3. Levenswandel van de puriteinen

Levensheiliging

Hoe geleerd de puriteinen ook zijn, de beoefening van de theologie is voor hen niet alleen theorie. De theologie van de puriteinen vertaalt zich altijd naar de praktijk. De theologie is geen doel op zich, ze moet leiden tot een godvruchtig leven. Dat is een leven dat zich kenmerkt door gebed en vasten, het overdenken van de Schrift, het helpen van de naaste en het vieren van de rustdag.

Puriteinen benadrukken dat bekering en heiliging samengaan. De levensheiliging is, net als de bekering, het werk van de Heilige Geest. Het ware geloof is herkenbaar aan zijn vruchten. Ook de Westminster Confessie besteedt hier aandacht aan: "De kenmerken van het ware geloof bestaan in de overtuiging dat men door Christus bevrijd is van de vloek van de wet, en nu elke dag verplicht is om naar Gods geboden te leven." Levensheiliging betekent dus leven met de geboden van de Heere. De wet leert Gods kinderen hoe ze, uit dankbaarheid, naar Gods wil kunnen leven. De wet houdt hen ook een spiegel voor, waarin ze kunnen zien of ze werkelijk veranderd zijn. 'Eer ik mijn vader en moeder wel echt?' 'Behandel ik mijn naaste wel zoals ik zelf behandeld wil worden?' Een heilig leven is niet iets wat alleen aan de buitenkant zit, de buitenkant kan zelfs bedrieglijk zijn. Echte vroomheid zit van binnen, in het hart. Het komt voort uit de verborgen omgang met de Heere.

Richard Baxter en levensheiliging

Richard Baxter is een puritein die veel oog heeft voor de praktische uitwerking van de theologie. In één van zijn boeken geeft hij aan wat de taak is van een predikant. Hierin schrijft hij dat de herder van de gemeente ernaar moet streven om datgene wat hij anderen predikt, ook zelf op een krachtige manier te ervaren. Zelf heeft Baxter een heel sterke band met zijn gemeente. Hij organiseert elke week kleine bijeenkomsten, waar gemeenteleden hun vragen kunnen stellen over de preek van de afgelopen zondag en met elkaar bidden. Elke zaterdagavond komen kleine groepen jongeren bij elkaar om zich voor te bereiden op de zondag. Wekelijks nodigt Baxter een paar gezinnen uit de gemeente uit, aan wie hij 'gezinscatechisatie' geeft.

Baxter geeft verschillende aanwijzingen voor het gaan op de weg ten leven. Het is belangrijk de eenzaamheid te zoeken en zowel bij de eigen verlorenheid als bij de heerlijkheid van een leven met de Heere stil te staan. Er moet steeds aandacht zijn voor Gods Woord. Verder is voortdurend gebed nodig, waarin belijdenis van de zonde plaatsvindt en gesmeekt wordt om genade en vergeving. Baxter wijst op de noodzaak om concrete zonden niet alleen te belijden, maar ook met beslistheid van deze zonden afstand van te nemen. Bekering is iets wat absoluut en over de hele linie gebeurt, anders is het geen oprechte bekering.

Als Baxter ernstig ziek wordt, schrijft hij een boek waarin hij zijn gemeente opwekt om moeite te doen om kennis en inzicht in Gods Woord te verkrijgen en vooral om de kennis te laten overgaan in de praktijk. Een bekende uitspraak van hem is: 'Als u niet kunt doen wat u zou moeten doen, doe dan in ieder geval wat u kunt.'

Gezinsgodsdienst

Puriteinen besteden veel aandacht aan de gezinsgodsdienst. Het gezin wordt beschouwd als een kerk in het klein. Het is de overtuiging van de puriteinen dat gezinnen waarin God gediend wordt, een zegen zullen zijn voor de hele samenleving. Puriteinse predikanten geven aanwijzingen voor het invullen van de gezinsgodsdienst. Schriftlezing, gebed en het zingen van psalmen vormen de hoofdbestanddelen ervan. Vooral de morgen en de avond zijn geschikt voor deze 'kleine kerkdiensten'. Het gezin kan dan met elkaar de dag beginnen en eindigen. Ook de maaltijden bieden een goede gelegenheid. Er zijn veel meditaties in omloop die geschikt zijn om 's morgens of 's avonds te lezen.

Ook worden er roosters gemaakt om de Bijbel in een jaar in z'n geheel te kunnen lezen. Verder kennen veel gezinnen een soort reglement, waarin bijvoorbeeld voor elke dag staat aangegeven wanneer, wat en door wie er aan tafel wordt voorgelezen uit de Bijbel. Uit deze reglementen blijkt dat de huisvader, als 'hoofd van het gezin', verantwoordelijk is voor de orde en discipline in de 'gezinskerk', maar dat de andere gezinsleden ook een actieve bijdrage leveren.

Als de Nederlandse predikant Willem Teellinck een tijdje in Engeland woont, komt hij ervan onder de indruk hoe het er in veel puriteinse gezinnen aan toegaat. Weer in Nederland geeft hij een boekje uit, waarin hij het leven van een Engels gezin beschrijft. De dag wordt, al heel vroeg in de ochtend, begonnen met gezamenlijke Bijbelstudie en gebed, 's Middags komt het gezin weer samen rond de Bijbel. Er wordt met elkaar gebeden en gesproken over het gelezen Bijbelgedeelte. Na het zingen van een psalm wordt de maaltijd gebruikt en gaat iedereen weer aan het werk. Op zondag wordt intensief uit de Bijbel gelezen. Men gaat twee keer naar de kerk en de preken worden in het gezin besproken. Teellinck schrijft dat 'zelfs de bitterste vijanden' moeten zeggen dat de puriteinen oprecht, zonder schijnheiligheid, met deze dingen bezig zijn. En dat ook in het dagelijks leven oprechtheid en eenvoud deze mensen kenmerkt.

Zondagsheiliging

Eén van de belangrijkste kenmerken van een puriteinse levensstijl is de onderhouding van de zondag als de dag van de Heere.

Puriteinen kiezen over het algemeen voor een tussenweg tussen twee uitersten. De eerste opvatting is dat christenen strikt gebonden zijn aan het houden van uiterlijke rust, net zoals de joden dit waren. Op deze manier wordt de sabbat als een ceremonie gehouden, terwijl de ceremoniële wet heeft afgedaan.

Het andere uiterste is dat christenen op de 'sabbat' de vrijheid hebben om alles te doen wat ze op andere dagen in de week doen, dus ook om aan het werk te gaan. Maar met deze opvatting wordt het vierde gebod uit de wet van de Heere geschrapt. De tussenweg is die waarbij de nadruk niet valt op wat er allemaal niet mag, maar op het positieve gebod. Namelijk de kerkgang, persoonlijke Bijbelstudie en ook het verrichten van werken van barmhartigheid. Het is goed om hiervoor een bepaalde dag apart te zetten, een dag waarop het werk blijft liggen. Aandacht is er bij de puriteinen ook voor het feit dat je wel de rustdag kunt houden, maar dat dit niet garandeert dat je de sabbat dan ook echt viert. De rust moet staan in het teken van heiliging. Een puritein schrijft: 'Wie kan het zonder tranen aanzien als christenen de dag des Heeren zo vieren alsof ze een feest houden ter ere van de afgod Bacchus (Romeinse god van de wijn) in plaats van ter ere van de Heere jezus, de Heiland en Zaligmaker der wereld? Wanneer ze God maar één uur voor de schijn dienen, en de rest van de dag doorbrengen met eten en drinken en spel?'.

Er wordt gewezen op het belang van de voorbereiding, die begint op zaterdagavond. Op het gericht zijn op het Woord van God, de hele dag door. De grote waarde die puriteinen toekennen aan de rustdag komt voort uit het sterk levende besef dat het hele leven een voorbereiding is op de eeuwigheid, en uit een sterke hoop op de toekomst, waarin de eeuwige sabbat zal beginnen.

Portret Richard Baxter (1615-1691).

Baxter volgt een privé-scholing en studeert zelfstandig in de boeken van puriteinse predikers. Hij wordt eerst diaken en later, in 1641, predikant in de stad Kidderminster. De mensen in deze stad zijn onwetend en ruw en er is veel dronkenschap. Het is bekend dat dit na de komst van Baxter zo drastisch veranderde, dat vriend en vijand zich erover verwonderde. Naast zijn werk in de gemeente, is Baxter ook geestelijk verzorger in het leger van Cromwell. Al snel moet hij vanwege een ernstige ziekte zijn werk voor een aantal jaar neerleggen. In 1662 wordt hij met vele andere puriteinse predikanten afgezet. Bijna een jaar zit hij gevangen. In deze tijd schrijft hij veel boeken. Na zijn gevangenschap keert hij terug naar zijn gemeente in Kidderminster, die hij ook zijn verdere leven met grote ijver zal blijven dienen.

Over zijn leer bestaat geen overeenstemming. De één vindt hem een calvinist, de ander vindt hem een arminiaan (iemand die leert dat de eigen werken ook bijdragen aan de verlossing). Sommigen vinden hem te verstandelijk, anderen zeggen juist weer dat hij te mystiek (gericht op bijzondere geestelijke ervaringen) is. Duidelijk is wel dat Baxter een heel eigen plaats inneemt onder de puriteinen, en dat hij past binnen de veelkleurigheid van de beweging van het puritanisme.

Een heilig leven

Waar het hart geheiligd is, zal het leven dat ook zijn. Er is niet alleen het beeld Gods in het hart, maar het voorschrift van zijn heiligheid is op het leven geschreven. Sommigen zeggen dat ze een goed hart hebben, maar hun leven deugt niet. Als het water in de emmer vuil is, kan het in de bron niet helder zijn. "Des konings dochter is geheel verheerlijkt inwendig" (Psalm 45 : 14). Daar is de heiligheid van het hart. "Haar kleding is van gouden borduursel." Daar is de heiligheid van het leven. Genade is het schoonst als haar licht zodanig schijnt, dat anderen het kunnen zien. Dat maakt de godsdienst tot een sieraad en wint anderen voor het geloof.

Thomas Watson (Uit: De hoofdsom van de geloofsleer)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen