Antwoord verantwoord

In dit artikel over apologetiek willen we nagaan wat onder deze term verstaan moet worden. Blijft apologetiek beperkt tot de helden uit de vroege kerk, die hun getuigenis met de wreedste dood moesten bekopen? Of zijn apologeten de mensen tegen wie niemand van de klas iets durft te zeggen, bang voor een onnavolgbare 'preek'?

Wat is apologetiek?

Om tot een goed beeld te komen, zullen we in dit artikel het volgende onderzoeken. Eerst trekken we een paar lijnen vanuit Schriftplaatsen die direct met apologetiek te maken hebben. Daarna proberen we door middel van een paar voorbeelden een indruk te geven van de ontwikkeling binnen de apologetiek. Tenslotte willen we een paar richtlijnen geven om praktisch apologetisch bezig te zijn.

Handelingen

Wanneer we het woord apologetiek onderzoeken op haar Griekse afleiding, komen we terecht bij twee bij elkaar horende woorden. In het Nieuwe Testament vinden we het zelfstandig naamwoord 'apologia' en het werkwoord 'apologeomai'. Meestal zijn deze woorden vertaald met 'verantwoording' en 'verantwoorden'.

Paulus vraagt zijn broeders in jeruzalem na zijn gevangenneming te luisteren naar zijn "verantwoording" (Handelingen 22 : 1). Ook tegenover Festus mag Paulus zich als in een verhoor verantwoorden, namelijk dat hij "noch tegen de wet der Joden, noch tegen de tempel, noch tegen de keizer" iets heeft gezondigd (Handelingen 25 : 8). De apostelen die handelen door de Geest van de opgestane Christus zijn een ergernis voor de Joden en een bedreiging voor de Romeinen. In die situatie waren ze gedwongen zich te verdedigen.

Petrus

Naast deze betekenis van een verdediging in een rechtszaak komen we ook een 'positiever' gebruik van het woord 'verantwoording' tegen. Bijvoorbeeld in 1 Petrus 3:15. "... en zijt altijd bereid tot verantwoording aan een iegelijk, die u rekenschap afeist van de hoop die in u is, met zachtmoedigheid en vreze." Leerzaam voor ons is het commentaar van Calvijn op deze tekst. Aan de ene kant zegt hij: Want alsdan geven wij God naar rechte Zijn eer, als noch vrees, noch schaamte ons verhindert van de rechte belijdenis des geloofs." Aan de andere kant houdt dit voor Calvijn geen automatische, onoverdachte reactie in. Hij vervolgt: Toch gebiedt Petrus zo streng niet dat wij alom, altijd, en bij alle man zonder onderscheid zouden uitspreken en openbaren al wat ons van God gegeven is."

God geeft Zijn Geest Die leert "wanneer, hoever, en bij wie het nut is te spreken." Deze tekst (1 Petrus 3:15) legt de nadruk op de 'verantwoording' in het alledaagse, maatschappelijke verkeer. De andere levenswijze van christenen, de liefde binnen de gemeente roept vragen op in de omgeving. Wie zal zwijgen als er dan gevraagd wordt naar het geheim van de blijdschap, naar de Bron van de vrede?

Verdediging en getuigenis

De 'apologia' in het Nieuwe Testament houdt dus samenvattend twee dingen in: een verdediging houden

om de onschuld te bewijzen na een aanklacht en het bereid zijn om positief uiteen te zetten wat het geheim van het geloof is, te getuigen van Jezus Christus, Die de Opstanding en het leven is en Die daardoor ook het nieuwe leven werkt.

Vroege Kerk

Drie voorbeelden van 'apologie' willen we hier geven om een idee te krijgen van de historische ontwikkeling. Allereerst zijn er de pleidooien van de apologeten uit de eerste eeuwen van de christelijke kerk. Te midden van een wereld van keizerverering, streven naar macht, militaire carrière en de onvoorstelbare combinatie van absolute gehoorzaamheid en subtiele corruptie, waren de christenen spoedig de gebeten hond. Onbekendheid aan de werkelijke inhoud van het Evangelie en haat tegen de afwijkende levenshouding van de christenen, leidden tot de meest vreemde beschuldigingen. Voor alles wat in het grote, maar wankelende imperium fout ging, moesten de christenen het ontgelden. Maarzo haatdragend als de aanklachten waren, zo overtuigd en vol van de kracht van de Heilige Geest waren de pleidooien van de christelijke 'advocaten'. Dit kenmerkt de eerste fase van de apologetiek. Haarfijn werd uit de doeken gedaan dat het Evangelie van het heil door Jezus Christus niets te maken heeft met de aanklacht van 'ziekmakende, verpestende cellen van de samenleving'.

Scholastiek

Een tweede voorbeeld van apologetiek komen we tegen bij de apologeten van de scholastiek. De redeneringen waren zeer verfijnd en de bewijzen als reactie op de wijsgerige aanvallen, die op het christelijk geloof werden gedaan, waren puurfilosiofisch. Dit wil uiteraard niet zeggen dat ze dus niet bijbels waren. Wel was het gevaar steeds aanwezig, om diegenen die met de rede te werk gingen, ook alleen rationeel te weerleggen en niet met het geloof. In dat geval wordt het christelijk geloof te kort gedaan. Het feit dat God mens werd, dat God Zijn geliefde Zoon gaf, dat Jezus Christus stierf aan het kruis, dat Hij opstond uit de dood en dus nu nog leeft, kan alleen door het geloof verstaan worden. Wanneer we hieraan in apologetisch verweer voorbij gaan, heeft het christelijk geloof uiteindelijk geen baat bij zo'n verdediging.

Kuitert

Ons derde voorbeeld van apologetiek vinden we in de moderne theologie. Als we bijvoorbeeld naar professor Kuitert kijken, zien we een toenemende aandacht voor de hermeneutiek (de leer van het verstaan van de Schrift). Binnen de hermeneutiek is het accent verlegd van nadruk op de verklaring van de tekst naar nadruk het verstaan de Schrift. Concreet houdt dit in dat voor de uitleg van de tekst vooral gekeken wordt naar wie de mens van vandaag is en hoe hij denkt, ervaart en gelooft. Deze aarzelende, zoekende mens zou een totaal herijkte, herziene vorm van christelijk geloof nodig hebben. Dit loopt erop uit dat de apologetiek zich niet richt op verandering van de dwaling van de ongelovige 'aanvaller', maar zich richt op verandering van de belijdenis van de (on)gelovige kerkmens. Dat de aandacht voor 'verdedigen' en 'overtuigen' bijna verdwenen is, heeft tot gevolg dat van apologetiek geen sprake meer is, hoogstens van een apologetische hermeneutiek. Dat deze vorm van apologetiek niet alleen naar binnen verarmend, maar ook naar buiten verstommend werkt, zal duidelijk zijn.

Definitie

Op dit punt aangekomen, kunnen we een definitie van apologetiek geven. Apologetiek is de wetenschap die het christelijk geloof verdedigt. Deze verdediging heeft twee snijvlakken: an de ene kant weerlegging, aan de andere kant werving. In de volgende uitgebreidere omschrijving van professor Velema herkennen we elementen uit 1 Petrus 3:15: Apologetiek wil winnend en wervend verantwoording afleggen ten overstaan van ieder die daarom vraagt, die daaraan behoefte heeft, of ten overstaan van wie zij dat zelf nodig acht." Apologetiek gaat niet op in zending en evangelisatie. Vooral haar primair wetenschappelijk en verdedigend karakter maakt haar tot een "hulp-wetenschap" van die beiden. Ook gaat het bij apologetiek meer om discussie en dialoog, dan om getuigenis en verkondiging. Binnen de theologie heeft de apologetiek de taak om alle vakken te toetsen op hun verstaanbaarheid en zeggingskracht naar buiten toe. In die zin moeten alle vakken 'apologetisch' zijn. Onder deze taak valt ook de toerusting van de gemeente om apologetisch bezig te zijn. Zoals we zagen in 1 Petrus 3:15 gaat het om de verantwoording die

de gelovigen van de christelijke gemeente af moeten leggen. Tot het onderwijs aan de gemeente moet ook materiaal behoren, waarmee we ons wapenen kunnen tegen aanvallen van ongelovigen. Positief houdt dit in dat de gemeente gewezen zal worden op de mogelijkheden die er zijn om te getuigen, op de aanknopingspunten voor een gesprek en ook op wetenschappelijke onwaarheden in de gedachtengang van de gesprekspartner.

Aanknopingspunt

Apologetiek is nooit klaar en nooit afgesloten. Voor een adeguate reactie op de 'eis' tot verantwoording zullen we in moeten blijven gaan op de mens van deze tijd en op de vragen van dit tijdperk. Elke tijd heeft eigen aanknopingspunten voor een goed getuigenis. Aanknopingspunten zijn mogelijkheden die God Zelf in Zijn schepping heeft gelegd. Te denken valt aan het denkvermogen van de mens, aan de schepping op zich en een gevoel voor moraal. Wanneer we deze mogelijkheden echter doeltreffend willen gebruiken, moeten we ervoor oppassen ze niet te overschatten. Als we bijvoorbeeld onze 'apologia' alleen bouwen op het feit dat "de God van de Bijbel toch duidelijk te kennen is uit Zijn schepping", breken we met onze verdediging het christelijk geloof juist af. Het is alleen genade dat God Zich in voor ons herkenbbare vormen wil openbaren, maar dat neemt nooit weg dat alleen Gods Heilige Geest het geloof werkt.

Onvervuld verlangen

Een paar aanknopingspunten willen we hier noemen. Mensen hebben voortdurend een onvervuld verlangen. Door de zonde verlangen we niet naar de God van de Bijbel, maar zoeken we alternatieven. Het Evangelie van jezus Christus mag hier verkondigd worden als de boodschap van vrede met God. Van rust voor mensen die anders altijd het verkeerde zouden blijven zoeken.

Menselijke rede

Ook de menselijke rede is zo'n aanknopingspunt. De orde in ons verstand hangt samen met de onderzochte ordening in de wereld. Tegen de aanklacht van 'dat irrationele christendom', kan de stelling gewaagd worden dat uiteindelijk in het christelijk geloof een eenheid in denken is. Vanuit één gezichtspunt, dat God de Schepper en Redder leeft, vallen de problemen van evolutie en onnavolgbare ontwikkelingsgangen weg.

Alerte levenshouding

Naast genoemde punten vereist apologetisch bezig zijn altijd een alerte levenhouding. In allerlei takken van de wetenschap en maatschappij moeten we letten op: welke (on)geloofsmatige vooronderstelling heeft de ander? Is zijn redenering wel zo zuiver wetenschappelijk als hij zelf denkt? Zijn de alternatieven voor de christelijke levensbeschouwing wezenlijk "geloofwaardiger"? Aandacht en een luisterend oor in de wereld waarin wij leven is nodig om onze ongelovige naasten te kunnen blijven volgen in hun denkwijze. We moeten ze eerst begrijpen en dan ook doeltreffend van antwoord dienen. Het is de bijbelse roeping van christenen om zich niet terug te trekken, maar om juist ook op de moeilijke plaatsen in de wetenschp, economie en politiek aanwezig te zijn en de christelijke boodschap relevantie en betekenis te geven.

Apologetiek vandaag

juist omdat apologetiek zich afspeelt op alle levensterreinen, is het goed om je er verder in te verdiepen. Daarom willen we hier een paar namen doorgeven van "hedendaagse' apologeten. Als eerste noemen we C. S. Lewis.

Zonder mensen tegen heug en meug te dwingen tot geloof, laat hij zijn gesprekspartner zien dat het geloof hoort bij het mens-zijn. Het leven zonder geloof is eigenlijk geen leven. De tweede naam is die van L. Newbigin. Hij heeft zich vooral bezig gehouden met de invloed van de Verlichting op het hele denken en doen van de moderne mens. Hij haakt in op het feit, dat ondanks dat mensen God afgezworen en dood verklaard hebben, ze geen geloofwaardig alternatief hebben kunnen vinden. Zou het christelijk geloof dan toch niet het meest geloof-waard-ig zijn?

Tenslotte noemen we de naam van de Amerikanse theoloog A. McGrath. Van hem zjin apologetische werken als Bruggen bouwen en Uitleggen wat je gelooft vertaald in het Nederlands en zeer goed leesbaar. McGrath legt veel nadruk op de intellectuele obstakels die niet-christenen kunnen hinderen. We moeten ons ervan bewust zijn, dat veel mensen het 'evangelie' al verworpen hebben, voordat ze het echt gehoord hebben. Christenen hebben de taak om door hun levenswandel en de kracht van het geloof, de naaste iets te laten zien van wie Christus Zelf is.

Beken kleur!

Ondertussen is het wel duidelijk dat ook apologetiek een zaak van het

geloof is. Rekenschap geven, niet van een geloof of iemands geloof, maar van ons geloof. Je kunt niet met iemand in gesprek zijn over zijn geloof of ongeloof, zonder zelf ook kleur te bekennen. En 'geen kleur' bestaat voor de ander niet, en bestaat ook voor God niet. We worden opgevoed in een christelijk gezin en gaan naar een reformatorische school... Maar daar stopt het niet. Door Gods genade zijn dat instrumenten, om ons klaar te maken voor een taak in de maatschappij. Meer nog, Hij vraagt van ons dat we in Hem geloven, Hem dienen, ons leven geven in Zijn Koninkrijk. Om als christen in deze samenleving te leven en werken, kunnen we niet zonder Christus. We mogen ons niet onttrekken aan de eis van geloof en bekering. "En dit is Zijn gebod, dat wij geloven in de Naam van Zijn Zoon jezus Christus..." "Die de Zoon gelooft, die heeft het eeuwige leven, maar die de Zoon ongehoorzaam is, die zal het leven niet zien, maar de toorn van God blijft op hem." We kunnen niet als half-christen door het leven gaan. Een wonder van Gods genade is het, wanneer we als christen door het leven mogen gaan. Als de Heere in ons hart gaat werken, wordt alles anders. Hoe onmogelijk het vanuit onszelf ook is, een dode zondaar gaat leven omdat God het wil. Dan mogen we ook zien dat alle dingen meewerken ten goede. Uit liefde noemde Hij onze naam al bij de doop.

Onze ouders, onze gemeente, onze school, ze mogen ons wijzen op Jezus. De Heilige Geest, Die ons overtuigt van zonde en schuld doet dat om ons te leiden tot de voet van het kruis. "Alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn Eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat een ieder, die in Hem gelooft, niet verderve, maar het eeuwige leven hebbe."

Deze tijd verdraagt schijnheiligen geen

Stel het niet uit om tot Hem te gaan. Om voor Hem te buigen en breken onder het zien van Zijn liefde. Ga de maatschappij, de wetenschap, de politiek niet in zonder dat je Christus persoonlijk kent. Dat kan niet, dat lukt niet. Deze tijd verdraagt geen schijnheiligen. Geen huichelaars of meeloop-christenen. Zet niet een 'smal traject' uit op de brede weg, maar bewandel de smalle weg. Je wordt voor het blok gezet door vrienden en collega's. Je wordt gedwongen om concreet christelijke beslissingen in het dagelijks leven te nemen. Alleen door het geloof in Jezus Christus, kunnen we onze roeping in deze wereld vervullen. Want die hebben we. En wie zijn ogen daarvoor dichthoudt, loopt zijn roeping mis. Laten we verantwoording af kunnen leggen van óns geloof. "Hij heeft mij gered, ik ben net zo'n zondaar als jij, maar Jezus heeft geleden, en de straf betaald, mij met God verzoend: waarom zou je niet gaan tot deze Zaligmaker? Waarom zou je ook je leven niet geven aan Hem? " Vind je dat moeilijk? Je hoeft dat ook niet te doen in eigen kracht. Dat zou nooit kunnen. Leg je biddend neer aan de voeten van Hem, Die gezegd heeft: "Zo gij iets begeren zult in Mijn Naam, Ik zal het doen."

Apologetiek als belofte

Uiteindelijk is apologetiek werk van de Geest. De kracht van apologetiek is het Woord van God, vol met kracht van de Heilige Geest. De discipelen van jezus Christus gingen met Zijn Woord de wereld in. Zijn Woord is een ergenis en een dwaasheid voor Jood en voor Griek. Maar Jezus sprak, voor de discipelen en voor ieder die Zijn getuige is, van alle tijden en plaatsen: ...zijt niet bezorgd, hoe of wat gij tot verantwoording zeggen, of wat gij spreken zult; Want de Heilige Geest zal u in dezelve uren leren, hetgeen gij spreken moet." (Lukas 12:11) "Het geldt hier niet uw bekwaamheid, zegt Hij, maar de kracht van de Heilige Geest, die de mond der gelovigen leidt en richt tot een zuivere belijdenis." (Calvijn)

C. Molenaar

ds. C. G. Vreugdenhil

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen