De catecheet en de methode

Nieuwere methoden

In het licht van deze punten wil ik naar een aantal recent verschenen of vernieuwde catechesemethoden voor tieners en jongvolwassenen kijken. Ze worden bijna allemaal binnen CGK-gemeenten gebruikt of geraadpleegd. In alfabetische volgorde:

1. Belong (www.lerenindekerk.nl): •

• Praktijkcentrum / Buijten &Schipperheijn •

• losse keuzemodules voor 12-16 jaar, ook geschikt voor clubwerk •

• online op maat te maken programma’s, de tieners hebben geen boekje nodig •

• thematische modules die geloven koppelen aan de leefwereld van jongeren •

• programma, tips, filmpjes en PPT zijn online beschikbaar voor de leiding

2. De enige troost (HC, 3 delen), Aan het Woord getrouw (NGB), De rechte leer verklaard (DL), Voorbeeld der Goddelijke waarheden (Hellenbroek, 3 delen) (www.gebrkoster.nl/kind-en-bijbel): •

• Synode Gereformeerde Gemeenten / Gebr. Koster

• vier bij elkaar passende methoden voor klassieke catechese

• in boekvorm •

• inhoudelijk gestructureerd volgens de opbouw van de behandelde belijdenisgeschriften en met vaste indeling per les

3. De enige Troost (www.hertog.nl): •

• Ds. A.C. Uitslag / Den Hertog •

• doorlopende methode voor klassieke catechese in 6 delen

• in boekvorm

• gestructureerd aan de hand van de Heidelbergse Catechismus met vaste indeling per hoofdstuk

4. Follow Me, Follow Me Next en I Will Follow (www.hgjb.nl/catechese): •

• HGJB •

• doorlopende methode voor mentorcatechese in drie deelmethoden (in totaal zes jaarlagen + belijdeniscatechese) •

• in boekvorm en digitaal •

• thematisch geordend per jaargroep •

• inhoudelijk gestructureerd aan de hand van het Apostolicum

• voorzien van handleiding met allerlei leermaterialen en gesprekssuggesties, afgestemd op kleine groepen

5. Follow up! (www.follow-up.nu): •

• Praktijkcentrum / Buijten & Schipperheijn •

• zeven catecheseboeken voor 12-17 jaar •

• in boekvorm •

• opeenvolgende thema’s die allemaal starten bij de zoektocht van jongeren naar de zin en de inhoud van geloven, christen- en kerkzijn •

• voorzien van veelzijdige handleiding en digitaal beschikbare, gevarieerde lesmaterialen en lessuggesties (ook voor moeilijk lerende en hoogbegaafde tieners)

6. Just Read It (www.justreadit.nl): •

• interkerkelijke ontwikkelgroep •

• doorlopende methode klassieke (en inpasbaar in mentor-) catechese voor vijf jaarlagen •

• digitaal en op verzoek ook hardcopy (per september leerjaar 1 en 2 gereed en kan gestart worden met jaar 3) •

• thematisch geordend en afgestemd op de levensthema’s van de leeftijdsgroepen •

• aan de hand hoofdthema’s uit de gereformeerde geloofsleer •

• voorzien van uitgebreide inhoudelijke handleiding voor catecheten, met per les keuzemogelijkheden tot verbinden, verwerken en interactie

7. Leer & Leef (www.hgjb.nl/catechese): •

• HGJB •

• doorlopende methode klassieke (en mentor-) catechese voor drie leeftijdsgroepen •

• in boekvorm en digitaal •

• gestructureerd aan de hand de Heidelbergse Catechismus, aangevuld met actuele thema’s •

• doorlopende methode klassieke (en mentor-) catechese voor zes jaarlagen (drie onderbouw en drie bovenbouw) •

• in boekvorm en bijlagen digitaal •

• klassieke thema’s uit de Heidelbergse Catechismus, aangevuld met actuele thema’s •

• voorzien van uitgebreide, veelzijdige handleiding en digitaal beschikbare, gevarieerde lesmaterialen en lessuggesties

8. Leer mij (www.hhjo.nl/catechese): •

• HHJO •

• doorlopende methode klassieke catechese voor drie leeftijdsgroepen •

• in boekvorm (bijna alle delen gereed) met PPT voor catecheet •

• gestructureerd volgens de theologische domeinen schriftleer, scheppingsleer, enzovoort en thema’s als Gebod en Gebed, in elke volgende leeftijdsgroep een verdieping van de hoofdthema’s

9. Overhoop (jongprotestant.protestantsekerk. nl/themas/overhoop): •

• Jong Protestant (van de Protestantse Kerk) •

• 12 hoofdprogramma’s gevuld met in totaal 200 werkvormen bij deelonderwerpen •

• digitaal •

• actief en creatief catechesemateriaal over de basics van het christelijk geloof, zoals aartsvaders, bidden en geloof & wetenschap •

• voorzien van digitaal beschikbare, gevarieerde lesmaterialen en korte, actieve werkvormen met liederen, proefjes en allerlei spelvormen

10. Provider (jongprotestant.protestantsekerk.nl/ themas/provider): •

• Jong Protestant (van de Protestantse Kerk) •

• zes hoofdprogramma’s gevuld met in totaal 52 werkvormen bij deelonderwerpen •

• digitaal •

• opeenvolgende thema’s die starten bij het praktisch kerk zijn in deze tijd en bij de beleving van jongeren t.a.v. Bijbel, kerk en geloof •

• voorzien van digitaal beschikbare, gevarieerde lesmaterialen en suggesties voor gesprekken en activiteiten

Allerlei vormen

De term methode is niet eenduidig meer. De klassieke series in boekvorm vallen eronder (nr. 2 en 8), maar ook een digitaal pakket over een geloofsthema (nr. 1, 5, 9 en 10) en alle combi- of mengvormen (nr. 4, 6 en 7). En strikt genomen horen ook de losse hand-outs en uitdeelbladen erbij die veel catecheten downloaden van jeugdwerksites of zelf samenstellen. En waaruit soms methoden groeien (nr. 3).

Mijn inschatting is dat in de praktijk grote delen van gedrukte methoden ongebruikt blijven. Er is alleen al financieel reden om daarnaar te kijken. Maar ik bedoel het niet als kritiek op catecheten. Zij moeten namelijk werken in een situatie waarin ze:

- te maken hebben met groepen die elke week een iets andere samenstelling of omvang hebben;

- ervaren dat de meeste jongeren een hekel hebben aan een schoolachtige catecheseles en dus weinig leren als dat wel het geval is;

- merken dat er per catechesebijeenkomst veel minder aan de orde kan komen dan een voorgeschreven les aangeeft;

- hun eigen voorbereiding en methode op het tweede plan (moeten) zetten als er uit de groep vragen komen die niet direct met het onderwerp te maken hebben.

Flexibel omgaan met de methode is dus onvermijdelijk. Methoden als Just Read It en Leer & Leef proberen hieraan bewust tegemoet te komen door een veelheid aan mogelijkheden te bieden, waardoor de catecheet moet kiezen en de jaren door in zijn aanpak kan variëren.

Voordeel

Hierbij stel ik graag het grote voordeel aan de orde van methoden die (ook) digitaal beschikbaar worden gesteld. De catecheet kan zijn eigen lessen samenstellen en zijn eigen keuzes maken. Zowel binnen een thema als in de volgorde van thema’s. Zowel ten aanzien van Bijbelgedeelten en citaten uit de belijdenis, als ten aanzien van opdrachten, beeldmateriaal en gespreksvormen. En zeker ook in het gebruik van kant-en-klare PowerPointpresentaties die naar behoefte kunnen worden aangepast.

Platforms als Praktijkcentrum en Jong Protestant bieden veel materialen daarom niet als methode of leerlijn aan, maar als los in te zetten thema’s, die volledig uitgewerkt zijn en waarvan de onderdelen al dan niet betaald zijn te downloaden.

Elke aanbieder voorziet de afnemer daarbij van een theologische en didactische onderbouwing, van een toelichting op de gekozen structuur en van allerlei soorten tips. Voor elke gemeente en elke catecheet is wel iets van eigen ligging en voorkeur voorhanden, ook voor de gemeente waar jeugdwerk en catechese ineengeschoven zijn: zie de sites van de verschillende methodemakers.

Nadeel

Maar dit is ook een groot nadeel van de digitale methodiek. De catecheet die serieus gaat grasduinen, voelt zich in een oerwoud: ‘Als er zoveel moois mogelijk is, wat is dan het beste voor mijn groep? Ik heb helemaal geen tijd om compleet eigen lessen samen te stellen. En als ik telkens zelf keuzes maak, zullen mijn tieners dan ooit een doorlopende lijn kunnen ontdekken?’

Ook dat laatste heeft twee kanten: de meeste jongeren ervaren gebrek aan samenhang niet als een gemis. Ze laten zich ook gemakkelijker prikkelen tot meedoen door wisselende thema’s en spontane ideeën. Maar het hoofddoel van het kerkelijk onderwijs kan buiten beeld raken. Namelijk dat we de jongere generaties inwijden in wat de kerk de eeuwen door geloofd heeft. En dat we ze met enige kennis van geloof en kerk leiden naar de belijdenis van dat geloof en naar de binding aan die kerk.

Overtuiging én realiteitszin

Catechese heeft altijd de functie van inwijding gehad. Het heeft daarom de voorkeur om een methode te gebruiken die de band met de Bijbelse, kerkelijke traditie in stand houdt en dus zowel Bijbel als geloofsleer een substantiële plek geeft in de thema’s en lessen.

Weldadig doet dat aan: de hartelijke en bijna massieve overtuiging waarmee de makers van Leer mij (8) en De enige troost (2 en 3) hiervoor kiezen. We dienen onze jongeren namelijk als we ons expliciet en met overtuiging verbinden aan geloof en kerk. We trekken ook niet op met losse individuen die wel of niet geloven, maar met kinderen van Christus’ geméénte die fundamentele en levensvernieuwende dingen te leren hebben.

De tegenhanger hiervan is net zo waar. De realiteitszin en de creativiteit waarmee de makers van Belong (1) en Overhoop (9) kiezen voor hedendaagse vragen, vormen en middelen, zijn cruciaal en navolgenswaardig. Ik kan als catecheet wel over een theologisch thema willen spreken, maar als dat thema bij de jongeren volledig buiten beeld is, heeft het nauwelijks zin en kan het ze juist afstoten. Dan moet ik dus andere (leer)activiteiten inzetten, om pas verderop bij het beoogde onderwerp uit te komen.

Ik denk dat bij de HGJB-methoden (4 en 7) en Just Read It (6) deze benaderingen wel bij elkaar komen. Maar het zou voor heel veel jongeren een zegen zijn als de ontwerpers van Leer mij (8) en Follow Up (5), of van De enige troost (3) en Provider (10) elkaar echt zouden ontmoeten en het goede van elkaar zouden overnemen, alle weerbarstigheid van ons kerkelijk leven ten spijt.

Wat is leren?

Dat hangt samen met iets wat aan elke catecheet kan knagen: ‘krijg ik ze nog aan het leren?’ Of: ‘leren ze nog wel iets?’ In elk van de genoemde klassieke methoden zijn leeropdrachten verwerkt. Wat daar in de praktijk thuis van terecht komt, wordt algemeen betwijfeld. Maar daar heeft leren in ieder geval de lading van ‘kennis en inzicht verwerven’, ook over dingen die de jongere niet zelf kiest.

Leren in de vorm van ‘ontdekken van ideeën en meningen’ en ‘samen activiteiten ondernemen’ bepaalt de uitstraling van veel thematisch materiaal.

In beide gevallen gaat het om wezenlijke vormen van leren in de kerk, die elkaar niet uitsluiten. Maar in de praktijk blijkt het niet mee te vallen ze te combineren. De gebruikte methode heeft daar enige invloed op. Veel bepalender zijn echter de persoon en de bekwaamheid van de catecheet en de ruimte die hij of zij krijgt.

Verschillen in ordening

Daar komt iets bij: de ordening van de leerstof is heel verschillend. De enige Troost (2) neemt de opbouw van de belijdenisgeschriften als structuur. Leer mij (8) kiest voor een theologische ordening en zoekt didactische middelen om de inhoud bij de leeftijdsgroep te brengen. Provider (10) start bij actuele ervaringen en kiest daarbij Bijbelse en theologische aandachtspunten. Bij Just Read It (6) zijn de hoofdthema’s uit de geloofsleer inhoudelijk logisch aan elkaar verbonden, maar de plaats in het geheel is afhankelijk van de levensvragen die in een leeftijdsgroep spelen. Follow Me (4) werkt met geloofsthema’s die aansluiten bij de leefwereld van de tieners en laat de onderwerpen jaarlijks terugkeren, steeds vanuit een andere invalshoek. En Leer & Leef (7) verwerkt al deze benaderingen tegelijk, door de methode te voorzien van een veelheid aan werkvormen en opdrachtmogelijkheden.

In de lespraktijk moet echter blijken of de gekozen ordening werkbaar is. Dat is namelijk afhankelijk van de eigenheid van de gemeente, van de dynamiek in de catechesegroep en (opnieuw) vooral van de persoonlijke voorkeuren en mogelijkheden van de catecheet. Híj slaat de brug, al dan niet in lijn met de methode, tussen de inhoud en het leven en denken van ‘zijn’ jongeren. Nog veel belangrijker dan de ordening en de vormgeving van de methode is daarom de ruimte én de steun die de catecheet krijgt vanuit kerkenraad en gemeente.

Minder aandacht voor de methode, meer aandacht voor de catecheet

Aan de opsomming van de genoemde methoden is te zien dat in alle kerken en jeugdwerkorganisaties recent veel tijd en geld is gestoken in het vernieuwen van klassieke en het produceren van eigentijdse materialen. Dat getuigt van een hoge betrokkenheid op kerkelijk onderwijs. Het laat ook zien hoe ineffectief we binnen de kerk(en) onze gezamenlijke energie verdelen en besteden. En dat is des te triester als we ons realiseren dat methoden om verschillende redenen betrekkelijk blijken te zijn.

Daarom leg ik graag de volgende gedachte bij de kerkenraden neer. Een gedachte die beaamd wordt door heel wat methodeontwikkelaars: het is wenselijk bewust te kiezen voor een bruikbare methode die de band met de kerkelijke traditie bevordert. Het is nog veel nodiger te investeren in de onderwijskundige en theologische vorming van de mensen die zich uit liefde tot Christus geven voor het kerkelijk onderwijs. En ook dat kan en gebeurt gelukkig interkerkelijk.

Drs. L. (Laurens) Snoek is docent praktische theologie aan de TUA.

PS. Op de TUA wordt vanaf dit studiejaar een tweedaagse mastercursus ‘Kerkelijk onderwijs’ aangeboden met als doel: het (verder) ontwikkelen van didactische bekwaamheden voor alle vormen van kerkelijk onderwijs en het (verder) vormen van een realistische visie op kerkelijk onderwijs. (www.tua.nl > Agenda > Tweedaagse mastercursus Kerkelijk Onderwijs)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen