Tsho Rolpa staat op springen

Het water stijgt te snel. Dat komt niet alleen door de moesson. Het is de gletsjer die smelt. Kijk eens naar de kleur van het water. Die is wit en niet bruin." Pasang Que, de oude sjerpa uit Beding, knikt en glimlacht. Dan staart hij over de rivier naar de hoge wand van puin, waar het water in krachtige stralen overheen golft en spuit. Achter die wal ligt Tsho Rolpa, het grootste gletsjermeer ter wereld en de nachtmerrie voor de bewoners stroomafwaarts. Gletsjermeren zijn een tamelijk nieuw verschijnsel. Ze ontstaan op de plaats waar de gletsjer is gesmolten. Bijna overal ter wereld smelten de gletsjers. Het wordt, misschien vanwege het broeikaseffect, warmer op aarde. Het water van de smeltende gletsjer zit ingesloten tussen het ijs en de voor zich uitgestuwde wal van puin, rotsen en ijs. Het peil stijgt langzaam door de gestage aanvoer van gletsjer- en regenwater. Als er grote stukken ijs van de gletsjer of rotswand in het water vallen, kunnen er schokgolven in het meer ontstaan, die de damwand openscheuren, waarna het meer plotseling leeg stroomt.

Vloedgolf
De laatste jaren breken er steeds meer gletsjermeren door. Duizenden mensen stikten in de Zuidamerikaanse Andes, nadat daar een morenedam was doorgebroken, en ook in Tibet stroomden verschillende meren plotseling leeg. In Nepal barstte in 1985 het Dig Tsho gletsjermeer open, waarbij er een miljoen kubieke meter in een vijftien meter hoge vloedgolf van puin en water het dal in gleed. De waterval vernietigde alle bruggen over een afstand van veertig kilometer, dertig huizen en een waterkrachtcentrale in aanbouw. Vijf mensen verloren het leven, welk aantal nog als "laag" werd beschouwd, omdat het toeristenseizoen nog niet was begonnen. Op een avond vierde Pasang Que in Beding feest. Hij had net z'n huis afgebouwd en het hele dorp uitgenodigd voor soep en "chang", een soort rijstbrandewijn, toen er plotseling een onheilspellend gerommel klonk. Paniek maakte zich van Pasang en z'n gasten meester. Terwijl het gebonk en geraas vanuit de rivier zeer snel toenam en verschillende huizen als zandkastelen in een golf in elkaar zakten, vluchtte de bevolking van Beding de berg op, waar een aantal grotten onderdak bood voor een drietal koude dagen en nachten. De beschonkenen bleven beneden. Die vonden dat 't allemaal wel mee viel.

Meer van ijs
De schade die het gletsjermeertje Tshu Bum had aangericht viel mee. Een paar vernielde huizen, een kapotte tempel en wat aardappelvelden die met meters dik puin waren bedekt. Maar de schrik viel niet mee, omdat een ieder wist dat Tshu Bum een dreumes was vergeleken met grote broer Tsho Rolpa, die een tweetal kilometer verder op een doorbraak wachtte. Tsho Rolpa, het Meer van Ijs, is het grootste gletsjermeer ter wereld, drie kilometer breed, vijf kilometer lang en zo'n 130 meter diep. Het bevat 70 miljoen kubieke meter water (70 miljard liter) en wordt door Nepalese wetenschappers beschouwd als het meest gevaarlijke gletsjermeer in het land. Pasang Que luidde in 1992 de noodklok, maar kreeg in Charikot, bij de lokale autoriteiten, nul op 't rekest. Er werden, als mosterd na de maaltijd, nog wel wat stukken plastic en tenten aangeboden en, na lang onderhandelen, zelfs wat dijkjes gebouwd. Maar Pasang en alle uit verre landen verzamelde wetenschappers begrepen al snel dat er tegen de voorspelde doorbraak van het IJsmeer nog geen twintig van deze op elkaar gestapelde dijkjes zouden helpen. Pasang besloot Summit Trekking, een trektochtreisbureau, om hulp te vragen. Zij organiseerden immers tochten door de vallei, die nu niet meer veilig bewandeld kon worden. Summit Trekking stuurde de Hollandse geomorfoloog Michiel Damen naar het meer, die een alarmerend rapport schreef met de aanbeveling dat er spoedig iets gedaan zou moeten worden.

Aardbeving
In de zomer van 1995 verschijnt Michiel Damen opnieuw in Nepal. We ontmoetten elkaar bij het meer en Damen tuurt somber in het groengekleurde water. „Tsho Rolpa breidt zich uit met een snelheid van 75 tot 100 meter per jaar. Niet alleen de gletsjer, maar ook de ijsbodem van het meer smelt en een aantal gletsjers aan de noordkant dreigen af te breken en in het meer te plonzen. Daar komt bij dat ook het ijs in de damwand langzaam smelt. Daardoor zakt de damwand geleidelijk in elkaar." Het grootste gevaar voor een doorbraak is een mogelijke aardbeving, zo zegt Damen. „Als dat gebeurt, ontstaan er breuken, zakt de morenewal in en stroomt het meer in een keer leeg."

Oude paden
Ondertussen zien de bewoners van de daldorpjes Na en Beding het komen en gaan van groepjes Nederlandse, Duitse en Japanse wetenschappers met een mengeling van verbazing en onrust aan. Tsering Dolma Sjerpa, een vrouw uit Na, vermoedt dat de situatie van het meer ernstig is. „Pasang had al vaker gewaarschuwd. De oude paden langs het meer zijn ondergestroomd en het water van de gletsjerrivier staat hoger dan ooit. Maar waar moet ik heen als die wand doorbreekt? We zitten hier ingesloten en kunnen geen kant uit!" Ngwang Temphel, de Lama (geestelijk leider) uit Beding, denkt dat het meer spoedig doorbreekt. Soms komen mensen naar hem toe om over de onzekere toekomst te praten. „Dan vragen ze me wat ze moeten doen. Blijven of vertrekken? Maar er is niet zo veel keuze. Hier hebben we voldoende hout en water. Is dat er nog als we zullen verhuizen?" Maar niet iedereen is bevreesd voor een dreigende doorbraak. Norbu Sjerpa uit Beding wuift de bezwaren schamper weg. „Ach, dat meer. Dat gebeurt niet zo gauw. 's Winters is het bevroren en in de zomer loopt het gewoon over." Maar met Tshu Bum is het toch anders gegaan? Norbu: „Tshu Bum liep vol en brak plotseling. Tsho Rolpa is een ander verhaal. Dat loopt gewoon leeg, dat zie je toch?" Dus het breekt niet gauw? Norbu: „In ieder geval niet deze generatie."

Hevelen
Een spoedige doorbraak of niet, de wetenschappers hadden al weer een ideetje om wat aan het meer te doen. Zo bedachten de Duitser Hanisch en Michiel Damen een plan om een deel van het meer via buizen leeg te hevelen. Andere mogelijkheden, bijvoorbeeld het graven van gaten in de damwand of het gebruik van explosieven, werden te riskant bevonden. In de Andes had de Brit Reynolds al eens eerder een gletsjermeer leeggeheveld en voor deze simpele techniek waren geen generator of machines nodig. Alleen een flink aantal buizen. Reynolds had echter het geluk gehad dat zijn meer aan een weg lag. Met Tsho Rolpa is dat anders. Het meer ligt, aan de Tibetaanse grens, op 4600 meter hoogte en vanaf de weg (Dolakha) is het alleen bereikbaar na een moeizame voettocht van zo'n acht dagen. Maar voor sjouwwerk draaien de sjerpa's van Nepal hun hand niet om. Of er nu rugzakken en zuurstofflessen voor toeristen of buizen voor een stelletje wetenschappers omhoog gesleept moeten worden; het maakt niet uit. Elke lading levert weer wat geld op en het is nog voor een goed doel ook.

Wavin
Op 1 juni leverde een Russische helikopter in het dorpje Na (4200 meter) honderd pijpen van de Nederlandse buizenfabrikant Wavin af. Deze speciaal voor het gletsjermeer ontworpen buizen waren na een lange tocht over zee van Rotterdam in Calcutta aangekomen, op de vrachtauto naar Kathmandu getakeld en vandaar per helikopter naar Beding gevlogen. De helikopter was eerst niet in het plan opgenomen. Het was immers duur en dat zou ten koste gaan van de inkomsten van de sjerpa's, die dan minder te sjouwen hadden. Maar er was ernstige vertraging opgetreden (het schip naar Calcutta besloot eerst nog even naar Singapore te gaan) en er was haast, grote haast. De moesson was immers in aantocht en de zware slagregens zouden de bergpaden in modderige glijbanen veranderen. Het gesjouw met de 23 kilo zware buizen zou een levensgevaarlijke operatie worden. Daarbij zwol het meer onrustbarend op en nam de angst voor een spoedige doorbraak evenredig toe.

Gebedsvlaggen
Twee juni sjouwen mannen met baarden, meisjes van 16 en vrouwen van 58 de zware, vijf meter lange buizen zo'n 400 meter omhoog. Over steile paden, kliffen, puntige rotsblokken en door riviertjes. Boven, bij het meer, hangt Pasang Que z'n gebedsvlaggen op "voor het geluk van mens en dier" en prevelt hij gebeden. Koude mistflarden trekken over het meer. Jan van Nes, ingenieur van de Wavin, peilt in een zelfgetimmerd vlot de diepte van het meer. Vanuit de openingen van de buizen schallen door kinderen gezongen Hedjes.

Nog 30 hevels
Dan, een paar uur later, ligt de 500 meter lange hevel over de damwand. Beneden trekt Pasang Que aan de zuiger en onder enthousiast gefluit en gejoel spuit het eerste gletsjerwater er uit. De hoogste hevel ter wereld is een feit. Van Nes en Damen zijn niet ontevreden. Dit is een goed begin, een geslaagde test, zo zegt hij. Maar er zijn nog zeker 30 van deze hevels nodig om de waterstand van het meer echt te verlagen. En als het waterpeil daalt, moet de damwand ook wat afgegraven worden om de hevel te laten werken. De ingenieur heeft daar een hard hoofd in. De damwand bestaat uit zware keien en rotsen, die met handen en pikhouweel nauwelijks te verplaatsen zijn. Machines zijn niet aan te voeren, voor een generator is de lucht te ijl en helikopters kunnen op deze grote hoogte haast niet landen. Pasang Que wil daar voorlopig niet aan denken. Hij zit tevreden op de buis, waardoor het heldere gletsjerwater stroomt en zegt dat hij "heel gelukkig" is. Maar even later stapt hij weer op de grond en kijkt dan peinzend naar het riviertje dat door de hevel is ontstaan. „Als hier nou maar geen erosie ontstaat", merkt hij ernstig op en schiet even later weer in de lach.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen