Winter 1944 - Van Rotterdam naar Rijssen

24 januari 1945, 's avonds rond half 11, 't was donker en koud. Aan de deels open achterkant van de vrachtwagen, die stopte voor het huis van de familie Ten Hove aan de Hollerstraatweg 27, hoorden we een donkere stem zeggen, dat drie meisjes van de Boezemsingel moesten uitstappen. Ik was een meisje van de Boezemsingel en stapte graag uit, want ik had uren in die volle vrachtwagen gestaan; de auto die mij met andere kinderen uit Rotterdam naar Rijssen had gebracht. In Rotterdam was honger en kou, in Rijssen was eten en warmte.

Het was ver weg, in een voor ons onbekende provincie, helemaal in Overijssel. Vóór de oorlog was het nog niet zo de gewoonte dat mensen met vakantie gingen zoals nu bijna iedereen 's zomers weggaat. En in dc oorlog ging het natuurlijk helemaal niet. Er reden geen treinen meer. auto's waren er vrijwel niet. Zo'n verre reis had ik nog nooit gemaakt.

En vergeet de herbergzaamheid niet

Hoe kwamen wij dan met die auto in Rijssen? Wel door ds. Lamain. Dat was de dominee van dc Walkerk in Rijssen. In 1943 was hij van Rotterdam-Zuid daarheen gegaan.

Vrienden uit Rotterdam schreven hem hoe het alsmaar erger werd in de stad. Dc oorlog duurde al sinds mei 1940 cn steeds was er minder te eten. Om voedsel te kunnen kopen, was er niet alleen geld nodig, maar ook een bon. Iedereen had een stamkaart en op vertoon van die stamkaart werden voor elk lid van een gezin bonkaarten verstrekt op het distributiekantoor. Maaier werden steeds minder bonnen uitgegeven. En de winkels werden alsmaar leger. Bijna al hel voedsel dat er groeide, moest al vanaf het land aan de Duitsers worden afgestaan. De mensen die zelf bij huis wat verbouwden, konden nog wel iets houden. In Rotterdam cn andere steden hadden dc mensen geen sluk land om groente en aardappels te verbouwen, maar in Rijssen de meesten wel. Zij hadden dus eten. Zij konden ook hun huis warm stoken, want cr was daar nog turf genoeg.

Ds. Lamain had dus aan de mensen van Rijssen gevraagd of zij voor een poosje een kind uit Rotterdam in huis wilden nemen om het eten tc geven. Er werden mensen ingeschakeld met een vrachtauto om die kinderen te gaan halen. In Rotterdam was in onze kerken afgelezen dat ouders een kind konden opgeven om naar Rijssen te gaan. Mijn vader en moeder gaven mij op. Wel moest ik eerst aan de direkteur van de school gaan vragen om toestemming. Ik was twaalfjaar en ik zat op de mulo. En het mocht. Drie auto's zouden er naar Rotterdam komen. Meermalen zijn wij tever-

geefs naar de kerk aan dc Boezemsingel gegaan omdat de auto's zouden komen. maar... dan waren zij er niel. Ik kan mij nu niet meer herinneren of wij het met de kerstdagen van 1944 al wisten, of nog net niet.

Wel weet ik dat er heel, heel weinig eten meer was in die lijd. En als er iets le koop was, moesten we lang in dc rij slaan. Wi j. mijn zusjes en ik, werden dan alvast gestuurd om te gaan staan. En tegen dat we aan dc beurt waren, kwam mijn moeder om echt de boodschappen te doen. Ook weet ik nog, dat het soms zo koud was in huis, dat we met onze kleren aan overdag in bed bleven...

De reis

Uiteindelijk kwam er op 24 januari één auto. De andere

twee waren onderweg van Rijssen naar Rotterdam door de Duitsers gevorderd. De auto werd vol. vol. vól geladen met kinderen en met hun bagage. Maar, mijn kleine koffertje en nog ccn kartonnen doos konden niet mee. Ik had wel twee jassen aan voor dc kou. Maar o, mijn bagage, wat vond ik dat erg, ook al zei ds. Kersten, die bij hel verlrck aanwezig was, dat er 'in Rijssen kleertjes genoeg waren'. Mijn moeder had mij een babydekentje meegegeven, maar cr was geen sprake van dal ik het inderdaad om mijn benen kon houden voor de kou, want ik kon alleen maar staan in die auto. En om in evenwicht te blijven, moest ik me aan een soort rails boven mijn hoofd vasthouden, nu eens met de ene arm, dan weer met de andere. Benauwd was het in die vrachtauto met de achterkant open niet! Onderweg is de chauffeur meermalen aangehouden want na acht uur 's avonds mochl cr niemand meer op slraat. De Duitsers keken dan over de klep heen of er inderdaad alleen maar kinderen in zaten...

Met mij stapten bij het opvangadres aan de Holterstraatweg nog twee meisjes uit. Lien en Coby. Dc donkere stem die we bij dit eerste opvangadres hoorden was van ds. Lamain: hij wachtte daar het transport op. We werden verwacht, ook al was het heel laat. Er waren bij de familie Ten Hove gebakken aardappels met spek voor ons. Wc mochten er niet te veel van eten - en dat vonden wij toen jammer - omdat wc anders ziek zouden worden. Onze maag was helemaal niet meer aan veel eten gewend.

Toen met zijn drieën (we kenden elkaar niet eens) in één bed in een vreemd huis, bi j mensen die we eigenlijk nauwelijks konden verstaan.

Maar we waren in Rijssen aangekomen.

De volgende morgen moest iedereen zich melden in de pastorie van ds. Lamain. Daar waren cie koffers en dan zouden de kinderen worden verdeeld van de opvangadressen over de gezinnen die echt een kind in huis wilden nemen. Wat was ik ontzettend blij toen mijn bagage er toch bi j was. Er zat een schroeivlek op want hel was vastgebonden geweest aan de generator. Ik bleef enkele weken bij de fam. Ten Hove. Coby kwam bij de familie Ten Bolscher, ccn zus van Ten Hove die heef dicht bij woonde. Ten Bolscher was ook één van de chauffeurs geweest. Lien kwam bij een bakker op de hoek van dc Holterstraatweg en de Haarstraat.

Naar school gaan hoefden we in die maanden niet. De familie Ten Hove had een nichtje van onze leeftijd. Manna Poortman, die ons Rijssen toonde en omgekeerd ons aan Rijssen liet zien. Wij gingen naar allerlei familieleden en dan werd er - onverstaanbaar voor ons - uitgelegd wie we waren, hoeveel we wel konden eten, enzovoort. Zo heb ik. geloof ik, de taal van Rijssen geleerd. Vorig jaar toen ik weer eens in Rijssen was heb ik mevrouw Ten Hove en dc familie Ten Bolscher nog opgezocht, en dan vind ik het leuk om nog Rijssens te kunnen praten.

Nog meer gastvrijheid

Na een paar weken ben ik verhuisd naar een ander gezin. Dc familie Ten Hove had liever een jonger kind gehad en ik was al twaalf. Er woonde bij hen ook al ccn gezin uit Scheveningen die als evacué's naar Rijssen waren gekomen.

Naast de bakker in de Haarstraat was Slagerij Dannenberg, twee broers en een neef, Jan Dannenberg. Deze neef woonde met zijn vrouw in bij zijn ouders en zijn zus Dina aan dc Blinde Banisweg. Zij hebben mij toen in huis genomen. Ik vond het eerst helemaal niet leuk om te moeten verhuizen. Ik wist niet dat het eerste adres ccn opvangadres was. Maar ik heb het reuze goed gehad bij de familie Dannenberg. Nog steeds hebben wij kontakt en zoeken wij elkaar over en weer op.

Inmiddels weid in Rotterdam en omgeving de gastvri jheid van Rijssen bekend. Er kwamen steeds weer mensen, soms fietsend op massieve banden, en soms zelfs lopend - het was wef 180 kilometer om in Ri jssen om eten te vragen. Als zij dan wat hadden kunnen kopen en zelf in die paar dagen genoeg hadden kunnen eten. gingen zij weer terug naar hun familie, om die te laten meedelen. Het was moeilijk en gevaarlijk om bij Deventer dc brug over de IJssel over te komen, omdat daar dc Duitsers vaak fietsen en eten afpakten...

Ook kwamen er vanuit Duitsland Nederlanders gevlucht die bij razzia's in het westen van Nederland waren opgepakt en in Duitsland tewerk waren gesteld. Zij wilden graag hel einde van de oorlog in Rijssen afwachten. En de mensen in Ri jssen hebben hen allemaal gastvrij ontvangen, hen lalcn 'onderduiken'. De huizen gingen open. er werd plaats gemaakt, extra eten gekookt, geprobeerd kleren te naaien als degenen die uit Duitsland kwamen niets meer hadden.

Men wist daar wat het woord herbergzaamheid betekent.

In Rijssen was het oorlogsgeweld minder tc merken clan in hel westen van Nederland. Toch is ook dc jutefabriek van Ter Horst wel eens beschoten en daarbij zijn enkele mensen omgekomen. Ook een van de buren van dc familie Dannenberg aan de

Banisweg. Soms werd zelfs het paard-en-wagen-verkeer op de Holterweg, tussen Rijssen cn Hollen, beschoten.

Indrukken

Maar twee bijzondere dingen wil ik nog vertellen over de tijd die ik in Ri jssen heb doorgebracht. Bijna vijf maanden zijn wc cr gcweesl. Op een zondagavond nadat ds. Lamain de zegen al had uitgesproken en de mensen dus naar huis zouden gaan, hield hij de gemeente nog tegen. Ds. Lamain wilde waarschuwen omdat hij voelde dat er iets ergs zou gebeuren. Niet dat hij kon waarschuwen voor een konkreet gevaar om dit of dat te voorkomen, maar zijn waarschuwing betrof de eeuwigheid die misschien heel spoedig aanstaande was. Hij maande lot gebed om bekering nu het nog kon omdat hij wist dat er iels dreigde. Erg onder de indruk gingen de mensen naar huis. Die nacht viel een V-I neer in Rijssen. Een V-I was een projektiel dat door de Duitsers werd afgeschoten richting Engeland, en deze viel dit keer kort na de lancering vanuit Duitsland, in Rijssen neer. Toen anderen kwamen helpen in het getroffen huis, viel er nog ccn bom.

Die nacht zijn er zeven mensen omgekomen.

Ds. Lamain was tevoren met vrees bezet geweest, en die is Ri jssen overkomen.

Bevrijding

Op 9 april is Rijssen bevrijd, een maand eerder dan het westen van Nederland. Wij konden loen echt nog niet naar huis. We hoorden ook nog weinig van thuis omdat er bijna geen post meer kon komen.

Maar op een avond kwam onverwacht mevrouw Lamain op bezoek. Ik vond dat heel vreemd, schrok er een beetje van. Daar was ook wel reden voor. Zij had bericht gekregen van mijn ouders, dat een van mijn zusjes, Jannie van 17 jaar, was gestorven aan difterie. Op 5 mei was het westen van Nederland bevrijd, op 10 mei is zij overleden.

Mijn zusje is zes weken ziek geweest; zij heeft nog wel geweten van de bevrijding, heeft zelfs nog brood gekregen dat door vliegtuigen uit Zweden was afgegooid en dat eerst aan zieken werd gegeven. Maar zij werd weggenomen cn ik heb haar niet weergezien. Toen hel bericht bij mij kwam. was zij al begraven. Wat wilde ik graag naar huis! Vaak heb ik in die tijd gedacht: hoe zou het toch gewcesl zijn als ik... Ik mochl naar Rijssen, zij was verzwakt en toen die ziekte kwam, nam de Heere haar weg. En wij zijn er nog en zeggen: al bijna 50 jaar.

Terug naar huis

In Rijssen was cr in die tijd een stadsomroeper (Jan met de panne). Hij was een officiële boodschapper, die op zijn koperen trommel sloeg om de mensen naar buiten te laten komen en een bericht aan hen door te roepen. Jan deed wel vaker de ronde en iedereen kwam inderdaad luisteren als hij een paar maal op dc hoek van een straat op dc koperen bel had geslagen. Het was alti jd belangrijk om te horen wat hij te zeggen had. Maar op een dag eind mei, begin juni was hel voor de kinderen uit het westen heel bijzonder. Die keer zei Jan met de panne dat er 's maandags een legerkonvooi zou vertrekken en dat de kinderen uil Rotterdam en omstreken (cr waren cr veel meer gekomen) naar huis gebracht zouden worden. Al moest er afscheid worden

genomen van de mensen bij wie we zo lang in huis waren geweest, we gingen toch ook graag weer terug. De terugreis ging onder heel

wal belere omstandigheden dan dc heenreis. Toen koud, ccn volle aulo, wat angstig voor het onbekende. Nu een hele rij auto's, mooi weer, blij weer lerug le gaan. Eten meegekregen, want de oorlog was wel voorbi j maar lang nog niet alles was al weer op orde. Ook hebben we meegenomen de kostbare herinnering aan de gastvrijheid van Rijssen. Wc gingen onverwacht terug. Telefoon was er niet om even le zeggen dat wc kwamen. Maar dat was niet erg, want bij je ouders kun je immers altijd thuiskomen?

Rotterdam N. Noorland-van Bloois

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen