Troostmuziek van Brahms

Ik neem je daarom mee naar het jaar 1867, het jaar waarin ‘Ein Deutsches Requiem’ van Johannes Brahms in première gaat. Dit stuk werd in eerste instantie niet positief ontvangen. Zo zou het ook kunnen zijn wanneer jij voor het eerste keer het stuk hoort. Het is best moeilijke en complexe muziek, die niet direct gemakkelijk in het gehoor ligt. Dit hoort bij klassieke muziek uit de ‘Romantiek’ (zie kader). Het publiek bij de eerste uitvoering moest ook erg wennen aan het stuk. Pas bij de latere uitvoeringen kreeg het stuk van Brahms meer en meer de juiste waardering.

Requiem
De oorspronkelijke opzet van de Latijnse dodenmis of het requiem was een gebed, opgedragen aan de overledene om hem te begeleiden te helpen de verlossing te bereiken. Maar Brahms kiest een heel andere invalshoek voor zijn Requiem. Niet de doden hebben troost nodig, maar de nabestaanden. ‘Ein Deutsches Requiem’ van Brahms is niet een bede voor het zieleheil van een overledene, maar troostmuziek voor een ieder die treurt om het verlies van een geliefde en die stilstaat bij de eindigheid van het eigen bestaan. Brahms’ requiem is vol troost en bemoediging voor treurenden en twijfelenden. Het stuk kan daarom ook op geen enkele manier geassocieerd worden met een Requiem, zoals vaak gebruikt in de Rooms- Katholieke Kerk. In die zin zet de naam van het stuk ons op het verkeerde been.

Ein Deutsches Requiem
Veel componisten hebben muziek geschreven met een duidelijk doel. Johannes Brahms had niet meteen een duidelijk doel voor ogen, toen hij aan zijn indrukwekkende werk begon. Wel greep de dood van zijn leermeester Robert Schumann hem sterk aan, wat hem mede tot ‘Ein Deutsches Requeim’ inspireerde. Hij ging Bijbelteksten verzamelen, maar tot het daadwerkelijk componeren kwam het niet. Pas na de dood van zijn moeder in 1865 komt de compositie echt op gang. Twee jaar later in 1867 is het werk gereed. Na de première draagt Brahms het stuk op aan de nagedachtenis van zijn moeder en van zijn leermeester Robert Schumann. Johannes Brahms kiest voor zijn Deutsches Requiem niet voor de gebruikelijke Latijnse teksten, maar gebruikt delen uit het Oude en Nieuwe Testament uit de Luthers Duitse Bijbelvertaling. Het was niet de bedoeling van Brahms om liturgische muziek te schrijven, hij schreef een religieus werk bedoeld om in de concertzaal uit te voeren, zoals Händels Messiah.
‘Ein Deutsches Requiem’ van Brahms is geschreven als troostmuziek voor een ieder die een geliefde heeft verloren. Muziek dus voor de levenden. Het requiem van Brahms begint daarom met de tekst “Selig sind, die da Leid tragen, denn sie sollen getröstet werden” (Mattheüs 5: 4). Zie ook meteen het grote verschil met de traditionele Latijnse requiemmis, die begint met de woorden “Requiem eternam dona eis, Domine”(vertaling: “geef ze eeuwig rust, o Heer”). Het stuk bestaat in zijn geheel uit zeven delen, dat is opgebouwd rond het vierde deel, een schets van het Koninkrijk Gods. Het eerste en laatste deel bestaan uit twee zaligsprekingen, deze ‘hoekdelen’ verwijzen naar elkaar in tekst, muziek en sfeer: “Selig sind die da Leid tragen”, Zalig zijn die treuren, en “Selig sind die Toten, die in dem Herrn sterben”, Zalig zijn de doden, die in de Heere sterven (Openbaring 14: 13). Het verstilde middeldeel wordt omgeven door twee delen (deel 3 en 5) waarin steeds één solist centraal staat. De bariton treedt ook op in deel 6, maar dan in een ondergeschikte rol aan het koor. In de delen 3 en 4 wordt gedacht vanuit het perspectief van de individuele mens, de delen 2 en 6 zijn meer algemener opgesteld, met grote tegenstellingen tussen pijn en vreugde, lijden en troost. In de eerste drie delen laat Brahms de vergankelijkheid van de mens naar voren komen, terwijl de laatste delen een troostvol uitzicht geven op het eeuwige leven. De ‘Seligkeit’ uit het laatste deel, deel 7 vormt hiermee de troost voor de lijdenden uit deel 1.
Tenslotte: wanneer je na het lezen van dit artikel opnieuw of voor het eerst gaat luisteren naar deze indrukwekkende muziek, bedenk dan dat het kenmerk van goede muziek is dat het steeds mooier wordt wanneer je het vaker beluistert. En dat voor muziek die volledig is gebaseerd op Bijbelteksten. Dus naast onze psalmen, die we elke week zingen, is het zeker de moeite waard om ook naar ook naar deze verantwoorde muziek te luisteren.

Johannes Brahms werd geboren in Hamburg, op 7 mei 1833. Al op zevenjarige leeftijd kreeg hij pianoles en in 1851 componeerde hij zijn eerste officiële werk. Brahms overleed op 63-jarige leeftijd in Wenen, hij liet een omvangrijk oeuvre achter. Brahms’ muziek wordt gerekend tot de ‘late romantiek’, een kunststroming uit de negentiende eeuw. In de muziek uit deze tijd is vaak veel emotie te horen. De strikte klassieke vormgevingsprincipes uit de Barok, worden nu ondergeschikt gemaakt aan de individuele expressie. Hierdoor komt de componist zelf ook meer op de voorgrond te staan. In de Barok stond een componist vaak in dienst van een kerk of een koning. In de Romantiek zijn de meeste componisten vrijgevestigd. De muziek heeft minder strakke kaders, en lijkt hierdoor complexer en dus op ‘het eerste gehoor’ moeilijker om naar te luisteren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen