal er ruimte voor een bijbelse zondagsviering blijven volgens u?

Ik wil mij niet aansluiten bij een soort van doemdenken. Voorzichtig gezegd: ik denk dat men toch wat terugkomt van de 7-keer-24-uurseconomie. Men hecht toch weer meer aan vaste structuur en aan de weekcyclus en de nadelige kanten worden steeds meer gezien. Iemand als Paul Rosenmuller van 'Groen Links' wil zelf de zondag als vrije dag hebben.

Altijd ruimte voor zondag

Mr. dr. j.T. van den Berg wijst juist op de sterke ideologische gedrevenheid van Paars II. Alles wat christelijk is, moet weg...

ja dat is zeker waar, maar toch moeten we niet teveel vooruitgrijpen. Zolang er nog christendom is, zal de Heere Zelf ervoor zorgen dat Zijn dag gehouden zal kunnen worden. Dat zagen we zelfs bij de christenen in Rome. Het kan offers vragen, maar het onderhouden van Zijn geboden geeft groot loon. Ik geloof persoonlijk dat er altijd ruimte zal blijven voor mensen die Gods dag willen houden.

Mocht het toch zover komen dat het moeilijk wordt, dan blijft de gestalte van Klaagliederen 1:7, 8 en die van Daniël over: n het stof neerbuigen en belijden dat het is vanwege ónze zonden.

Welke invulling krijgt de zondag als deze in het teken staat van de eeuwige sabbat? Hoe stempelt dat uw beleving van de zondag?

Als Gods genade ons gegeven is, is de zondag geen 'moeten', maar een 'mogen'. Als je nog dat 'moeten' ervaart, buig je dan voor Hem Die de sabbat vervuld heeft en de zondag door Zijn opstanding heiligde. Hartvernieuwende genade is nodig. Iets wat een last is, wordt een lust en wat een taak is, wordt vermaak.

Wanneer je de genade van God in Christus mag beleven, dan is de zondag de beste dag van de week. De Heere wil dan soms bijzonder Zijn zegen doen ervaren. Lees Psalm 50:23 maar eens. De zondag doet je dan ook verlangen naar de eeuwige zondag. Dan mogen Gods kinderen eeuwig rusten aan Gods voeten, door Christus Die op zondag opgestaan is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen