Verwachtingsvol vooruitzien

Een stukje geschiedenis

Als je oude kerkorden erop naslaat, valt het op dat er van meet af aan nagedacht is over de voorbereiding op de viering van het avondmaal. Over de voorbereiding op de bediening van de doop lees je echter niets. Wat betreft het avondmaal zijn er vanaf het Convent van Wezel (1568) regels over wie er avondmaal mogen vieren en op welke manier je aan de bediening mag deelnemen. Het houden van een voorbereidingspreek duikt op in de kerkorde die door de synode van Dordrecht in 1574 werd vastgesteld. Artikel 74 uit die kerkorde luidt: ‘Is besloten van de voorbereiding tot het Nachtmaal des Heeren, dat men een simpele predicatie doen zal, naar de gewoonte, in dewelke gehandeld zal worden van de beproeving des mensen, van de verzoening met God en de naaste, met vurige gebeden.’ In de kerkorde die de synode van Dordrecht van 1578 vaststelde, is dit artikel gehandhaafd met een klein aantal wijzigingen. In deze kerkorde is nieuw opgenomen dat de lidmaten vóór het avondmaal door de dienaren en de ouderlingen bezocht zullen worden, opdat ‘zij, zoveel in hen is, met leren, vermanen, troosten en opgerezen zwarigheden neder te leggen, de gemeente tot deze hoogwaardige handeling recht bereiden’ (art. 15). In de daaropvolgende kerkorden (Middelburg 1581, ’s-Gravenhage 1586 en Dordrecht 1618/19) zijn de bepalingen over de voorbereidingspreek en het vooraf bezoeken van gemeenteleden niet meer te vinden. Onze eigen kerkorde heeft er iets van teruggehaald in artikel 63 waarvan de tweede zin luidt: ‘Het avondmaal des Heren zal minstens eens per drie maanden na gehouden voorbereiding worden gevierd.’

Waarom ons voorbereiden?

Ik begon het artikel met te schrijven dat er bij de bediening van de doop en het avondmaal bijzondere dingen gebeuren. Kort gezegd: bij de doop verbindt God Zijn Naam aan die van ons, stelt ons Zijn beloften op naam en zegt Hij ons toe dat Hij onze God wil zijn in Jezus Christus. Tijdens de viering van het avondmaal hebben Gods kinderen gemeenschap met Christus, voedt Hij hun geestelijk leven met Zijn gekruisigd lichaam en vergoten bloed door de kracht van de Heilige Geest en wordt zo hun geloofsleven verdiept en versterkt.

Als je daar goed over nadenkt, is het duidelijk dat een goede voorbereiding op die momenten van groot belang is. Niet dat de zegen daarvan afhangt, maar het is wel duidelijk dat in de weg van een zorgvuldige voorbereiding meestal Gods zegen wordt ontvangen. Daarom is het een goede zaak dat we in onze kerken de zogenaamde week van voorbereiding op de viering van het avondmaal hebben en zou het goed zijn, als we meer werk maakten van de voorbereiding op de bediening van de doop.

De voorbereiding op de doopsbediening door de doopouders

Bij de voorbereiding op de bediening van de doop zijn er verschillende partijen die zich daarop voorbereiden. Allereerst zijn er de ouders van het kind dat gedoopt zal worden. In onze gemeente doen we het zo dat kort na de geboorte van de baby mijn vrouw en ik op kraambezoek gaan. We spreken dan over de gebeurtenissen rond de bevalling, het verloop ervan en bewonderen met elkaar de baby die in de wieg ligt en soms in de armen van mijn vrouw en mij komt te liggen. Kort spreken we al over de doopdienst en voorzichtig kijken we al naar een datum. Aan het slot van het bezoek brengen we alles in het gebed bij de HEERE.

In de dagen daarna stellen we de doopdatum met elkaar vast en geef ik hem door aan de andere kerkenraadsleden en aan de koster. In de weken die daarop volgen, gaan twee van de ouderlingen bij de aanstaande doopouders op doopbezoek. Dat gesprek gaat vooral over de doop en over de verantwoordelijkheid die dat voor de ouders met zich meebrengt. Het gesprek verloopt aan de hand van een boekje over de doop dat ik tijdens het kraambezoek namens de kerkenraad aan de doopouders aanbied. Een boekje dat erg geschikt is voor dit doel, is het boekje van ds. J. Van Amstel met de titel: De rijkdom van de kinderdoop.

Na het doopbezoek kan het gesprek over de doop tussen de doopouders onderling worden voortgezet. Biddend mag je met elkaar heen leven naar het bijzondere moment waarop God de bevestiging gaat geven dat je kind in Zijn verbond is opgenomen. Dit is de belangrijkste voorbereiding, naast natuurlijk allerlei praktische en familiaire voorbereidingen op de dienst.

De voorbereiding op de doopsbediening door de predikant

Als het enigszins kan, is het een goede zaak, als de doop bediend wordt in een doopdienst. Ik bedoel daarmee in een dienst die in zijn geheel gericht is op de bediening van de doop. Dat betekent voor de predikant dat hij een speciale dooppreek maakt en houdt waarin hij een aantal aspecten van de doop aan de orde stelt. Heeft de dopeling een bijbelse naam, dan zou hij over die bijbelse figuur kunnen preken (zelf doe ik dat altijd). Liederen en gebeden zullen ook heenwijzen naar de doopsbediening. Het is wel oppassen dat niet de mens in zo’n dienst centraal staat, maar dat God alle eer ontvangt voor deze bijzondere bemoeienis met ons leven.

In het verlengde van de voorbereiding van de predikant ligt de voorbereiding van de koster. Hij zorgt ervoor dat alles in orde is, voordat de doopdienst begint (water in het doopvont, gereserveerde plaatsen voor de gasten, liturgieën gereed etc).

De voorbereiding op de doopsbediening door de gemeente

Ik vermoed dat hier nog geestelijke winst te behalen valt. Wie van de gemeenteleden bereidt zich biddend voor op een doopdienst? Brengt zich te binnen dat een doopdienst ook ‘tot stichting van de gemeente’ is? Beleeft een doopdienst met vreugde, omdat je er dan aan mag denken dat de beloften die God jou op naam gaf, vervuld worden? Het is goed om in prediking en pastoraat daar meer aandacht aan te besteden. Het is te vrezen dat veel gemeenteleden zich helemaal niet voorbereiden op een doopdienst of er alleen bij stilstaan wie er gedoopt zal worden. Biddend heen leven naar een doopdienst geeft zegen en dat geldt ook voor geestelijk betrokken een doopdienst bijwonen.

Waarom ook niet eens een boekje over de doop lezen, ook al ben je geen doopouder? God heeft niet één sacrament gegeven, maar twee. Ze zijn even waardevol en even zegenrijk, als God erin meekomt. Het is beslist onjuist om het avondmaal van meer gewicht te achten dan de doop. We hebben toch allemaal wel eens gelezen over de troost die Luther uit zijn doop putte? Hebben wij dat ook wel eens gedaan?

Het begin van de voorbereiding op de viering van het avondmaal

De voorbereiding op de viering van het avondmaal begint bij mij al heel vroeg. In de eerste maand van een nieuw kalenderjaar stel ik de avondmaalszondagen vast voor het kalenderjaar daarop. In Vlaardingen is het al jaren de gewoonte dat we avondmaal vieren op de tweede zondag van de maanden maart, juni, september en december. Soms moeten we in juni uitwijken, als Pinksteren aan het begin van die maand valt. Voor de zomervakantie geef ik in het kerkblad aan de gemeenteleden door wanneer in het jaar daarop het avondmaal zal worden gevierd. Ik vraag hen erbij of zij er rekening mee willen houden bij het plannen van hun werk of van een vakantie.

Als de avondmaalszondag in zicht komt, zijn er andere voorbereidingen. Biddend zoek ik naar teksten die verkondigd kunnen worden op de avondmaalszondag en eromheen. Ik probeer de avondmaalsdienst met de diensten eromheen qua tekstkeuze altijd één geheel te laten zijn. Dat kan zijn door te preken uit één hoofdstuk, of over een bepaald thema. Ik merk dat de gemeente dat op prijs stelt en zelf vind ik het ook fijn.

De week rond het avondmaal

De opzet van de week rond het avondmaal is in Vlaardingen als volgt. Nadat een week van te voren is afgekondigd dat in de morgendienst van de komende zondag er een begin zal worden gemaakt met de voorbereiding op de viering van het heilig avondmaal, beginnen we in die dienst daadwerkelijk met de voorbereiding. Ik formuleer het altijd zo om de gemeenteleden ervan te doordringen dat we die zondagmorgen beginnen met de voorbereiding en dat het de bedoeling is dat we er heel de week mee doorgaan.

In de voorbereidingsdienst houd ik een voorbereidingspreek waarin de elementen die de synode van Dordrecht 1574 benoemde op de een of andere manier aanwezig zijn. Voorafgaande aan de preek lees ik het eerste deel van het klassieke avondmaalsformulier. Ik doe het op die plaats in de liturgie, omdat ik er dan in de preek op kan teruggrijpen en het me niet aan te bevelen lijkt om aan het einde van de dienst nog een stuk van een formulier te moeten horen en oppakken. In de voorbereidingspreek roep ik alle gemeenteleden ertoe op zich ook de rest van de week eerbiedig en betrokken voor te bereiden op het avondmaal.

In de week van voorbereiding komen we op donderdagavond bij elkaar in de kerk voor het bezinningsuur met het oog op de viering van het avondmaal. Die samenkomst zenden we ook uit en duurt ongeveer een uur. De opzet is eenvoudig: votum – zingen – gebed – Schriftlezing – zingen – meditatie – gebed – zingen – zegenbede. Het uur voorziet echt in een behoefte en wordt gewaardeerd. Wie niet kan komen, kan meeluisteren, op dat moment of later in de week.

De voorbereiding van de gemeenteleden

Als predikant hoop je dat de gemeenteleden je adviezen en suggesties overnemen en dat ze vanaf de voorbereidingszondag zich gaan voorbereiden op de avondmaalsdienst. Van tijd tot tijd hoor ik dat dat ook daadwerkelijk gebeurt. Zo hoorde ik van een jong echtpaar dat zij het boekje Avondmaal vieren met de puriteinen in de week van voorbereiding hadden gebruikt. Bij elke avondmaaltijd hadden ze een stukje uit het boekje gelezen en met elkaar erover doorgesproken. Ze hadden het als zegenrijk ervaren.

Het is goed om als ambtsdragers gemeenteleden aan te sporen om echt werk te maken van de voorbereiding. Als we in de buurt van een avondmaalszondag op huisbezoek komen, kunnen we adviezen op dit punt geven. En met elkaar doorspreken over hoe we tegenover het avondmaal staan.

De voorbereiding van de kerkenraad

Alle kerkenraadsleden zullen zich persoonlijk voorbereiden op de viering van het avondmaal, maar ook met elkaar. Volgens artikel 81 van onze kerkorde zullen ‘de predikanten, ouderlingen en diakenen in de kerkenraadsvergadering voorafgaande aan de viering van het heilig avondmaal onderlinge christelijke censuur oefenen met name door elkaar met betrekking tot hun ambtsbediening in liefde te vermanen’. In Vlaardingen krijgt dat als volgt zijn beslag.

Meestal is het zo dat de kerkenraadsvergadering die voorafgaat aan de viering van het avondmaal op de maandagavond van de week van voorbereiding valt. Aan het begin van de vergadering staan we in de Bijbelstudie ook stil bij het avondmaal en dit mondt dan uit in het houden van censura morum. Daarbij vraag ik aan de broeders of er verhinderingen zijn om a.s. zondag als ambtsbroeders met elkaar het avondmaal te vieren. Tot op heden heb ik steeds uit de monden van alle broeders gehoord: ‘Geen bezwaar.’ Daar mogen we dankbaar voor zijn. Vervolgens praten we met elkaar nog wat door over wat het avondmaal voor ons betekent en hoe we er op dat moment tegenover staan. Dat zijn altijd mooie en tere gesprekken. Met een kort woord rond ik dit onderdeel van de vergadering af, we spreken af wie de tafelwachten zijn in de komende avondmaalsdienst en gaan dan verder met de rest van de agenda.

Een voorbereiding van ons als kerkenraad was ook dat we op een bepaald moment afspraken hebben gemaakt over wat we zullen doen bij een incident in een avondmaalsdienst. Bijvoorbeeld: wat doen we als er een gast aankomt, die geen gastrecht heeft aangevraagd? Er zijn meer voorbeelden te bedenken. Door daar met elkaar afspraken over te maken weet je hoe je moet handelen, als een dergelijke situatie zich voordoet.

Persoonlijk

Omdat ik bijna 25 jaar predikant ben, heb ik al heel wat keren de heilige doop en het heilig avondmaal bediend. Als ik dat mag doen, voel ik telkens weer dat dit instellingen van Gód zijn en niet van mensen. De beste plek op aarde is voor mij de avondmaalstafel vóór de kansel van ons kerkgebouw aan de Emmastraat in Vlaardingen. Daar raken voor mij vaak hemel en aarde elkaar. Daar mag ik vaak intens de band aan Christus ervaren en doorleven. Ik ben het met Calvijn eens dat ik dat meer ervaar dan begrijp. Volgens mij zegt hij ergens in de Institutie dat hij de gemeenschap met Christus soms tot in zijn botten ervaart. Ik herken dat, u misschien ook.

Ik hoop dat we als ambtsdragers Gods sacramenten hoogachten en hooghouden en dat we onze gemeenteleden dienovereenkomstig onderwijzen en bemoedigen. Laten we hen oproepen om zich ernstig, betrokken en eerbiedig op Gods instellingen voor te bereiden en zelf het goede voorbeeld te geven.

Als we werkelijk beseffen wat er gebeurt op die kleine plek grond waar de doop of het avondmaal bediend worden, worden we stil. We zullen verwachtingsvol uitzien naar de zegen van God op die plek én erna.

Ds. Droger is predikant in Vlaardingen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen