3. Pascha en Ongezuurde broden

Instelling en viering van Pascha

Het Pascha is het eerste feest dat Israël in het godsdienstige kalenderjaar viert. Samen met het Feest der Ongezuurde broden werd dit feest ingesteld kort voordat Israël uit Egypte trok. Elk gezin moest op de tiende dag van de maand een lam nemen en er goed voor zorgen. Het moest een dier van één jaar oud zijn en het mocht geen gebreken vertonen. Op de veertiende van de maand moest dat lam in z'n geheel gebraden en nog diezelfde nacht gegeten worden. De Israëlieten moesten niet zomaar een lam slachten, maar een lam dat al vier dagen bij hen in huis was. Er was een band met dat dier ontstaan, waardoor het des te moeilijker was juist dat lam te slachten. Het paaslam moest geslacht worden 'tussen de twee avonden'. Waarschijnlijk betekent dit tussen de middag en het begin van de avond, dus naar Joods spraakgebruik rond het 'negende uur' (3 uur 's middags). Het avondoffer werd ook gebracht 'tussen de twee avonden' en dit was ook het negende uur. Dit is ook het uur waarop het ware Paaslam, Christus, stierf.

Het lam moest in z'n geheel gegeten worden, er mocht niets van overblijven. Alleen bij de eerste viering van het Paasfeest moest het bloed van het geslachte lam met een bundel hysop (een plant) aan de deurposten gestreken worden. In de nacht van het pascha zou de verderver door het land Egypte gaan en in elk huis de eerstgeboren zoon doden. Maar als het bloed aan de deurposten gestreken was, zou de engel het huis voorbijgaan (pesach betekent: 'voorbijgaan'). Het lam moest gegeten worden met ongezuurde broden en bittere kruiden. Ongezuurde broden waren broden zonder gist, matsot genoemd. Oost-Europese joden spreken dit woord uit als matzes, en als zodanig is het woord veel bekender. Het andere gerecht was m'rorim, wat 'bitterheden' betekent. In de Statenvertaling is dit vertaald met bittere saus. Het is ook mogelijk dat het om bittere groenten ging, zoals wilde sla, mierikswortel en andijvie. Dit eten de Joden tegenwoordig als 'bitterheden' tijdens de paasmaaltijd. De bitterheden die Israël bij de paasmaaltijd nuttigt, verwijzen naar de bitterheden die het in Egypte heeft meegemaakt.

Bij de eerste viering moesten de Israëlieten het pascha haastig eten, met hun schoenen aan en hun staf in de hand. De herinnering aan het haastige vertrek bleef tijdens de latere vieringen bestaan door het het eten van het ongezuurde brood.

Vieringen van Pascha

Enkele van de grootste Paasvieringen in de geschiedenis van Israël vonden plaats ten tijde van twee grote, vrome koningen: koning Hizkia en koning Josia. Terwijl de viering van het eerste Pascha in het gezin plaatsvond, werd het feest onder deze koningen in de tempel gevierd. Zo riep Hizkia tijdens de grote opwekking die onder zijn regering plaatsvond, het hele volk op om naar het huis van de Heere te komen om daar het Pascha te vieren (2 Kronieken 30: 1-5).

Ook in het Nieuwe Testament lezen we over verschillende paasvieringen. Toen Jezus twaalf jaar was, ging Hij voor het eerst met Zijn ouders naar Jeruzalem om daar Pascha te vieren. Ook tijdens Zijn omwandeling op aarde is er in de Evangeliën een paar keer sprake van het Paasfeest, zonder dat hier overigens verder bijzonderheden over het feest bij vermeld worden. Bijvoorbeeld in Johannes 2, waar Jezus ten tijde van het Paasfeest de verkopers van offerdieren en de geldwisselaars van het tempelplein verdrijft. In alle vier de Evangeliën wordt wel het laatste Paasfeest dat Christus vierde beschreven. Ook in de Handelingen wordt een paar keer verwezen naar het Paasfeest.

De paasmaaltijd zoals deze nu gehouden wordt door Joden bevat allerlei onderdelen die we niet bij de instelling van het Pascha of op andere plaatsen in het Oude Testament kunnen terugvinden. In de beschrijving van de paasmaaltijd die Jezus met Zijn discipelen hield, vinden we wel bepaalde elementen hiervan terug.

Het Sedermaal

De paasmaaltijd wordt Sedermaal genoemd. Seder betekent 'orde' en heeft betrekking op de vorm van de maaltijd. Tegenwoordig bestaat het Sedermaal uit een aantal symbolische gerechten. Deze gerechten liggen op de Sederschotel. Deze gerechten zijn: een stuk groente (peterselie of radijs), dat in in zout water wordt gedoopt als herinnering aan de tranen die de Joden vergoten hebben; een geroosterd botje met vlees wat verwijst naar het het paaslam en ook pesach wordt genoemd. Hoewel het slachten van een paaslam in elk gezin afzonderlijk gebeurde, was het pascha toch zozeer met de tempel verbonden geraakt dat vanaf de verwoesting van de tempel en de diaspora (de verstrooiing van Israël na 70 n. Chr.) ook het slachten van het paaslam werd afgeschaft. Het derde gerecht dat op de sederschotel ligt, zijn de bittere kruiden, maror, in de vorm van mierikswortel of jonge bittere sla. Dit herinnert aan het lijden in Egypte. Verder de charoset, een mengsel van noten, appels, kaneel en wijn. Door zijn bruine kleur symboliseert dit gerecht de leem waaruit de Joodse slaven voor Farao bouwstenen moesten vervaardigen. Tenslotte een ei, als symbool voor het feestoffer en ook voor de lente. Verder zijn er de ongezuurde broden: op een schaal liggen drie matzes, met witte kleedjes ertussen. De middelste is gebroken. Aan het begin van de maaltijd wordt de ene helft van deze matze ingepakt en ergens verstopt. Het andere deel van de matze wordt aan het begin van de avond in stukjes gebroken en rondgedeeld. Naar aanleiding van de gerechten die op de Sederschotel liggen, stelt de jongste aanwezige vier vragen: "Wat is het verschil tussen deze avond en alle andere avonden? Alle andere avonden eten wij gezuurde en ongezuurde broden, vanavond alleen ongezuurde broden? Alle andere avonden eten wij allerlei groenten, vanavond bittere kruiden? Alle andere avonden eten wij geroosterd, gestoofd of gekookt vlees, vanavond alleen geroosterd? Alle andere avonden dopen wij eenmaal in, vanavond tweemaal?" Elke vraag wordt uitgelegd aan de hand van het verhaal van de uittocht, zoals dit beschreven is in Exodus.

In verschillende Joodse gemeenten wordt een maaltijd met alle kinderen van de gemeente gehouden, waarbij ook de volledige liturgie gebruikt wordt. Evenals in de familieviering wordt hier een plaats vrijgehouden voor de profeet Elia. Want voordat de Messias komt, zal eerst Zijn voorloper Elia komen en dan moet er plaats voor hem zijn. De kinderen mogen aan het eind van de maaltijd de verborgen halve matze gaan zoeken. Deze halve matze heet afikoman en dit komt vermoedelijk van een Grieks woord voor nagerecht. Wie de afikoman vindt, krijgt een beloning. Het jongste kind van het gezelschap gaat daarna buiten de deur kijken, of Elia er misschien voor staat.

Bij het Sedermaal worden vier bekers wijn gedronken. De vier bekers wijn symboliseren de vier woorden van bevrijding uit Exodus 6: het redden en het verlossen (van de slavernij), het uitleiden (uit Egypte) en het brengen (in het beloofde land). De maaltijd wordt onderbroken door het zingen van de Hallelpsalmen: Psalm 113 tot en met 118. Het laatste wat gehoord wordt is de wens, die door heel de diaspora heen geklonken heeft: "Volgend jaar in Jeruzalem!"

Over het pascha dat Jezus met Zijn discipelen hield, lezen we dat hij een 'bete' in de saus doopte, wat overeenkomsten laat zien met het dopen van de groente in zout water. Verder werd er tijdens dit pascha brood gebroken en een beker wijn rondgedeeld. Ook werd het feestmaal afgesloten met het zingen van een lofzang. Bij deze maaltijd werd wel een paaslam gegeten.

Geestelijke betekenis van Pascha

Zoals elk offer naar Christus en Zijn verzoeningswerk verwees, verwees ook het paaslam hiernaar. In het Nieuwe Testament wordt verschillende keren over Jezus gesproken als over het Lam. De eerste keer dat we dit in de Bijbel tegenkomen, is in het Evangelie van Johannes, waar Johannes de Doper naar Jezus wijst met de woorden: Zie het Lam Gods (Johannes 1: 36). Bij deze uitdrukking ligt het voor de hand te denken aan het paaslam. Dit wil niet zeggen dat de uitdrukking Lam Gods niet ook naar andere beelden in het Oude Testament zou kunnen wijzen, zoals het dagelijks brandoffer en verschillende speciale offers. Een andere belangrijke verwijzing naar Christus als het ware Lam vinden we bij de apostel Petrus: wetende dat gij niet door vergankelijke dingen, zilver of goud, verlost zijt uit uw ijdelen wandel (...), maar door het dierbaar bloed van Christus, als van een onbestraffelijk en onbevlekt Lam (1 Petrus 1: 18 en 19). Petrus lijkt hier allereerst naar het paaslam te verwijzen, vooral vanwege de toevoeging 'onbestraffelijk' en 'onbevlekt'. Ook het paaslam moest gaaf zijn, er mocht geen gebrek aan zijn. In Johannes 19: 36 wordt een duidelijk verband gelegd tussen het Pascha en Jezus' kruisdood. Er staat dat geen been gebroken werd bij Jezus opdat de Schrift vervuld worde: Geen been van Hem zal verbroken worden. Dit is een citaat uit Exodus 12, het hoofdstuk waar over het paaslam wordt geschreven.

Eén van de meest opvallende overeenkomsten tussen het paaslam en Jezus is dat Jezus stierf op het moment waarop in de tempel de paaslammeren geslacht werden. Christus, en waarschijnlijk ook de Farizeeën, hebben een dag eerder het pascha gehouden dan het volk Israël. Er zijn verschillende theorieën om dit te verklaren. De meest voor de hand liggende is dat Jezus het vierde op de juiste datum, terwijl de anderen het een dag later vierden. Deze dag was een sabbatdag en zo hoefden ze geen twee dagen achter elkaar rustdag te houden. De Evangelisten delen ons mee dat Jezus stierf op de negende ure en dit was het uur waarop het de paaslammeren geslacht werden.

Pascha en Heilig Avondmaal

In de christelijke gemeente leeft de paasviering voort in de viering van het Heilig Avondmaal, zoals dit door Christus is ingesteld tijdens Zijn laatste paschaviering. Hij gaf hiermee een nieuwe betekenis aan het pascha. Bij het breken van het brood zei Hij: Neemt, eet, dat is Mijn lichaam. En bij het nemen van de wijn: Drinkt allen daaruit. Want dat is Mijn bloed, het bloed des Nieuwen Testaments, hetwelk voor velen vergoten wordt tot vergeving der zonden. Het pascha werd een gedachtenismaaltijd van Zijn lijden en sterven. Het pascha wees heen naar Christus en het offer dat Hij zou brengen. Het Avondmaal is ingesteld om de vervulling hiervan in gedachtenis te brengen. Zoals het paaslam onberispelijk moest zijn, zo was Jezus 'onbestraffelijk en onbevlekt'. Zoals geen been van het paaslam gebroken werd, zo werd geen been van Jezus gebroken. Zoals de eerstgeborenen van Israël schuilden achter het bloed van het paaslam, zo mogen Gods kinderen schuilen achter het bloed van Christus. Zoals de Joden tijdens Pascha hun bevrijding uit de Egyptische slavernij vierden, zo viert Gods volk het Avondmaal, om hun bevrijding uit de slavernij van de zonde te herdenken op grond van de dood van Christus. Door het verzoenend werk van het Lam werden zij uitgeleid uit het 'Egypte' der zonde, worden zij geleid door de 'woestijn' van het leven en gebracht in het beloofde land.

Het christelijke Paasfeest

Al sinds eeuwen wordt met Pasen de opstanding van Christus herdacht. De naam Pasen herinnert natuurlijk aan het Joodse feest dat deze naam draagt. Deze overeenkomst is echter nogal verwarrend, omdat Pascha meer bij Goede Vrijdag dan bij het Paasfeest hoort. Het is bekend dat de Westerse kerk al in de tweede eeuw het Paasfeest vierde op de zondag na 14 Nisan. Geleidelijk aan verschoof het Paasfeest naar de zondag na de eerste volle maan in de lente. Op deze dag was de viering van een heidens lentefeest. In het Engels en het Duits klinkt dit zelfs nog door in de namen van het Paasfeest. De woorden Easter en Ostern gaan terug op een Germaans lentefeest, genoemd naar de godin Eostra of Ostara. Op het Concilie van Nicea in 325, werd officieel vastgelegd dat op zondag na de eerste volle maan in de lente het Paasfeest gevierd zou worden. Hierdoor valt het christelijke Paasfeest niet meer samen met het Joodse Pascha. In de tijd van de Reformatie was er verzet tegen het houden van de feestdagen (Kerstfeest, Pasen, Pinksteren). Ook de Dordtse Synode van 1618 sprak zich uit tegen het vieren van feestdagen. Uiteindelijk hebben de feestdagen toch een plaats gevonden in de christelijke kerk. Natuurlijk is er niets tegen om op Paaszondag meer aan de opstanding van Christus te denken dan op andere dagen. Anderzijds is het jammer dat onze paasviering en ook de viering van de andere feestdagen slechts een vaag verband hebben met de door God in de Bijbel gegeven kalender.

Instelling en viering van het Feest der Ongezuurde broden

Met het ondergaan van de zon begon de vijftiende van de maand en daarmee het etmaal van de uittocht uit Egypte en het begin van Matsot, het Feest der Ongezuurde broden. Dit feest duurde tot 21 Nisan (zeven dagen). Ongezuurde broden bevatten geen zuurdeeg (gist). In de Statenvertaling worden dit ook wel ongehevelde (ongerezen) broden genoemd. Het Paaslam werd alleen in de nacht van 14 op 15 Nisan gegeten, maar ongezuurde broden werden een week lang gegeten.

Bij de instelling van de hoogtijden en ook op andere plaatsen in de Bijbel, worden Pesach en Matsot als twee verschillende hoogtijden gerekend. Op veel andere plaatsen worden de twee namen voor één en hetzelfde feest gebruikt. Soms de ene naam en soms de andere, waarbij dan de hele periode van 14 tot 21 Nisan wordt bedoeld.

Tegenwoordig noemen de loden dit hele feest Pesach. De Israëlieten eten met Pasen ongezuurde broden, omdat ze met haast uit Egypte moesten trekken. Ongezuurd brood kon snel klaargemaakt worden omdat het niet hoefde te rijzen. De diepere achtergrond van het verbod om zuurdeeg te eten is dat zuurdeeg in de Bijbel vaak een negatieve klank heeft. We vinden in het Oude Testament in alle spijsoffers een verbod op zuurdeeg. Ook in het Nieuwe Testament staat 'zuurdeeg' meestal voor het kwade.

Geestelijke betekenis van het Feest der Ongezuurde broden

De geestelijke betekenis van Pesach en Matsot wordt verwoord door Paulus (1 Korinthe 5: 7): Zuivert dan de oude zuurdesem uit, opdat gij een nieuw deeg zijn moogt, gelijk gij ongezuurd zijt. Want ook ons pascha is voor ons geslacht, namelijk Christus. Zo laat ons dan feest houden, niet in de oude zuurdesem, noch in de zuurdesem der kwaadheid en der boosheid, maar in de ongezuurde broden der oprechtheid en der waarheid. Paulus zegt hier als het ware: Laten wij ons hele leven door het Paasfeest vieren en wel altijd op een oprechte manier, namelijk met ongezuurde broden van reinheid en waarheid. Het 'oude zuurdesem' is dat wat herinnert aan de tijd voor Pasen, dat wil zeggen aan ons oude leven van voor onze verlossing uit de slavernij van Egypte. Dat 'oude zuurdesem' hoort bij de 'oude mens', zoals het 'nieuwe deeg' verwijst naar de 'nieuwe mens', die we bij onze verlossing hebben 'aangedaan'. Hij draagt de gelovigen op de zonden, 'de oude zuurdesem', uit hun leven weg te doen en zich te gedragen als een 'nieuw zuurdesem'. Zij hebben van het paaslam gegeten en deel aan Christus gekregen, daarom moeten ze nu ook ongezuurde broden eten, dat wil zeggen: heilig voor Hem leven.

Zuurdeeg heeft in het Nieuwe Testament meestal de betekenis van iets verkeerds, verwerpelijks. Jezus waarschuwt Zijn discipelen voor de 'zuurdesem' van de Farizeeën. Hij bedoelt hiermee de leer van de Farizeeën, namelijk hun uiterlijke godsdienstigheid die gepaard ging met onoprechtheid. Ook waar Christus de leer van de Herodianen en van de Sadduceeën verwerpt, spreekt Hij over 'zuurdesem'. In Galaten 15 gaat Paulus in tegen hen die de wet nog willen houden om hierdoor gerechtvaardigd te worden. Ook in dit verband gebruikt Paulus de vergelijking met het zuurdeeg: Een weinig zuurdesem verzuurt het gehele deeg. Het christenleven moet zonder 'zuurdesem' zijn. Zuurdeeg begint klein en verborgen, maar doorzuurt op den duur alles. God wil niet slechts een uiterlijk christelijke levenswandel, maar 'waarheid in het binnenste'. Daarom gaat het in de eerste plaats om het hart. Zo 'onbestraffelijk en onbevlekt' als het Lam Christus was, zo onbesmet en onberispelijk moeten wij door de Geest van God zijn in hart en wandel.

Pesach in Israël

De familie Dekker woont sinds een aantal jaar in Israël, in het Joodse gedeelte van Nazareth. Zij schrijven over hun eerste paasviering hier: "Pesach wordt zeven dagen gevierd. De eerste en de laatste dag wordt als een sabbat gevierd, dan zijn alle winkels dicht. De weken voor Pesach (Paasfeest) zijn altijd drukke weken in Israël, ledereen is bezig met de voorbereiding van dit voor de Joden zo belangrijke feest.

ledereen is druk met de schoonmaak van het huis. Er mag namelijk geen restje zuurdeeg meer in huis zijn. Alle keukenkastjes worden grondig gereinigd. Als er pakken open zijn van producten die gist bevatten worden die de dag voor Pesach buiten verbrand. Heb je heel veel voorraad, dan kun je twee dingen doen, je producten verkopen of gewoon je keukenkastje afplakken, zodat je op Pesach niet onrein kan worden door in aanraking te komen met gist. In de supermarkten zijn de schappen met gistprodukten zorgvuldig afgeschermd van de rest.

Stapels dozen met matzes kom je tegen in de winkels. De bakkers bakken tijdens Pesach geen brood, gebak is er dus ook niet. Wel allerlei kokoskoekjes, daar zit geen gist in! Men is trouwens wel vindingrijk geworden. Je kunt op Pesach toch wel cake eten, maar dan is er iets anders aan toegevoegd in plaats van gist. Er is zelfs speciaal ijs, rabbinaal goedgekeurd, kosher voor Pesach. Nooit geweten dat er in ijs ook iets van gist kan zitten.

Een Russische vrouw fluisterde ons in dat we maar voldoende brood moeten inslaan in de vriezer, dan konden we toch brood eten. Of we moeten maar naar Nazareth-down gaan, bij de Arabieren kan je gewoon brood kopen.

Naast de dozen met matzes vind je in de supermarkt ook allerlei aanbiedingen voor schoonmaakartikelen. In de krant worden er artikelen gewijd aan allerlei wondermiddelen en wonderdoekjes om een zo schoon mogelijk huis te krijgen.

We horen de buren rondom ijverig kleden kloppen. De huizen worden met bezemen gekeerd. Als je niet genoeg tijd hebt, bieden in de krant speciale schoonmaakploegen zich aan. Al het serviesgoed wordt gereinigd. Religieuze families hebben vele serviezen, ook een speciaal Pesachservies. En dan ook nog alles dubbel, een melk- en een vleesservies naar Deuteronomium 14: 21 Gij zult het bokje niet koken in de melk zijner moeder. Maar niet alleen een dubbel servies, ook aparte pannen, bestek, tafel en keukenlinnen voor vlees- en melkspijzen. Vandaar dat wij zo'n 25 keukenkastjes hebben!

Op de eerste avond van het Paasfeest wordt de Seder gevierd. Seder betekent 'volgorde', omdat een bepaald ritueel op deze avond gevolgd wordt naar Exodus 13: 8 Gij zult uw zoon te kennen geven... Het jongste kind stelt tijdens de viering de bekende vraag: Waarom is deze nacht anders dan alle andere nachten? Men herdenkt het lijden in Egypte en hoe de Heere op een wonderlijke wijze het volk Israël verlostte en uitleidde. leder gezin in Israël viert deze avond met het volgen van de Hagadah, de neergeschreven liturgie in een boekje, die Gods trouw verhaalt bij de uittocht uit Egypte.

Wij waren voor deze avond uitgenodigd door de Messiasbelijdende gemeente in Tel Aviv. Ds. Jamison is daar al vele jaren predikant. Het was heel bijzonder om deze avond met Messiasbelijdende Joden te vieren. Men kiest ervoor om dit niet thuis te vieren, maar om samen als gemeente Gods vergevende liefde en genade van oude dagen af te gedenken. Men volgt voor de viering grotendeels de Hagadah waar dat mogelijk is.

Een ouderling mediteerde over Johannes 1: 29 Zie, het Lam Gods, Dat de zonde der wereld wegneemt. Wat krijgt dan zo'n Sederavond een extra dimensie! Vanuit het Nieuwe Testament mag er gewezen worden op het Paaslam, de Messias Jezus Christus, de Zaligmaker, Die de wet vervuld heeft."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen