2. Theologie van de puriteinen

Uit de geschiedenis van het puritanisme blijkt dat puriteinen sterk op hun tijd betrokken zijn. Ze streven ingrijpende veranderingen na, zowel in de kerk als in de maatschappij. Toch ligt bij de puriteinen de nadruk op het innerlijk. De kern van het puritanisme wordt gevormd door de bewogenheid met de zaligheid van zondaren. Het gaat de puriteinen om de vernieuwing van het hart. Ze zijn ervan overtuigd dat deze vervolgens zal leiden tot een hervorming van het gezin, de kerk en de maatschappij. William Perkins (1558-1602), verbonden aan de universiteit van Cambridge, wordt gezien als een belangrijk vertegenwoordiger van het 'geestelijke' puritanisme. Hij stelt innerlijke vroomheid en een godzalige levenswandel centraal. De universiteit van Cambridge wordt het centrum van het puritanisme. Veel latere puriteinse predikanten krijgen hier hun opleiding. Puriteinen worden gekenmerkt door een aantal gemeenschappelijke overtuigingen. Deze vormen de bron van waaruit ze leven. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op een aantal belangrijke punten van de puriteinse theologie.

Het gezag van Gods Woord

Puriteinen zijn gericht op de Bijbel. Gods Woord neemt zowel in de kerk als thuis een belangrijke plaats in. Eeuwenlang is de Bijbel een gesloten boek geweest, dat niet in de eigen taal beschikbaar was. De puriteinen vinden het heel belangrijk dat de Bijbel weer in de handen van het volk komt. Daarom zorgen zij ervoor dat er een Engelse vertaling tot stand komt, de Genevan Bible (Geneefse Bijbelvertaling). Later zal de King James Version uitkomen, die grotendeels teruggaat op deze Geneefse vertaling. In de Westminster Confessie vinden we de gedachten van de puriteinen over de Bijbel terug. In deze belijdenis staat Gods Woord voorop. Het gezag van de Schrift rust niet op het getuigenis van mensen, maar geheel en al op God, Die de Auteur ervan is. Zowel het Oude als het Nieuwe Testament is door God geïnspireerd en door Zijn voorzienigheid door alle eeuwen heen bewaard.

De inspanningen van de puriteinen voor de Bijbel komen voort uit de overtuiging dat in de Bijbel God tot ons spreekt. En dat God Zijn Woord vooral heeft gegeven om de weg tot de zaligheid bekend te maken. De puriteinen verzetten zich tegen het gebruiken van de Bijbel voor allerlei theologische discussies en meningsverschillen. We moeten het Woord van God toepassen op onszelf, zo zeggen ze.

John Owen over het gezag van de Bijbel

Een bekende puritein die veel over het gezag van de Bijbel heeft geschreven, is John Owen. Voor Owen is de bekering van zondaren tot God het belangrijkste doel van de Bijbel. De Bijbel is niet gegeven om ons hoofd te vullen met kennis, maar om te weten hoe we God moeten gehoorzamen. Owen bestrijdt dat Gods Woord duister is. ledereen die in aanraking komt met de Bijbel, kan er genoeg van begrijpen om te weten wat nodig is tot zaligheid. Voor Owen gaat het echte kennen van de waarheid van de Bijbel samen met het kennen van Christus. De Bijbel is als een spiegel waarin we de heerlijkheid van Christus kunnen zien. We kunnen de Bijbelse waarheden niet begrijpen zonder het geloof in Christus. En alle kennis van de waarheid is nutteloos als die ons niet tot Christus leidt. Zonder geloof in Christus kunnen we dat wat God ons in Zijn Woord beveelt, niet doen.

Hoe kunnen we zeker weten dat de Bijbel het Woord van God is? Ook op deze vraag gaat Owen in. We kunnen zeker weten dat de Bijbel het Woord van God is, door het innerlijk getuigenis van de Heilige Geest. Dit innerlijk getuigenis omschrijft Owen als een geestelijk licht, waardoor je overtuigd wordt van de waarheid en het gezag van de Bijbel. Dit getuigenis van de Heilige Geest is nodig, niet omdat het Woord onduidelijk is, maar omdat we er blind voor zijn. Owen zegt ook dat de uitleg en de toepassing van de Bijbel belangrijke middelen zijn om te komen tot het geloof. Deze hebben een plaats in de prediking. Het is de taak van de kerk om Gods Woord te verkondigen. Zo wil God de kerk gebruiken om mensen te brengen tot het geloof.

Verkiezende genade

Puriteinen streven in hun leer en leven de eer van de Heere na. Hun overtuiging is dat mensen zondig zijn, veranderlijk en onberekenbaar. Eer moet dan ook niet aan mensen worden toegebracht. Het mensbeeld van de puriteinen is niet somber, maar wel realistisch. Puriteinen geloven ook niet in de vrije wil van de mens. Mensen kunnen niet op eigen kracht God zoeken en vinden. De verlossing is van het begin tot het einde Gods werk. Er zit niets van de mens bij. Als iemand zich bekeert, dan is dat de vrucht van het werk van de Heilige Geest. Niemand kan tot Christus komen, tenzij de Vader hem trekt (naar johannes 6:44). Deze leer wordt door de puriteinen gekoppeld aan het leerstuk van de verkiezing. Confeßion of Faitb, n,...... C A T E c. II I S M S, 1 jMMjj^fejjjlS Cl: .'CM of SC07/ hVD «mTU w' 1 p ' 1 '

In de Westminster Confessie gaat het in hoofdstuk 3 over Gods eeuwig besluit, waarin Hij op een onveranderlijke manier alles bepaalde wat er zal gebeuren: "Door het besluit van God zijn, ter betoning van zijn heerlijkheid, sommige mensen en engelen voorbestemd tot het eeuwige leven en anderen voorbeschikt tot de eeuwige dood."

In de belijdenis staat verder dat deze leer heel voorzichtig en zorgvuldig behandeld moet worden. De leer van de uitverkiezing mag niet leiden tot onverschillige gedachten, zoals 'Wanneer ik uitverkoren ben, word ik toch wel zalig en maakt het niet uit hoe ik leef. Ook mag deze leer niet leiden tot wanhopige gedachten, zodat mensen zichzelf pijnigen met de vraag 'Ben ik wel uitverkoren?' Het is opvallend dat de puriteinse prediking juist een heel pastoraal karakter heeft, waarin de oproep tot geloof en bekering niet ontbreekt. Een ieder wordt opgeroepen om zichzelf te onderzoeken hoe hij voor God staat en om zich van zijn roeping en verkiezing te verzekeren. De op Gods Woord gegronde kenmerken van genade worden getekend, zoals de droefheid over de zonde, de kennis van de Middelaar, het zich onderwerpen aan Gods wet. Hierdoor zullen de luisteraars in staat zijn om zichzelf te onderzoeken of zij de genade hebben ontvangen.

De uitverkiezing komt bij de puriteinen vooral aan de orde als een troostvolle leer voor Gods kinderen. De genade staat centraal. Terwijl er volstrekt niets in de mens is dat God hiertoe zou kunnen aanzetten, heeft Hij uit vrije genade Zijn Zoon laten lijden en sterven om de prijs van de zonde te betalen en verlossing aan te brengen. Maar God bevestigt Zijn liefde jegens ons, dat Christus voor ons gestorven is, als wij nog zondaars waren (Romeinen 5:8). Ook volgt uit de leer van de verkiezing dat Gods kinderen zullen volharden in het geloof. Als de Heere je genade heeft geschonken, zal je die nooit meer kunnen verliezen. Zo zal deze leer leiden tot eer en bewondering van God en tot troost voor allen die het Evangelie oprecht gehoorzaam zijn.

Strijd en bemoediging

Het is voor de puriteinen duidelijk dat de bekering gepaard gaat met berouw over en afkeer van de zonde. We lezen in de Westminster Confessie: "Hoewel boetvaardigheid niet iets mag zijn waarop we vertrouwen als was het een soort genoegdoening voor onze zonden of een oorzaak voor de vergeving daarvan - die een daad is van Gods vrije genade in Christus - toch is ze zozeer noodzakelijk voor alle zondaren, dat niemand zonder haar vergeving mag verwachten."

Puriteinen benadrukken dat een persoonlijke beleving van zonde en genade nodig is. Ook is bekering niet maar een moment of een bepaalde periode van droefheid in het leven van een christen, maar iets dat het hele leven doorgaat, in de puriteinse theologie is aandacht voor periodes van geestelijke strijd, waarin de ziel God zoekt, maar niet onmiddellijk vindt.

Niet alleen innerlijk woedt soms de strijd, ook uiterlijk moeten de puriteinen vaak veel beproevingen doormaken. Afzetting uit hun ambt, gevangenschap, moeite in het gezinsleven. In de levensbeschrijvingen van puriteinen kom je dit alles veel tegen, maar dit gaat gepaard met het vaste vertrouwen dat ook alle moeilijke dingen in het leven ten goede zullen meewerken (Romeinen 8 : 28).

John Bunyan over geestelijke strijd

Een bekende puritein die veel heeft geschreven over de strijd van het geloof, die het hele leven voortduurt, is John Bunyan.

In zijn bekende boek De christenreis schrijft Bunyan in de vorm van een allegorie (symbolisch verhaal) over een man die Christen heet. Aanvechtingen en twijfels die een christen kunnen bespringen komen aan de orde, maar ook bemoedigingen en de blijdschap in de Heere worden getekend.

Bunyan heeft zelf veel strijd gekend en juist daarom kan hij anderen raad geven. Veel beelden hebben dan ook overeenkomst met zijn eigen ervaringen.

Een voorbeeld hiervan. Christen is op reis op de smalle weg naar Immanuëlsland. Op een gegeven moment gaan Christen en zijn reisgenoot Hopende van het pad af. Ze kiezen een makkelijker pad dat door een weide loopt. Dit pad leidt echter steeds verder van het goede pad af. Ze komen op het grondgebied van reus Wanhoop. Als deze hen ziet, sleept hij hen mee naar zijn kasteel. Daar, in kasteel Twijfel, worden ze in een kerker gegooid. Christen en Hopende krijgen geen eten en worden mishandeld door reus Wanhoop. Na een aantal ellendige dagen realiseert Christen zich plotseling dat hij een sleutel bij zich draagt. Met deze sleutel, de sleutel Belofte, slaagt hij erin de kerker en de kasteeldeuren te openen. Christen en Hopende vinden de goede weg weer en vol goede moed vervolgen ze hun reis. In zijn bekeringsgeschiedenis (beschreven in zijn boek Genade overvloeiende voor de grootste der zondaren) schrijft Bunyan over een periode in zijn leven, die sterk doet denken aan deze gebeurtenis uit De christenreis. Nadat Bunyan vrede heeft gevonden in het heilswerk van Christus, komt hij in grote geestelijke duisternis terecht. De satan fluistert hem in dat hij van Christus moet scheiden en Hem verkopen voor de dingen van deze wereld. Bunyan strijdt tegen deze verzoeking, maar op een dag gaat de gedachte door hem heen: 'Laat Hem gaan, als Hij wil...'. Hierop komt hij in grote wanhoop terecht. Hij denkt dat hij door Zijn Zaligmaker te 'verkopen' de zonde tegen de Heilige Geest heeft bedreven en dat er voor hem geen vergeving meer mogelijk is. Toch zijn er momenten dat hij bemoedigd wordt door een belofte en deze beloften worden steeds krachtiger. Zo zijn het Gods beloften die, net als de sleutel in het verhaal van Christen, de macht van de wanhoop breken. Bunyan noemt verschillende beloften waardoor de gevangenis open ging. Een belangrijke tekst is johannes 6 : 37: Wie tot Mij komt, zal ik geenszins uitwerpen. Vooral het woord 'geenszins' gaf hem veel troost. Het was alsof er stond: dat zal op geen enkele manier en in geen geval gebeuren, wat zo iemand ook gedaan heeft. Bunyan leert van deze gebeurtenis dat hij onvoldoende gewaakt heeft. Een christen moet steeds waakzaam zijn en de Heere bidden om hem te bewaren voor verzoekingen. Ook leert hij de waarde en de kracht van Gods belofte kennen. De christen moet in de verzoekingen worstelen met Gods beloften en daarop pleiten. Ook krijgt hij door deze verzoeking meer inzicht in de overvloed van Gods liefde en genade. Het is velen tot troost geweest om hun eigen twijfels in De christenreis getekend te zien, en gewezen te worden op de beloften van God.

Portret john Owen (1616 - 1683)

Owen is de zoon van een puriteinse prediker. Als vijftienjarige wordt hij toegelaten aan de universiteit. Owen studeert hard. Hij is gewend om slechts vier uur per nacht te slapen. Op een gegeven moment gaat dit niet meer. Vijf jaar lang kan hij weinig werk doen vanwege uitputting en overspanning. In deze tijd breekt het licht door in zijn persoonlijk geestelijk leven. Tijdens een kerkdienst zegent de Heere voor hem het Woord: Gij kleingelovige! Waarom hebt gij gewankeld? (Mattheüs 14 : 31).

Owen wordt tot het ambt van predikant geroepen. Hij is een gewaardeerd prediker. In 1648 wordt hij uitgenodigd om, na de overwinning van Oliver Cromwell in de burgeroorlog, het leger toe te spreken. In de volgende jaren is hij hofprediker van Cromwell. Ook vergezelt hij het leger van Cromwell naar Ierland. In 1651 krijgt hij een aanstelling op de universiteit in Oxford. Hij verliest deze betrekking als hij zich verzet tegen het idee om Cromwell tot koning te kronen.

Ook in zijn gezinsleven blijft het leed hem niet bespaard. Van de elf kinderen die hij en zijn vrouw Mary krijgen, bereikt er slechts één de volwassen leeftijd.

John Owen is één van de belangrijkste theologen van zijn tijd geweest. Hij wordt wel 'de Calvijn van Engeland' genoemd. Hij heeft heel veel werken nagelaten, die zijn diepe theologische kennis laten zien. Nog steeds is er belangstelling voor zijn werken en worden deze uitgegeven en bestudeerd. Een aantal bekende, in het Nederlands vertaalde boeken zijn: De ootmoedige omgang, De heerlijkheid van Christus en De heiligmaking.

Het toepassen van de Bijbel

Leer de Schrift toe te passen. Beschouw ieder woord als tot u gesproken. Als het Woord dondert tegen de zonde, denk dan: 'God bedoelt mijn zonden.' Als het een plicht benadrukt, denk dan: 'God heeft mij hierin op het oog.'

Velen houden de Schrift van zich af, alsof zij alleen hen aanging die leefden in de tijd toen zij werd geschreven. Wilt u echter voordeel van het Woord hebben, pas het dan toe op uzelf. Een medicijn zal geen goed doen, tenzij het wordt ingenomen.

Thomas Watson (Uit: Woorden van puriteinen)

Uitverkiezing

Sta niet stil om te discussiëren over de uitverkiezing, maar zet u tot bekering en geloof. Roep tot God om bekerende genade. De geopenbaarde dingen zijn voor u; houd u daar naarstig mee bezig. Wat Gods besluiten ook mogen zijn, ik weet zeker dat Zijn beloften waar zijn. Wat de besluiten van de hemel ook mogen zijn, ik weet zeker dat ik gered zal worden als ik me bekeer en geloof.

Joseph Alleine (Uit: Woorden van puriteinen)

Portret |ohn Bunyan (1628-1688).

Bunyan is van eenvoudige afkomst. Net als zijn vader is hij ketellapper van beroep. Hij staat in zijn omgeving bekend om zijn ruwe taalgebruik, zijn spotten en vloeken.

Door de opmerking van een vrouw dat hij de meest goddeloze persoon is die ze ooit heeft ontmoet, verandert zijn levensstijl. Hij krijgt belangstelling voor de Bijbel en gaat zich hierin verdiepen. Onder invloed van het lezen in de Bijbel vindt er een grote ommekeer in zijn leven plaats. Hij doet afstand van zijn zondige gewoonten en houdt zich stipt aan Gods geboden. Hij is ervan overtuigd dat hij nu op weg is naar de hemel. Toch is er slechts sprake van een uiterlijke verandering. Meer dan een jaar leeft hij zo, tot hij op een dag in de plaats Bedford een gesprek aanhoort van een aantal vrouwen. Hun gesprek gaat over de wedergeboorte, over het werk van God in hun harten.

Bunyan raakt ervan overtuigd dat deze vrouwen iets bezitten wat hij mist. Hij begint nu ernstig het koninkrijk van God te zoeken, luist in deze tijd wordt hij met allerlei twijfels besprongen. Hij is op zoek naar Christus, maar wat zal er van dit zoeken terechtkomen als hij niet uitverkoren is? Dergelijke vragen maken hem wanhopig. Dominee John Gifford, predikant van een afgescheiden gemeente in Bedford, zal hem vaak de weg uit de twijfel wijzen. Onder een preek van deze predikant gaat hij inzien dat er alleen maar vergeving is in het bloed van Christus. Ook nadat hij vrede gevonden heeft, steekt echter de twijfel soms op. Vragen komen in hem op, zoals: 'Bestaat God nu echt?' 'Zou de Bijbel echt wel het Woord van God zijn of alleen maar een verzinsel van mensen?' Vanuit het Woord worden de vragen van zijn hart steeds weer opgelost. Bunyan voelt zich geroepen tot het werk van prediker. Hij reist rond om het Woord te bedienen. In zijn gezinsleven is veel verdriet. Hij moet zijn vrouw verliezen en blijft achter met vier kinderen, van wie de oudste blind is. In 1660 wordt Bunyan gevangengezet omdat hij als onwettig prediker, buiten de Anglicaanse kerk, het Woord bedient. Zijn gevangenschap duurt meer dan twaalf jaar. In die tijd schrijft hij diverse boeken, waaronder De christenreis naar de eeuwigheid. Als hij weer in vrijheid is gesteld, breekt de periode van zijn grootste bekendheid aan. In deze jaren worden zijn eerder geschreven boeken De christenreis, De heilige oorlog en De christinnereis uitgegeven. Ook als prediker krijgt Bunyan steeds meer bekendheid. Hij wordt overal gevraagd om voor te gaan. Niet alleen mensen van eenvoudige komaf komen onder zijn gehoor, maar ook politici, geleerden en bekende predikanten. Het is bekend dat John Owen regelmatig bij hem naar de kerk ging. Toen men hem eens vroeg waarom een geleerd man als hij regelmatig naar 'die ketellapper' ging luisteren, antwoordde Owen: "Als ik de gaven van die ketellapper bezat om te preken, zou ik graag al mijn geleerdheid inleveren."

Kruis dragen

Erger u niet aan God of aan mensen als het kruis zwaar op u wordt gelegd. Niet aan God, want Hij doet niets zonder reden; niet aan mensen, want zij zijn in Gods hand en zijn dienstknechten voor uw bestwil. Aanvaard daarom dankbaar wat God u door hen geeft.

John Bunyan (Uit: Woorden van Puriteinen)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen