Herrnhut, toevluchtsoord voor vervolgde christenen

De eerste bewoners van Herrnhut kwamen voor een belangrijk deel uit Bohemen en Moravië, het huidige Tsjechië. Al ver vóór de Reformatie hadden veel christenen daar de Roomse Kerk de rug toegekeerd. Ze waren afkerig van de macht en pracht van de kerk en wilden helemaal volgens het evangelie leven, in eenvoud en broederschap. Het was Johannes Hus die hen op dit spoor had gezet. Deze vermaarde Praagse evangelieprediker was in 1415 wegens ketterij veroordeeld en verbrand. Na hem werden ook zijn volgelingen dikwijls slachtoffer van vervolgingen en geweld. In zulke moeilijke tijden beleden en beoefenden zij hun godsdienst in het geheim en bewaarden ze het gedachtengoed van hun terechtgestelde leidsman in hun hart.

Stervende moeder
Tijdens perioden van vervolging hebben veel leden van de Broedergemeenten in Tsjechië hun land moeten verlaten vanwege hun geloof. Eén van hen was Johannes Amos Comenius. Hij kwam terecht in het Poolse Lissa (tegenwoordig Lezno). Overal in Europa trachtte hij erkenning en ondersteuning te krijgen voor de Broedergemeenten, waarvan hij predikant was. Hij wilde dat deze groepering gelijkberechtigd zou worden met de rooms-katholieken, de luthersen en de gereformeerden. Maar hij vond weinig gehoor.
In 1648 werd hij gekozen tot bisschop van de Broederschap. Het was in de tijd dat in het rooms-katholiek geregeerde Tsjechië de contrareformatie de reformatorische elementen in kerk en samenleving probeerde uit te bannen. Toen Comenius woonplaats Lezno in 1658 door oorlogsgeweld werd verwoest, vertrok hij naar Amsterdam, waar hij tot zijn dood is gebleven. Hij noemde de Broederschap mijn stervende moeder. Het was niet alleen vanwege de onderdrukking en vervolging van zijn moederkerk, dat hij zo sprak. Het was ook de geestelijke verslapping van zijn geloofsgenoten die hem intens verdriet deed.
Hernieuwde broederschap
De hernieuwde Broederschap is omstreeks 1722 ontstaan in Berthelsdorf. Graaf Nikolaus Ludwig von Zinzendorf had dit landgoed van zijn grootmoeder geërfd. Zij was een ontwikkelde vrouw, die zeer godsdienstig leefde. Ook haar kleinzoon Nikolaus was een diepgelovig mens. Hij voelde zich sterk aangetrokken tot het piëtisme, de stroming in het christendom die de nadruk legde op de persoonlijke vroomheid van de mens, niet alleen innerlijk, maar ook in woord en daad. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat hij gevluchte geloofsgenoten gastvrij op zijn landgoed ontving en hen in staat stelde op zijn grondgebied een nieuwe nederzetting, Herrnhut, te bouwen.
Het was maar een handjevol uit Tsjechië gevluchte Broeders, waarmee het in 1722 begon. Maar in de jaren daarna kwamen niet alleen asielzoekers uit Tsjechië hun toevlucht zoeken op het landgoed, ook uit andere streken kwamen mensen die zich in hun eigen woonplaats kerkelijk niet thuisvoelden. Daaronder waren veel aanhangers van het piëtisme, dat zich dikwijls slecht verdroeg met het officiële lutheranisme van die dagen. Een en ander had tot gevolg dat het lang geen pais en vree was tussen de Herrnhutters van het eerste uur. Integendeel, geestelijke verdeeldheid en fanatisme leidden tot heftige onderlinge twisten. Het ging zelfs zo ver, dat het opbouwproject van de nederzetting Herrnhut erdoor in gevaar kwam. Dankzij de niet aflatende zielszorg en de indringende prediking van graaf Von Zinzendorf en van predikant Johann Andreas Rothe kwam het niet tot een breuk. Tijdens een Avondmaalsviering op 13 augustus 1727 kwam er definitief een verzoening tussen de onderling twistende groeperingen tot stand. Deze gebeurtenis werd als de grondlegging van de hernieuwde Broedergemeente beschouwd.

Eerste boom
Wie vandaag Herrnhut bezoekt en de geschiedenis kent, vindt er veel wat aan het bovenstaande herinnert. Zo ziet men bijvoorbeeld aan de weg van Herrnhut naar Zittau, even buiten de bebouwde kom, aan de rechterkant van de weg, een kleine open plek in het bos. Ze wordt aan de achterzijde begrensd door een partij zware rotsblokken, zorgvuldig in een halve cirkel geplaatst. In het midden daarvan, op een granieten sokkel, staat een gedenksteen. Eenvoudig, weinig opvallend, te midden van het hoog opgaand geboomte. Elk jaar op 17 juni is deze steen het middelpunt van een merkwaardige plechtigheid. Op die datum trekken de leden van de broedergemeente van Herrnhut, voorafgegaan door een blazersensemble, hiernaartoe voor een korte dankdienst. Zij herdenken dan dat op 17 juni van het jaar 1722 een timmerman, Christian David, op deze plek de eerste boom omhakte voor de bouw van Herrnhut. Psalm 84:4 staat onderaan op de gedenkplaat. En dat is heel toepasselijk voor de uit hun vaderland gevluchte Broeders: Zelfs vindt de mus een huis, o Heer...

Bruid van Christus
Het centrum van de Herrnhutse gemeenschap is de grote zaal in het hoofdgebouw, waar de zondagse godsdienstoefeningen worden gehouden. Men spreekt liever niet van een kerkgebouw. Zo ziet het er aan de buitenkant ook niet uit. Het interieur wijkt eveneens sterk af van wat we over het algemeen in Duitse evangelische kerken aantreffen. Het eerste wat opvalt bij het binnenkomen, is het overvloedige licht dat door de vier hoge ramen naar binnen valt en dat door de witgeschilderde muren en banken van alle kanten wordt weerkaatst. Verder is alles eenvoudig en functioneel. Geen opsmuk, geen beelden. Zelfs een preekstoel ontbreekt. In plaats daarvan staat er een kleine liturgische tafel, bedekt met een groen kleed. Daarachter een stoel, vanwaaruit de voorganger zittend de dienst leidt. Het wit van het interieur wijst erop dat de gemeente zich beschouwt als de bruid van Christus, die op haar Bruidegom wacht. Wit is bovendien de kleur van de vreugde en van vergeving.

Bijzondere diensten
De verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog bleven Herrnhut niet bespaard. De oorspronkelijke kerkruimten gingen in mei 1945 in vlammen op. De kerkzaal werd in de jaren 1951-1953 herbouwd. Het gebouw wordt niet alleen gebruikt voor de zondagse kerkdiensten. Elke zaterdagavond om zeven uur is er een gebedsdienst, waarin samenzang een belangrijke plaats inneemt. In de liederenbundel van de Herrnhutters komen we veel liederen tegen die ook bij ons bekend en geliefd zijn. Sommige daarvan zijn voortgekomen uit de traditie van de Boheemse en Moravische Broeders, bijvoorbeeld: Jezus, ga ons voor op het levensspoor.
Bijzondere kerkdiensten zijn er in de week vóór Pasen. Heel indrukwekkend is ook de samenkomst op Kerstavond. Elk kind krijgt dan een brandende kaars als teken dat met de geboorte van de Heere Jezus het licht in de wereld gekomen is. Een ander hoogtepunt in het gemeenteleven van de Broederschap is de paasmorgen. De gemeente komt dan in alle vroegte in de grote zaal bijeen en begeeft zich bij zonsopkomst vandaar naar de begraafplaats, even buiten het dorp. Daar worden de gestorvenen van het afgelopen jaar herdacht en men viert er de opstanding van de Heere.

Berthelsdorf
Op slechts enkele kilometers van Herrnhut ligt Berthelsdorf, het centrum van het landgoed van graaf Von Zinzendorf. Uit de verte gezien straalt het vroegere slot van de familie Von Zinzendorf nog een zekere voorname grootsheid uit. Maar als je dichterbij komt, grijnst vanuit de holle raamopeningen en de afbrokkelende muren het verval je aan.
Aan de overkant steekt het spitse torentje van de schilderachtige dorpskerk de lucht in. Het is nu een evangelisch-lutherse kerk. Hier vond in 1727 de beroemde avondmaalsviering plaats, tijdens welke de verzoening tussen de twistende Herrnhutters tot stand kwam. Links van de ingang is een gedenksteen te zien ter herinnering aan Johann Andreas Rothe, die als eerste predikant actief betrokken was bij de bouw van Herrnhut. Hij is ook bekend als dichter van het bekende lied Ik heb de vaste grond gevonden.

Godsakker
De begraafplaats ligt ten oosten van het dorp op een zacht glooiende helling. Sinds 1730 zijn hier meer dan 6000 Broeders en Zusters begraven. Het terrein lijkt niets op een kerkhof zoals wij ons dat in het algemeen voorstellen. Hier geen rechtopstaande grafstenen, die dikwijls in hun grote verscheidenheid met elkaar wedijveren om de aandacht van de bezoeker te trekken. Alle graven op de Hutberg zijn gelijk. Dat heeft een diepere betekenis. Zijn voor God niet alle doden gelijk? Elk grafperk is ongeveer één bij twee meter. Daarop ligt een eenvoudige, grijze steen met daarop een naam, een geboorteplaats, een datum en een bijbeltekst.
Het is opvallend dat er achteraan acht grafstenen op een verhoogd voetstuk zijn geplaatst. Ze zijn ook afwijkend van vorm. Het zijn de graven van de familie Von Zinzendorf. Aanvankelijk hebben ook deze stenen, net als alle andere, plat op de grond gelegen. Maar toen ze bij uitbreiding van de begraafplaats op een pad terechtkwamen, heeft men ze op een sokkel geplaatst om beschadiging te voorkomen.
Op het hoogste punt van de Hutberg, aan het eind van de begraafplaats, staat een uitkijktoren. De sleutel is verkrijgbaar bij het VVV-kantoor in het dorp of bij boekhandel Comenius. Bovenop de toren heeft men een weids uitzicht over de omgeving, over Herrnhut en aan de andere kant over Berthelsdorf met het vroegere landgoed van graaf Von Zinzendorf. Het is een plaats om te mijmeren en stil te staan bij het rijke verleden van een Broederschap, die haar invloed door prediking, zending en hulpverlening over een groot deel van de wereld heeft uitgebreid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen