Het land aan de overkant

Het in hoogte verstelbare bouwsel om vrachtwagens en automobielen van boord te laten, ligt er nog. Zonder functie, als een industrieel monument. De Prinses Máxima, die alleen fietsers en voetgangers overzet, heeft het geval niet nodig.
Vijf jaar geleden was het gedaan met de stoere veerdienst tussen Vlissingen en Breskens. De opening van de verderop gelegen Westerscheldetunnel maakte de ponten overbodig. Voor de Bressiaonders was het een drama. De navelstreng die de vissersplaats in de kop van Zeeuws-Vlaanderen met de rest van Zeeland verbond, werd doorgeknipt. De vertrouwde ritmiek van op en neer varende ponten, die elk halfuur een lading autos uitbraken, is voorgoed verleden tijd. De rit naar Middelburg kost nu een uur.
Met de visserij zit het ook al niet mee. Het aantal Breskense kotters is teruggezakt tot zeven, weet Martijn Kramer van café-restaurant t Vissershuis. Historische fotos in zijn uitspanning laten zien hoe snel het is gegaan. Een generatie terug was het visserijbedrijf nog het kloppende hart van Breskens. De bemanning van een minikottertje heeft de bakens verzet en gebruikt het scheepje nu als trekpleister voor toeristen. Ze kunnen aan boord vis eten die op het dek is gerookt.

Belg
Ingeborg Versprille, mede-eigenaar van t Vissershuis, ziet het dorp geleidelijk vergrijzen. „Je hebt hier geen hoger onderwijs. Daarvoor zijn we aangewezen op de overkant. Wil je echt gaan studeren, dan moet je nog verder Nederland in. De meeste mensen die daar eenmaal gezeten hebben, komen niet terug.
De overkoepelende gemeente Sluis doet er alles aan om het verlies van de ponten goed te maken. De achterliggende jaren kreeg de kern van het vissersdorp een ware facelift. „Aan de andere kant van het dorp gaan ze een hele nieuwe wijk bouwen: allemaal vrijstaande woningen en twee-onder-een-kap. Op het oude parkeerterrein van de pont zullen op termijn ook wel huizen komen.
Dat maakt niet ongedaan dat het inwonertal van Zeeuws-Vlaanderen blijft zakken. De vrouwelijke horeca-ondernemer kan er niet mee zitten. Ze is eraan gewend dat haar streek niet echt meetelt. „In Middelburg, waar ik op school ging, was ik die Belg. Voor Belgen blijf je een Hollander. Zeeuws-Vlaanderen is altijd een landje apart geweest. Dat heeft ook voordelen. Hier kent iedereen elkaar, Middelburg en Vlissingen zijn voor ons al grote steden. Ik zou er absoluut niet willen wonen.

Uitsmijter
Met nog geen 5000 inwoners is Breskens naar Zeeuws-Vlaamse maatstaven een plaats van allure. Landinwaarts wordt het snel leger. De plukjes bebouwing in het uitgestrekte land zijn omgeven door geboomte dat de wind moet breken. Een ziltige wolkenlucht is zichtbaar tot de einder. Twee wilde eenden wieken verschrikt weg bij het naderen van de auto. Nummer Eén, Slijkplaat en Sasput, samen goed voor 130 zielen, liggen verlaten langs de doorgaande weg.
In het centrum van Biervliet bezit een verkoper van Viëtnamese loempias zijn ziel in lijdzaamheid. Met een aandoenlijke gemoedsrust wacht hij op een klant. De zwijgzame eigenaar van cafetaria t Harinkje, aan de andere kant van het plein, schenkt voor zichzelf nog maar eens een glas in. Het vet is voorlopig niet warm, maar zijn dochter kan wel voor een tosti of een uitsmijter zorgen. De houdbare melk serveert ze in een oubollige mok.
Coby de Feijter, bewoonster van een fraaie eengezinswoning met vrij uitzicht over het ongerepte polderland, heeft niet de indruk dat het veel stiller is geworden in haar woonplaats. „Het is er nooit een drukke boel geweest. Mensen van boven de Schelde vinden het hier een verschrikkelijk achtergebleven gebied, maar ik ben er heel tevreden mee.
Wel zag ze de middenstand van het historische stadje met zn pakweg 1700 inwoners geleidelijk verschralen. „Twintig jaar geleden had je hier drie bakkers, drie slagers, drie kruideniers, twee meubelwinkels, een zaak met herenmode, een stoffenwinkel, een schoenmaker, twee kappers, twee elektriciens en een winkel met huishoudelijke artikelen. Het merendeel is inmiddels weg. Wat resteert, probeert de inwoonster van Biervliet in ere te houden. „Ik doe de boodschappen altijd bij Attent. Bij de Albert Heijn in Terneuzen ben je goedkoper uit, maar als je je daardoor laat leiden, is hier straks niets meer.

Schaars
Haar kinderen, vier zoons en een dochter, zijn werkzaam in het aannemingsbedrijf voor weg- en waterbouw dat haar man opzette. Kerkelijk hoort het gezin bij de Gereformeerde gemeente in Nederland van Terneuzen. „Biervliet zelf is enorm liberaal. Toch voelen we ons niet buitengesloten. De bevolking is heel vriendelijk en makkelijk. Ze accepteren ons zoals we zijn. Dat hoort bij de mentaliteit van Zeeuws-Vlaanderen.
Die sfeer stempelde ook de reformatorische gemeenschap. „Verderop wonen mensen van de Gereformeerde gemeente, daar zij we heel goed mee bevriend. Op de school in Terneuzen werken de Gereformeerde gemeente, de Oud Gereformeerde gemeente, de Gereformeerde gemeente in Nederland en de Christelijke gereformeerde kerk van Zaamslag al jarenlang heel goed samen. Misschien omdat de refos hier schaars zijn.
Voor het voortgezet onderwijs zijn de reformatorische jongeren uit de streek aangewezen op Middelburg of Goes. Uit alle hoeken van het lege land onder de Schelde trekken ze per fiets naar de terminal van de Westerscheldetunnel of het voetveer van Breskens. Het protestants-christelijk middelbaar onderwijs in eigen streek ging ten onder.

Ingrijpend
Jan Paardekooper uit Axel maakte het van zeer nabij mee. Jarenlang was hij verbonden aan de christelijke technische school ter plaatse, de laatste jaren als directeur. Het overheidsstreven naar schaalvergroting maakte in 87 een fusie met de christelijke mavo en de neutrale huishoudschool noodzakelijk. Paardekooper werd adjunct-directeur van De Welstede.
Het gefuseerde protestants-christelijke onderwijsinstituut ging vijf jaar later alsnog ter ziele. „De overheid wil grootschalige scholengemeenschappen die alle vormen van onderwijs bieden. Ik heb daar nooit in geloofd. Veel leerlingen die nu zonder diploma rond lopen, hadden bij ons hun opleiding wel afgerond. Ik weet hoe die knapen in elkaar steken, je moet ze goed begeleiden. Ik stond bij de deur als ze binnen kwamen, kende elke leerling en ging zo nodig bij hen thuis op bezoek.
De ondergang van De Welstede liet de adjunct-directeur niet onberoerd, maar de sluiting van de Gereformeerde gemeente van Axel, twaalf jaar later, deed hem nog veel meer pijn. „Van 1972 tot 2004 ben ik er ouderling geweest. Op zich is de overgang naar de gemeente van Terneuzen goed verlopen. Eerst zijn we een afdeling van Terneuzen geworden, daarna gingen we er zo nu en dan op zondag met zn allen naar de kerk. Uiteindelijk is iedereen meegegaan, maar het blijft een ingrijpend iets.

Illusie
De opheffing van de kleine gemeente had in de eerste plaats te maken met het probleem de ambten vervuld te krijgen, maar dat stond niet los van de problematiek waarmee heel Zeeuws-Vlaanderen worstelt. Het aantal zielen liep geleidelijk terug, niet dramatisch maar wel gestaag. Net als Ingeborg Versprille constateert de inwoner van Axel dat vooral hoger opgeleiden de streek verlaten. Zijn vier dochters illustreren de stelling. „Eén zit in San Francisco, een in Den Haag, een in Rotterdam en een in Utrecht. Ze zijn gaan studeren en hier niet meer teruggekomen.
De bevolkingsafname raakt vooral de kleine kernen. Axel met zn ruim 8000 inwoners kan zich nog prima bedruipen, al kreeg de middenstand een forse klap door de invoering van de euro. „Voor die tijd kon je hier op zaterdag over de hoofden van de Belgen lopen. Een aantal producten was in Nederland beduidend goedkoper. Die verschillen zijn door de euro sterk genivelleerd.
De veronderstelling dat de Westerscheldetunnel Zeeuws-Vlaanderen een economische impuls zou bezorgen, bleek een illusie. De trek van Vlamingen naar het land boven de Schelde is zelfs sterker dan omgekeerd. Het verdwijnen van de ponten betreurt Paardekooper nog steeds. „Je zag er altijd mensen die je kende en met wie je bij een kop koffie een praatje had. Dat is voorbij. En als ik voor kerkelijke zaken aan de overkant moet zijn, kan ik tijdens een akelige vergadering niet meer zeggen dat ik ervandoor moet om de laatste pont te halen.

Kapsalon
Het voormalige kerkgebouw van de Gereformeerde gemeente in het centrum van Axel kwam in handen van Burnys. Op een reclamebord aan de achterzijde prijkt een modieuze dame van lOreal, met ernaast de wervende tekst: Burnys, hairdresser/colorist of the year.
Boven de hoofdingang van de prestigieuze kapsalon meldt een gevelsteen dat „de eerste steen is gelegd door Ds. A. Verhagen te Middelburg, consulent der Gereformeerde gemeente te Axel. Efeze 2 : 20-21. 14 april 1936. De structuur van de kerkzaal bleef bewaard, maar alle wanden zijn zwart geschilderd. Aan de linkerzijde is de kapsalon gesitueerd, voor in het oude godshuis kreeg de shop voor cosmetische producten een plaats.
Paardekooper kan er nog steeds niet toe komen een blik achter de deur te werpen. „Het is maar een gebouw, maar voor mij heeft het een bijzondere betekenis. Ik mocht er voor het eerst aan het Avondmaal gaan, tientallen jaren ben ik er ouderling geweest, de Heere heeft er vaak tot mn hart gesproken door de prediking van dominee Van Ravenswaaij, dominee Huisman en dominee Harinck. Dat waren mensen die het Evangelie aan je hart legden. Die herinneringen schud je niet zomaar van je af.

Verrijking
Van geboorte komt hij „van de overkant, maar na bijna 45 jaar Axel voelt de ouderling van de Gereformeerde gemeente van Terneuzen zich een volbloed Zeeuws-Vlaming. Ook in zijn kerkelijk denken. „In Borssele zou ik niet meer aarden. De mensen gaan hier gemoedelijk met elkaar om. In de kerkenraad en op ledenvergaderingen is het gewoon Jan, Piet en Klaas. Het merendeel van de leden van onze zangvereniging is van de Gereformeerde gemeente in Nederland. Ook de dirigent is uitgetreden. Dat kan in Zeeuws-Vlaanderen, in Zuid-Beveland is dat ondenkbaar.
Zowel in Axel als in Terneuzen participeert de joviale ouderling in een verband van pastores. In een verzorgingshuis in Axel houdt hij al tientallen jaren op gezette tijden meditaties. „Alle plaatselijke kerken doen mee, ik maak een schema voor het hele jaar. De laatste keer heb ik in verband met Pinksteren gesproken over een droom die geen bedrog is. Ik ben begonnen met de bekende uitspraak van Martin Luther King. Zijn droom werd wreed aan flarden gescheurd door een kogel, zoals ook onze dromen vaak niet uitkomen, maar Joël profeteerde van een droom die werkelijkheid werd.
De andere voorgangers in het samenwerkingsverband kennen de opvattingen van de gepensioneerde schooldirecteur. Hij leest uit de Statenvertaling, laat uit de psalmberijming van 1773 zingen en doet niet mee aan liturgische noviteiten. „Daar maakt niemand een punt van. Ze accepteren me zoals ik ben. Die samenwerking over kerkmuren heen heb ik als een geweldige verrijking van mijn leven ervaren. Daar begrijpen ze aan de overkant niks van.

Krimp aan de flanken
Voor het eerst sinds jaren nam de Nederlandse bevolking in 2007 weer toe, maar aan de flanken van het land gaat de ontvolking door. Niet alleen in Noordoost-Groningen, ook in West-Brabant en Zeeuws-Vlaanderen. Ingrijpender dan het teruglopende inwonertal is de sociale afkalving op het platteland. Kleine scholen sluiten noodgedwongen de deuren, buurtsupers verdwijnen, buslijnen worden geschrapt, kleine kerkelijke gemeenten opgeheven. Lokale overheden zetten zich in om het proces te keren, maar hebben daarvoor wel de hulp van de centrale overheid nodig. Die lijkt nog steeds te denken dat Nederland boven Amersfoort en onder Eindhoven ophoudt.

Burgemeester Jaap Sala: „Sinds ik hier woon, gaan we niet meer op vakantie
Het leek een publiciteitsstunt, maar het was volle ernst. Met zijn collegas van Terneuzen en Hulst bemande burgemeester Jaap Sala van Sluis onlangs een stand op een emigratiebeurs. Om potentiële landverhuizers de geneugten van Zeeuws-Vlaanderen onder de aandacht te brengen.

Qua inwonertal stelt Sluis niet zo veel voor. De gemeente met zn zeventien kernen telt in totaal ruim 24.000 inwoners. Maar als het om landoppervlakte gaat, zijn er niet zo veel burgemeesters die Jaap Sala overtreffen. Zijn gebied beslaat meer dan driehonderd vierkante kilometer, en behoort daarmee tot de dunst bevolkte streken van het land.
Voor de komende jaren verwacht het Centraal Bureau voor de Statistiek een verdere afname van het inwonertal in Zeeuws-Vlaanderen. Het proces lijkt onomkeerbaar. Toch legt Sala zich niet bij de situatie neer. In zijn werkkamer in het gemeentehuis in Oostburg zet hij met bevlogenheid uiteen wat de streek te bieden heeft. Zoals hij dat ook deed op de emigratiebeurs, die op 8 en 9 maart in Nieuwegein werd gehouden.
De deelname van de Zeeuws-Vlaamse burgemeesters aan de beurs was volgens Sala zeker geen publiciteitsstunt. „In de jaren voor de gemeentelijke herindeling van 2003 was er heel veel rivaliteit tussen de gemeenten op Zeeuws-Vlaanderen. De drie gemeenten die nu nog over zijn, hebben afgesproken intensief samen te gaan werken. Dat is effectiever voor de streek dan elkaar bevechten. Zelf ben ik voorzitter van een werkgroep regiopromotie. De verwachte krimp van de bevolking willen we tegengaan door mensen te trekken.

Trendwatcher
Een trendwatcher van een bureau uit Rotterdam bracht de kwaliteiten van Zeeuws-Vlaanderen in kaart: rust, ruimte en niet te vergeten veiligheid. „In de zomer zitten hier 100.000 toeristen aan de kust, maar ik heb niet één extra agent nodig. De mensen die hiernaartoe komen, zijn echte rustzoekers. Vreemd genoeg is Zeeuws-Vlaanderen veel bekender in België dan in Nederland. Dat willen we veranderen.
De conclusie van de trendwatcher was hoopgevend. De betekenis van de kwaliteiten van Zeeuws-Vlaanderen zal met de toename van de stress en hectiek in de Randstad alleen maar sterker worden. Deze mededeling, gecombineerd met het gegeven dat dertig procent van de Nederlanders wel eens aan emigratie denkt, bracht de burgemeesters van het land onder de Schelde ertoe een plaats op de emigratiebeurs te reserveren. „De redenen waarom mensen willen emigreren, stemmen exact overeen met wat wij in de aanbieding hebben. Financieel is het ook aantrekkelijk. Voor de opbrengst van een tussenwoning in Rotterdam koop je hier een vrijstaand huis op zeshonderd vierkante meter grond.
De burgemeester van Sluis is al tevreden als jaarlijks enkele honderden zielen van de overkant zich in Zeeuws-Vlaanderen vestigen. „Er is gelukkig geen sprake van een dramatische leegloop, maar zeker in de kleine kernen kunnen twee leerlingen bepalen of het schooltje overeind blijft. Deze streek is niet alleen interessant voor gepensioneerden, maar ook voor jonge gezinnen. Dow Chemical, met zon tweeduizend werknemers de grootste werkgever in de streek, heeft de komende jaren zeshonderd mensen nodig.

Rusland
Om te voorkomen dat jonge high-techtalenten worden opgekocht door een internationale onderneming die de activiteiten elders onderbrengt, namen twee zakenmensen uit Zeeuws-Vlaanderen contact op met oude kameraden die elders in het land succesvolle managers zijn geworden. Om hen te interesseren voor een zakelijk avontuur in hun geboortestreek.
De gemeente Sluis geeft momenteel de hoogste prioriteit aan Breskens, dat zn veren moest laten vallen. „Als havensteden een drastische functieverandering ondergaan, treedt bijna altijd verpaupering op. Je zag dat in Den Helder en Delfzijl, maar ook in Manchester en Liverpool. Door een aantal grote investeringen willen we dat proces in Breskens voorkomen. Het centrum wordt gerenoveerd en we verbeteren het toeristische product, ter compensatie van de afnemende werkgelegenheid in de visserij. Er gaat een paar miljoen euro aan Europees geld in en tien miljoen van de gemeente. Na Breskens pakken we Cadzand aan. Dat wordt absoluut geen tweede Knokke, met hoge flats en enorme hotels, maar we willen het toerisme er kwalitatief hoogwaardiger maken.
De rijksoverheid heeft volgens Sala nog steeds veel te weinig oog voor de betekenis van Zeeuws-Vlaanderen. „De Westerscheldetunnel is aangelegd, maar de bijpassende infrastructuur lijkt nergens op. De situatie bij de brug van Sluiskil doet denken aan het Rusland van halverwege de vorige eeuw. Er had ook daar al lang een tunnel moeten liggen. Het zou prettig zijn als ze in Den Haag wat meer gingen beseffen welke mogelijkheden deze streek heeft. Aan ruimte ontbreekt het bij ons niet. Ik woon hier nu vijf jaar en ben niet meer op vakantie geweest. We blijven heerlijk in Waterlandkerkje.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen