3. Reformatie in Nederland

De Moderne Devotie (Latijn: devotio moderna) is een Nederlandse beweging binnen de middeleeuwse Rooms-Katholieke kerk, die opkomt aan het eind van de veertiende eeuw. Vanuit Windesheim en vanuit de handelssteden Zwolle en Deventer verspreidt de Moderne Devotie zich over de wereld van de Hanze en bereikt begin zestiende eeuw haar hoogtepunt.

Devotie is toewijding aan iets dat hoger is dan de mens, een hogere macht. Tijdens de Moderne Devotie betekent het toewijding aan God. De beweging ontstaat doordat mensen misstanden in de kerk opmerken. De geestelijken en de leiding van de kerk trekken alle macht naar zich toe en leven in grote weelde. Mensen van de Moderne Devotie kunnen dit niet in overeenstemming brengen met de Bijbel. De Moderne Devotie wil een vernieuwing van het christelijke gemeenschapsleven. Het is een hervormingsbeweging binnen de Kerk die zich bezig houdt met persoonlijke levensheiliging. Eenvoud en soberheid zijn belangrijk voor hen. Op deze manier dienen zij God. De leden willen Christus navolgen in zelfverloochening en nederigheid. Het overschrijven van Bijbels en boeken is het dagelijkse werk in het klooster, het welbekende 'monnikenwerk'.

Mensen zijn soms jaren bezig met het overschrijven van een Bijbel met zeer kunstige letters. Daarnaast brengt men een groot deel van de tijd door in gebed en meditatie. De navolgers leven in gemeenschap van tafel en goederen zonder een kloostergelofte af te leggen. Ze zijn weer vrij om na een bepaalde periode afscheid te nemen van het kloosterleven. Dit is in tegenstelling tot veel andere kloosters, waar men wel een gelofte voor het leven aflegt.

Geert Grote

Geert Grote (1340-1384) is een bekende naam in de Moderne Devotie. Hij komt uit Deventer en heeft een kerkelijke loopbaan nagestreefd. Na zijn bekering wijdt hij zich aan het volgen van Christus. Hij predikt krachtig tegen zonden van het volk en de geestelijkheid. Veel mensen voelen zich tot zijn prediking aangetrokken en voegen zich bij hem. Deze mensen vormen een vrije vereniging van geestelijken en leken. Ze verbinden zich tot een gemeenschappelijk leven. Door te werken in de maatschappij voorzien ze in hun onderhoud. Veel nieuwe en bestaande kloosters sluiten zich bij deze gemeenschap aan. Tot ver in Duitsland krijgen de principes van Geert Grote aanhang.

Thomas à Kempis

Een navolger van Geert Grote is Thomas à Kempis (1380-1472). Zijn ouders sturen hem naar school in Deventer. Op deze wijze komt hij in aanraking met de 'broeders' waar hij zich bij aansluit, in het klooster besteedt hij zijn tijd aan kopiëren, overschrijven van geschriften, devotie en schrijven. Thomas wordt in 1413 priester. Zijn bekendste boek is de 'Navolging van Christus'. Uit dit boek komt ook de uitdrukking 'met een boekje in een hoekje'. Dit was kenmerkend voor het leven van hem.

Hoe kunnen we de Moderne Devotie waarderen? Navolgers van de Moderne Devotie zoals Geert Grote stellen misstanden in de kerk aan de orde. Zij streven persoonlijke levensheiliging en praktische levenswijsheid na. De navolging van Christus is Bijbels. In de Moderne Devotie ligt de nadruk vooral op uiterlijke veranderingen. Thema's als schuld en vergeving van zonde door Christus spelen geen of een kleinere rol.

Humanisme

Het humanisme is een levensbeschouwing die de mens centraal stelt. Ze gaat uit van de waarde van de mens. Ze zoekt de zin en de betekenis van de mens. Zelfontplooiing, ontwikkeling en vrijheid zijn belangrijke woorden in het humanisme. In het Latijn betekent humanus menselijk. Het humanisme legt de nadruk op de mens en niet op een opperwezen. Tegenwoordig vinden humanisten religie daarom overbodig.

Al na 1300 heeft men als gevolg van de Renaissance in Italië een nieuwe kijk op de mens. De aandacht gaat uit naar de enkeling, de mens als individu. De nadruk komt daarnaast te liggen op oude geschriften. Een humanist is iemand die de 'antieken', de oude bronnen bestudeert om Gods wegen en menselijke voorwaarden te leren te begrijpen. Religie is aan het begin van het humanisme dus nog niet overbodig.

Sport, humor en ironie

In Nederland is Desiderius Erasmus (1466-1536) een belangrijk vertegenwoordiger van het humanisme. Erasmus spreekt en schrijft Latijn en kent Oud-Grieks. Hij is een bijzonder geleerd man, die in heel Europa als een van de grote denkers van zijn tijd wordt erkend. Door zijn kennis van de taal van de Bijbel raakt hij ervan overtuigd dat bepaalde delen van de Bijbel in de Latijnse Vulgaat niet goed vertaald zijn. Hij besluit om het Griekse Nieuwe Testament te laten drukken.

Erasmus houdt van het leven. Wat voor anderen reden is tot ergernis, was voor hem een aanleiding tot spot, humor en ironie. Erasmus zei: 'Laten we de wereld trachten te verbeteren en als het niet lukt, laten we dan ten minste om haar zotheid lachen'. Hij is heel zijn leven op de vlucht voor de pest. Daarom reist hij veel en ziet hij grote delen van Europa en ontmoet talloze mensen. Hij kent de wereld in alle kringen van hoog tot laag. Hij trekt een conclusie uit deze ervaring. 'De wereld is niet slecht, doch zij is evenmin goed; de mensheid is niet wijs, niet redelijk; zij beantwoordt in geen enkel opzicht aan het ideaal, zoals God het schiep en Christus voor de gevallen mens weer levend maakte en toch is zij niet van alle waarheid, van alle schoonheid en van alle edelmoedigheid ontbloot. Zij is een mengeling van aards en hemels, wijs en onwijs, goed en kwaad, vreugde en melancholie, van de meest onmogelijke tegenstellingen in 't algemeen, dus van zotheid in één woord. De zotheid alleen maakt het leven dragelijk.' Erasmus schrijft een boek De lof der zotheid. Onder andere verwoordt hij hierin zijn kritiek op de kerk.

Citaten uit de Lof der zotheid van Erasmus:

"En zonder vreugde verdient het leven de naam van leven niet." 

"Voorts kan men enige mensen aantreffen die de godsdienst zo op zijn kop zetten, dat ze nog eerder Christus zelf ernstig zouden beledigen dan dat er ook nog maar een heel onschuldig grapje op een bisschop of vorst wordt gemaakt, vooral als dat iets heeft te maken met 'het slijk der aarde'."

"Er is dus ofwel geen enkel onderscheid tussen dwazen en wijzen of, als er toch één is, dan is het dat de dwazen gelukkiger zijn daarbij. En wel daarom dat ten eerste hun geluk nauwelijks iets kost omdat een simpele vooropgezette mening voldoende is. Ten tweede omdat zij dit geluk met ontelbare anderen delen. Er is trouwens geen gein aan, iets goeds alleen bezitten."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen