Psychologie op de synode

Psychologie is er altijd en overal. Waar mensen zijn, vinden er allerlei inter- en intrapsychische processen plaats. Dat is in een gezin zo, op het werk, op de school en ook in de kerk.

Via de media, en tegenwoordig ook zelf door livestreams, kunnen we kennisnemen van (analyses van) gebeurtenissen in de samenleving, politiek of in de culturele wereld. Bijna altijd zijn daar mensen bij betrokken en vaak worden aan de hand van iemands biografie, iemands gedrag en denken mensen beoordeeld en daarmee hun visie, besturen en handelen getaxeerd.

In de kerk gaat dat niet anders. Als we de (kleine) kerkgeschiedenis eens zouden onderzoeken met de bril van de psychologie op, dan ben ik ervan overtuigd dat er andere dan theologische verklaringen gegeven zouden worden voor kerkscheuringen, conflicten e.d.

Het is interessant om niet alleen naar het verleden maar ook naar het heden te kijken. Misschien helpt het ons huidige problemen anders te taxeren en op te lossen.

Drie keer was ik afgevaardigd naar de synode. Ik deed daar de navolgende waarnemingen. ¹

Op een generale synode ontmoeten mensen elkaar die elkaar soms voor die tijd nauwelijks kenden. Voorzichtig tasten ze elkaar af, vol met vooroordelen: die komt uit het noorden, dus die zal wel zo en zo zijn. Lettend op de kleding van bepaalde synodeleden heeft een ander ook zijn oordeel al klaar. Vertrouwen, of beter gezegd wantrouwen is bij de start van de vergaderingen al aanwezig. Wanneer iemand het woord voert of een voorstel indient, wordt dat door anderen gewogen mede vanuit dat vooroordeel. De inhoud doet er soms niet eens zoveel meer toe, zo lijkt het. Dat hier sprake is van basale psychologische processen als veiligheid, territoriumgedrag enzovoort, mag duidelijk zijn.

Aan de andere kant worden vooroordelen gelukkig ook bijgesteld. Veelal gebeurt dit nadat men elkaar persoonlijk heeft ontmoet in een geestelijk gesprek tijdens een van de vele pauzes of tijdens het werk in commissies, maar zelfs dan kun je je afvragen of ook dit niet onderdeel is van ‘een rituele dans’ die met basale psychologische verklaringen duidelijk te maken is. Te denken is aan angst, respect, loyaliteit, sympathie e.d.

In zekere zin zou je dus kunnen zeggen dat de kerk met haar mogelijkheden tot geestelijke ontmoetingen een antwoord op de negatieve effecten van bijvoorbeeld vooroordelen heeft. Maar in alle nuchterheid moet je dan stellen dat ook aan die geestelijke gesprekken psychologische dimensies zitten.

Te denken valt ook aan het effect van groepsprocessen tijdens de vergaderingen. Besluitvorming vindt bijvoorbeeld vaak plaats op basis van identificatie met opinieleiders. Het op het juiste moment en op een bepaalde wijze in de vergadering het woord voeren kan heel invloedrijk zijn. Sommige ervaren synodegangers weten dat en maken daar (naar ik aanneem) onbewust gebruik van.

Of, als iemand persoonlijk betrokken is bij een bepaalde activiteit (bijvoorbeeld zendingsdeputaat) en tegelijkertijd afgevaardigd wordt naar de synode waar over zending gesproken wordt, dan bestaat de neiging zich zo met de activiteit te identificeren dat een objectieve bespreking uiterst moeizaam wordt. Zo kun je bijvoorbeeld meemaken dat een predikant anders gaat denken over jeugdbeleid wanneer zijn eigen kinderen in de adolescentiefase komen.

Kortom, synode en psychologie horen bij elkaar. Het maakt het ingewikkeld, maar het er bewust van zijn, zou ook kunnen helpen.

Drs. Heystek is docent psychologie aan de CHE en de TUA.

1 Eerder verschenen in: Pieter Boersema en Stefan Paas (red), Onder Spanning, een veelzijdige kijk op veranderingen in kerk en samenleving, 2011, Uitgeverij Kok Utrecht (enigszins bewerkt)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen