Een atlas waar een klein land groot in is

Er zullen niet veel atlassen zijn waar in het register de naam ,,Deo Juvante" voorkomt. Een dergelijke naam verwacht je wel in een lijst van zangverenigingen, maar bepaald niet in een welhaast eindeloze rij van plaatsnamen en andere aardrijkskundige termen achterin een atlas. Een leuk Gemeentehuis— staaltje van de gedetailleerdheid van de,,Grote Topografische Atlas van Nederland", die onlangs verscheen. Deo Juvante blijkt een gebouw te zijn dat middenin de weilanden tussen Edam en Purmerend staat. Waarschijnlijk is het rode rechthoekje op de kaart een boerderij, die zijn naam kreeg van een boer die daarmee wilde doen uitkomen dat hij van Gods hulp afhankelijk was. De boerderij ligt op een ,,diepte" van min l,8m NAP aan een dijkje langs de Purmerringvaart. De naaste buren wonen zo'n 500 m verder en schuin tegenover ,, Deo Juvante" staat een poldergemaal. Bij een van de sloten in het weiland staat een windmolentje. De hofstee (met aparte schuur) ligt weliswaar dicht bij Edam, maar behoort toch tot de gemeente Zeevang, waarvan het gemeentehuis overigens in het dorp Oosthuizen staat. De gemeentegrens loopt vlak langs de boerderij. Hoewel de omgeving voornamelijk uit weiland bestaat, kijkt het boerengezin uit op een stuk bouwland. Er zijn drie postkantoren in de omgeving, maar dat van Edam lijkt me het dichtstbijzijnde. In kerken is keus genoeg: in Edam staan er vijf, waarvan twee met een toren, maar ook Middelie heeft een kerkgebouw en Kwadijk zelfs twee. Ik zal maar stoppen met deze zeer gedetailleerde beschrijving van de omgeving van,, Deo Juvante". Als u ook nog wilt weten waar sportparken en zwembaden liggen, of er kassen in de buurt staan, hoeveel flats Purmerend telt en waar er duikers onder de weg liggen, zult u zelf bladzijde 24/25 van deel 1 van de topografische atlas op moeten slaan. Duidelijk is wel wat een schat aan informatie deze kaarten opleveren. De Grote Topografische Atlas van Nederland is een bundeling in vier delen van alle topografische kaarten op schaal 1 : 50.000, vervaardigd door de Topografische Dienst in Emmen. Toen ik deze kaarten zag moest ik onmiddellijk denken aan m'n diensttijd, toen we aan de hand van deze stafkaarten kilometerslange wandelingen mochten maken door veld en beemd. Een kilometer in werkelijkheid is twee cm op de kaart, die hierdoor en door de uitvoering in zes kleuren een enorme hoeveelheid details kan laten zien.

Luchtfoto's
Elk deel van de atlas opent met de geschiedenis van de topografische kaarten - die begint rond 1800 - en de manier waarop ze gemaakt worden. Er worden eerst luchtfoto's gemaakt met behulp van speciale camera's, gemonteerd in de vloer van een vliegtuig om loodrecht naar beneden opnamen te kunnen maken. Dit dient te gebeuren bij een volkomen wolkenloze hemel in de tijd dat de bomen geen bladeren hebben en op een tijdstip dat de slagschaduwen minimaal zijn. Gezien het Hollandse weer blijft er per jaar slechts een handjevol dagen over waarop er gefotografeerd kan worden. De karteringsfoto's worden gemaakt op een schaal van 1: IS.OOObijeenvlieghoogte van 4200 m. Op iedere foto is een gebied van 4x4 km afgebeeld. De luchtfoto' s worden bijgewerkt om ze te ontdoen van vertekeningen en tot een geheel samengevoegd. Deze bewerking wordt fotogrammetrie genoemd.

Op de fiets
Nu gaat de topograaf aan het werk. Hij bekijkt de luchtfoto' s en maakt aantekeningen over wat wel en wat niet afgebeeld moet worden. In de zomermaanden doorkruist hij op de fiets het gebied dat hem is toegewezen en noteert allerlei zaken die hij op de foto's niet kon zien. 's Winters werkt hij alle gegevens uit en geeft ze door aan de cartograaf, die een basiskaart gaat graveren op een schaal van 1 : 12.500. Van die basiskaart worden alle andere schalen afgeleid. Voor schaal 1 : 50.000 moet deze kaart dus vier maal verkleind worden. Zonder nadere ingrepen zou dan een opgepropt, onleesbaar kaartbeeld ontstaan. De kaart wordt daarom,,gegeneraliseerd". Dit houdt onder andere in het wegwerken van de minst belangrijke details, het afsnijden van kleine bochten in lijnen, het samenvoegen van afzonderlijke huizen in blokken, enz. Het graveren en het drukprocédé vereisen ten slotte de uiterste nauwkeurigheid. Het register is een indrukwekkend geheel. Meer dan 40.000 namen zijn erin opgenomen en dat is letterlijk alles wat er maar op de kaarten voorkomt.

Oude kaartbladen
Al met al neemt de vervaardiging van een kaartblad een forse tijd in beslag, reden waarom herzieningervan pas na vijf tot tien jaar plaatsvindt. En dat is nu precies een van de grote nadelen van de atlas; een groot aantal kaarten dateert vanjaren geleden. De oudste, van Zeeuws-Vlaanderen en Flevoland, zijn uit 1972/74. Slaje de kaart van onze nieuwste polder op dan zie je een maagdelijk wit gebied, doorsneden door enkele blauwe sloten. Inderdaad verrezen pas in 1975 de eerste huizen in Zeewolde, maar wat heb je aan zo'n kaartin 1987? Van de 110 kaartbladen, die elk vier pagina' s beslaan in de atlas, zijn er 49 in de periode 1972-1979 verkend, de overige 61 dateren uit de jaren tachtig, waarvan dan wel meer dan de helft in 1983-1986 gemaakt is. Het deel West-Nederland bestaat geheel uit recente kaarten. Pas in 1983 is men overgestapt van de,, ouderwetse" schreefletter (met dwarsstreepjes) naar een schreefloze, strakke letter. Daaraan is al direct te zien of het een nieuwe kaart betreft.

Losbladig
De vier delen. Noord-, Oost-, Zuid- en West-Nederland, overlappen elkaar ruim, maar de afzonderlijke pagina's per deel sluiten precies op elkaar aan. Bij gebruik als wegenkaart is dit nogal onpraktisch. De aantrekkelijkheid van deze gedetailleerde kaarten ligt echter niet zo zeer op het gebied van routeaanduidingen voor langere ritten. De atlas biedt de liefhebber een overvloed aan informatie om het landschap te verkennen en dat is zelfs vanuit de luie stoel al erg leuk om te doen. Voor toeristisch gebruik en als wandelkaart voor natuurliefhebbers zijn de kaarten ook zeergeschikt. Jammer dat ze in een vrij fors boek ingebonden zitten, datje nietzo gauw meeneemt op een wandeling. Bovendien levert het kaartlezen in het midden van twee pagina's door de degelijke wijze van inbinden de nodige problemen op. Was een losbladig systeem toch niet beter geweest?

N.a.v. „Grote Topografische Atlas van Nederland"; uitg. WoltersNoordhoffAtlasprodukties, Groningen; vier delen, formaat 22x30 cm, ca. 140-180 pag. per deel; prijs per deel ƒ 59,-; com

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen