Het stille gebed

Het wordt stil
In alle gemeenten zal het stille gebed een vertrouwd verschijnsel zijn. Dat heeft wel iets opmerkelijks. In veel oude bronnen die van belang zijn voor het begrijpen van de herkomst van de eredienst zoals wij die kennen, vind je er niets van terug. Als eerste onderdeel van de dienst wordt bijna altijd het ‘votum’ vermeld. Daaraan is te zien dat liturgische gebruiken soms pas later in de tijd hun plaats hebben gekregen in de eredienst of een andere plaats krijgen in de eredienst. Dat kenmerkt overigens in grote mate de liturgie in de traditie van de reformatoren: als de noodzakelijke dingen maar een plaats kregen in de eredienst, liet men elkaar vrij in de precieze vormgeving ervan. Zo heeft Calvijn in zijn leven drie tamelijk verschillende liturgieën gebruikt, al naargelang de stad waar hij was. De orden van dienst van de Londense vluchtelingengemeente zien er weer anders uit; en datzelfde geldt – hoewel er grote overeenkomsten zijn – voor bijvoorbeeld de liturgische vormgeving ten tijde van de Nadere Reformatie. Dé gereformeerde liturgie bestaat niet!

Het stille gebed is voor ons niet meer weg te denken uit de liturgie. Het heeft echter door de tijd heen nog wel verschillende vormen aangenomen. Het is nog niet zo heel lang geleden dat men het stille gebed bad wanneer men in de kerk zijn of haar plaats innam. De mannen deden dat vaak staande, de vrouwen zittend. Nu bidden de gemeenteleden in de regel in stilte op het moment dat de predikant aan de voet van de kansel het stille gebed doet. Een voordeel van het oude gebruik zou kunnen zijn dat men vanaf het moment dat men zijn of haar plaats had ingenomen al meer gericht was op de dienst die aanstaande was. Het stille gebed bereidde voor op en richtte de gedachten op de dingen die komen gingen.

Zoals hiervóór al is geconstateerd, vindt het stille gebed heden ten dage bijna altijd plaats als de predikant aan de voet van de kansel, na de ‘hand der gemeenschap’, in gebed gaat. Hier is wel een praktische overweging op zijn plaats. Het is te verkiezen dat de voorganger het stille gebed pas doet als het ook werkelijk stil is geworden in het bedehuis. De stilte is veelzeggend. De stilte nodigt uit om stil te worden tot God (Psalm 62). Soms komt het voor dat de voorganger al in gebed is gegaan, terwijl de broeders van de kerkenraad nog bezig zijn in hun bank te schuiven.

Laten we liever even wachten. Als ook de laatste broeder gereedstaat, kan het stille gebed opgezonden worden. Het is een belangrijk moment. De voorganger staat nog vóór de kansel. Tezamen met de hele gemeente verootmoedigt hij zich voor Gods aangezicht. Het drukt de afhankelijkheid van de Heere uit – van eenieder in de kerk. Uiteraard gáát het om de wijding van het hart. Het is echter goed, lijkt me, om die ook tot de uitdrukking te laten komen in een uiterlijke gestalte van verootmoediging voor God.

Soms hoor je beweren dat Calvijn om die reden een knielend bidden voorstond. Nu is het zeker zo dat Calvijn zich heeft uitgelaten over het belang van een geknielde gebedshouding, als teken van ootmoedigheid en nederigheid voor Gods aangezicht. Echter in zijn liturgische geschriften schrijft hij het bij mijn weten nergens voor. Wel was Calvijn tegen het geknield ontvangen van de communie scherp gekant, omdat dat herinnerde aan het aanbidden van de hostie in de kerk van Rome (T. Brienen, De liturgie bij Johannes Calvijn, 194). In het verlengde daarvan is het voorstelbaar dat Calvijn een geknielde gebedshouding in de liturgie met reserve zou hebben bezien.

Stil tot God
Als kind heb ik mij vaak afgevraagd wat al die mensen toch baden in stilte. Je hoort het kinderen ook nu nog weleens vragen. Het is goed om daar ook leiding aan te geven als ouders. Laten we kort wat dingen op een rij zetten.

Laat er om te beginnen gebed zijn voor hem die geroepen is het Woord te verkondigen. Als het goed is, is dat voor de prediker zelf maar ook voor de gemeente al veel eerder een zaak van gebed: in het toeleven naar de zondag. Maar ook als het stil wordt in de kerk, op de drempel van de dienst, is het zo nodig de Heere te smeken om Zijn Geest en zegen: bij het Woord, door het Woord. En behalve de prediker mogen we eenieder opdragen die een taak heeft in de dienst. Net zoals de voorganger niet alleen zal bidden met het oog op zijn taak en roeping, maar ook de gemeente van harte zal opdragen aan de troon van de genade!

Het gebed zal voorts ook een gebed zijn om een geopend oor en een geopend hart. Om op te merken wat de Geest tot de gemeente zegt. Om als toebereide aarde te zijn, waarin het zaad van het Evangelie valt en wortelt om vrucht voort te brengen. Daar komt nog wat bij. En wel dit: Zouden veel onheilige gedachten door dit stille bidden niet uit het hart weggenomen worden? Waar kun je soms niet mee bezet zijn als prediker én als hoorder terwijl de dienst op het punt staat te beginnen?! Biddend in de stilte mag je ook dat kwijtraken aan de Heere. De bede om een ongestoorde dienst gaat hand in hand met de bede om onverstoorde gedachten.

Een stil gebed is vaak een korter gebed. In de Bijbel zijn overigens verreweg de meeste gebeden kort. Toch kan er soms ook nog voorbiddend een nood in worden meegenomen. Misschien van de man of vrouw naast u. Al is het maar een enkele zucht, het hart ontgleden, om Gods uitkomsten. Als zo de gebeden vermenigvuldigen in het stille bedehuis en opgaan tot Gods troon, mag met verwachting de dienst hoorbaar aanvangen.

Hoevelaken, ds. P.C. Hoek

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen