Het samenspel van predikant en organist (1)

Zorgvuldig

Voordat we verder ingaan op deze samenwerking van voorganger en organist in de eredienst, is het goed om een aantal dingen te overwegen. Uiteraard is dit verre van volledig. Het gaat om slechts enkele, maar wel belangrijke, inzichten. Om te beginnen is dat de Bijbelse eis van zorgvuldigheid. De dienst van de Heere vraagt om zorg en toewijding. Wie nagaat hoe de Heere Zelf de dienst in bijvoorbeeld de tabernakel tot in de details aan Mozes heeft opgedragen, kan niet anders dan tot de slotsom komen dat Zijn dienst vraagt om nauwgezetheid en ‘kwaliteit’. Het gaat er uiterst ordelijk aan toe. Zijn dienst is een ‘schone dienst’! Dat heeft betekenis voor alle onderdelen van de eredienst; ook voor de samenzang en de begeleiding daarvan.

In de tweede plaats komt daarbij dat het zingen van de psalmen met Calvijn heel goed opgevat kan worden als een vorm van de dienst der gebeden. Als de gemeente de psalmen in de mond neemt, is dat heel wat meer dan ‘een versje zingen’. Met lof, met verootmoediging, met dank en met smart richt zij zich al zingend tot de Heere Zelf. Al zingend zoekt ze de troon van de genade. Dit besef zal zich vertalen in de wijze waarop we de psalmen voor de dienst kiezen, deze begeleiden én deze zingen.

In de derde plaats is het nuttig om in overweging te nemen dat de Kerkorde, als het over de taak van de organist gaat, spreekt in termen van ‘terzijde staan’. Ordinantie 6.5.1 luidt als volgt: “De gemeente wordt met betrekking tot de kerkdienst terzijde gestaan door een organist, met inachtneming van de richtlijnen van de kerkenraad”. Dat laat zien dat de organist een uiterst belangrijke taak heeft – hij staat de biddende gemeente ‘terzijde’! – en tegelijk dat hij of zij een dienende taak heeft: de organist staat haar ter-zijde. De organist eist voor zichzelf of het instrument geen hoofdrol op. Hij of zij heeft een dienende taak; dienstbaar aan de gemeente en vooral dienstbaar aan de eer van de Heere.

In de vierde en laatste plaats noemen we nog de kracht van de muziek als zodanig. Calvijn merkt ergens op: “Er is in deze wereld nauwelijks iets, dat op de gedragingen van mensen zo’n grote invloed heeft… En inderdaad, wij ervaren dat de muziek een verborgen en welhaast ongelooflijke kracht heeft om de harten in de één of andere richting te bewegen”. De muziek was voor hem nadrukkelijk een gave van God (donum Dei). Maar juist omdat de kracht van de muziek zo groot en voornaam is, is de organist geroepen om haar gewetensvol en met een gewijd gemoed te verzorgen.

Kansel en klavier

Als werkgroep hebben we in voorbereiding op de organistendag zowel predikanten als organisten een aantal vragen voorgelegd. De resultaten daarvan zullen op de dag zelf worden gedeeld. Wat in elk geval opvalt is dat predikanten en organisten veelal dezelfde dingen noemen als het gaat over het belang van de gemeentezang en de begeleiding daarvan. Als het gaat over het wezen van de eredienst is er sprake van een fundamentele overeenstemming. Organisten en predikanten geven aan dat ten diepte en ten laatste het alles gaat om Gods eer.

Verder benadrukken beiden het belang van een goede afstemming van prediking en orgelspel. Waarbij de begeleiding van het gezongen Woord de opmaat is naar het gesproken Woord én ook weer aansluit bij het gesproken Woord. De gehoorde boodschap mag door het orgelspel benadrukt worden; het orgelspel mag ook de meditatie over dat Woord bevorderen. “De orgelbegeleiding heeft een ondersteunende functie bij de gemeentezang, maar als het goed is ook een meditatieve functie”, schreef een organist. De ondervraagde predikanten zijn zich er zeer van bewust dat de fijngevoelige begeleiding het verkondigde Woord kan versterken. Wie heeft nooit ervaren dat het vooral het gezóngen Woord is dat krachtig zijn weg vindt naar het hart? Om de boodschap weerklank te geven.

Goede voorbeelden

Daarvan zouden veel goede voorbeelden te geven zijn. Hoe een organist de gemeente voorbereid op de dienst die aanstaande is, doordat zijn spel aanleiding geeft tot meditatieve gedachten. Maar ook voorbeelden van organisten die de gemeente met gevoel ‘bij de hand nemen’ – een registratie zegt soms al zoveel! – als ze ingetogen de boetepsalm zingt, als ze mag ademhalen met een psalm van bevrijding en als ze lof mag aanheffen, daartoe uitgenodigd door krachtig orgelspel. Of denk aan het leiden van de gemeente bij het zingen van die onbekende psalm met een besliste, uitkomende stem. Zodat, terwijl velen aarzelen, de organist met vaste hand voorgaat.

Momenten in de dienst die er in dat opzicht veel toe doen, zijn de meest ‘verstilde’ momenten. Dit zijn momenten die vol zijn van stille overdenking. Zoals bij het heengaan van de tafel des Heeren. Dan weet de organist soms op een ontroerende wijze de taal van het hart te ‘spreken’ en door wat hij speelt de woorden ‘aan te bieden’ die het verwonderde hart dan zo van pas komen.

Natuurlijk noemen we ook het orgelspel na de dienst, waardoor treffend de rode draad van de prediking doorgetrokken wordt. Om er dienstbaar aan te zijn dat het Woord bewaard wordt. Uiteraard vraagt dergelijk orgelspel om voorbereiding. Daar moeten we als predikanten onze organisten ook de tijd en de gelegenheid voor gunnen. Al was het maar door tijdig de orde van dienst en de preektekst gereed te hebben. Verder mogen we dan ook rekening met de organist houden; bijvoorbeeld door tijdens de dienst geen onverwachte wijzigingen meer aan te brengen in die orde. En… laten we op gezette tijden ook de organist in de gebeden gedenken. Immers het ‘terzijde staan’ van de gemeente in haar zingend bidden vraagt niet alleen om vaardige handen en voeten, maar ook en vooral om een gewijd hart.

Ten slotte. Hoe belangrijk is het dat we als predikant en organist op elkaar ingespeeld zijn. Het was voor mijzelf altijd een rust, bijvoorbeeld bij trouwdiensten, dat ‘mijn’ eigen organist de dienst kon begeleiden. Niet dat ik een muzikale vriend van de bruidegom of een muzikale broer van de bruid niet vertrouw. Echter als we goed weten wat we, wanneer, van elkaar kunnen verwachten, mag dat de rust en de orde ten goede komen. Verbonden als we ons weten door de zorg voor Zijn ‘schone dienst’.

Sommelsdijk, dr. P.C. Hoek

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen