Pastoraat aan kinderloze echtparen

In dit artikel kunnen zeker niet alle facetten van kinderloosheid aan de orde komen. Slechts enkele lijnen worden geschetst met betrekking tot het onderwerp. Er wordt niet ingegaan op de verschillende ‘vormen’ van kinderloosheid. Is de oorzaak van de kinderloosheid bekend? Was dat al bekend voor het huwelijk? Is de kinderloosheid medisch gezien definitief of zijn er nog tekenen van hoop? Is adoptie en/of pleegzorg dé oplossing? Verschillen in verwerking tussen man en vrouw. Medische (on)mogelijkheden en ethische aspecten. De psychische impact bij een medisch traject. Deze vragen, en vele andere vragen, worden niet behandeld. Dat deze punten toch even worden benoemd, is om aan te geven hoeveel er aan dit onderwerp is verbonden.

Wat is pastoraat?

Om het onderwerp enigszins af te bakenen moeten we stellen dat pastoraat geen maatschappelijk werk is. Het is ook geen psychische hulpverlening. Pastoraat is zielszorg. Natuurlijk heeft het pastoraat oog voor emotionele en psychische noden. Centraal in het pastoraat dient echter Gods Woord te staan. Laat elk pastoraal bezoek en elk pastoraal gesprek dan ook getoonzet worden door het ‘coram Deo’ (voor Gods aangezicht).

Voorzichtigheid geboden

Laten we maar met de deur in huis vallen door op te merken dat u in dit artikel geen blauwdruk zult aantreffen van hoe het pastoraat gestalte dient te krijgen bij ongewild kinderloze echtparen. Er zullen echtparen zijn die graag een pastoraal gesprek ontvangen. Andere echtparen stellen een dergelijk gesprek (nog) niet op prijs.

Het niet krijgen van kinderen binnen het huwelijk is iets wat diep ingrijpt in het leven. Het raakt je persoonlijk. Het is niet overdreven om te zeggen dat ongewilde kinderloosheid een kruis is. Een kruis dat is opgelegd door de Heere. Een kruis is iets anders dan een persoonlijke straf. Kinderloosheid is een gevolg van de zonde maar niet een speciale straf op een specifieke zonde (hoewel de Bijbel een enkel geval wel noemt: 2 Sam. 6:23).

Er mag en moet gewezen worden op de gebrokenheid van het bestaan waar een echtpaar in deelt, maar ook op het machtige wapen van het gebed. Als voorbeeld wordt menigmaal de geschiedenis van Izak en Rebekka aangehaald, die na aanhoudend gebed verblijd werden met de kinderzegen. Met dit voorbeeld dient wel in alle teerheid te worden omgegaan. Alvorens deze geschiedenis wordt aangehaald in een pastoraal gesprek, dient wel de oorzaak van de kinderloosheid bekend te zijn. Betreft het een echtpaar waar het medisch gezien onmogelijk is om kinderen te ontvangen, dan kan dit voorbeeld snijden door de ziel. Bij hen waar geen oorzaak bekend is, of waar medisch gezien niet direct de mogelijkheid is uitgesloten, kan in alle teerheid en liefde gewezen worden op deze Bijbelse geschiedenis. Al dient met het voorbeeld van Izak en Rebekka voorzichtig te moeten worden omgegaan, het gebed kan zich richten op het ontvangen van kracht om het kruis van de kinderloosheid te dragen en/of te verlichten. Met daarbij de bede of de Heere, door genade, ons wil leren buigen voor het ‘Uw wil geschiede’.

Gesprek

Ambtsdragers komen in het pastoraat met de kruisen van mensen in aanraking. Zoals aan het begin al aangegeven, is er geen stappenplan dat te doorlopen kan worden. De ervaring leert dat gehuwden het verdriet vooral samen moeten verwerken omdat de omgeving erover zwijgt, het onderwerp vermijdt of er helemaal niet over denkt. Het niet aanroeren van de kinderloosheid in het pastoraat kan zeer pijnlijk zijn. Er zullen echtparen zijn die het zelf ter sprake brengen. In andere gevallen zal men het initiatief van de ambtsdrager verwachten. Dit vraagt voorzichtigheid, eerlijkheid en bewogenheid.

Iets gedwongens past niet in het pastorale gesprek en maakt het voor iedereen ongemakkelijk. Maar soms zijn er momenten dat het gesprek zomaar ineens openvalt en dat er ook over een kruis met elkaar gesproken kan worden. Vaak geeft het verzwijgen echter meer pijn dan het bespreekbaar maken.

Het is goed om te laten merken dat er bij ambtsdragers ruimte is om over verdriet te praten zonder dat het een verplichting is. In het gebed dat het pastorale gesprek afsluit, kan een enkele zin gewijd worden aan gemis dat ervaren wordt. Ook hier moet wel bij aangetekend worden dat het gebed een tere geloofszaak mag zijn, en er niet voor dient om onderwerpen, waar men niet over durft te spreken, opeens te benoemen. Concreet gezegd: het is mogelijk om in een afsluitend dankgebed na een huisbezoek het kruis van kinderloosheid te benoemen. Dan weet het echtpaar dat de ambtsdrager er ook mee worstelt en ervan af weet. Als bij een volgend huisbezoek het onderwerp kinderloosheid weer alleen in het gebed wordt benoemd, kan dit bij het echtpaar overkomen als zijnde een doekje voor het bloeden.

Praktijk

Wat worden kinderloze echtparen vaak geconfronteerd met pijnlijke opmerkingen. Vaak onbewust. Mensen zijn soms zo wreed en hard, zo ongevoelig in hun opmerkingen. Opmerkingen die gemaakt worden zijn o.a.: ‘De kop van de hypotheek is er zeker nog niet af; Twee auto’s, twee keer per jaar op vakantie, wij kunnen dat niet met onze kinderen; Jullie kunnen nog eens een keertje extra uit eten gaan; Als kinderen in een lastige levensfase terecht komen “daar hebben jullie lekker geen last van”; etc. etc.’ Deze voorbeelden zijn aan te vullen en zeker niet overtrokken. Eén opmerking als antwoord hierop: “Zullen we ruilen?”

Doopdienst

De eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat er aan de kant van het kinderloze echtpaar fouten en gebreken kleven. Wat is het verleidelijk om een doopdienst over te slaan. Wat kan het een pijn doen om een echtpaar voor in de kerk te zien staan, dat hun kind ten doop mag houden.

Er mag in het pastoraat gewezen worden op de betekenis van de doop voor het echtpaar persoonlijk. De vraag kan in alle liefde neergelegd worden: “U kunt uw eigen kind niet ten doop houden, maar wat betekent de doop voor u persoonlijk?” Vanuit dit oogpunt kan het gesprek een hele andere wending krijgen en mag er gewezen worden op de rijkdom en liefde die er is in Christus. Ook – of juist – voor ons persoonlijk.

Luisteren

Bovenstaande praktijksituaties mogen een eerlijke plaats krijgen in het pastorale gesprek met ambtsdragers. Het ‘hoofdadvies’ voor ambtsdragers is allereerst luisteren. Echt luisteren! Er hoeft niet gelijk antwoord gegeven te worden. Elk woord kan in zulke omstandigheden goedkoop overkomen. Kinderloze echtparen hebben in de eerste plaats behoefte aan een luisterend oor. Wees als ambtsdrager heel voorzichtig om ‘oplossingen’ zoals adoptie en/of pleegzorg aan te dragen. Hier kan best over gepraat worden, maar wees voorzichtig om daar zelf over te beginnen.

Wees sowieso zeer terughoudend om zelf ‘oplossingen’ aan te dragen. Luisteren is van het allergrootste belang. Luisteren naar wat iemand wel zegt, maar ook naar wat iemand niet zegt. Juist dat laatste geeft de nood achter de woorden te kennen, als we er een oor voor hebben. Immers wat kan deze nood gepaard gaan met allerlei angels. Er kan heimelijk jaloersheid opkomen. Jaloersheid op anderen, die wel gezegend zijn met kinderen. In alle eerlijkheid moet er dan ook op gewezen worden dat jaloersheid zonde is.

Tekort schieten

Een echtpaar dat ongewild kinderloos is, is niet zielig of ongelukkig. Het schiet ook niet tekort. Het mist ook niet dé kroon op het huwelijk. In deze paar zinnen worden verschillende valkuilen aangeroerd waarin ambtsdragers wel eens kunnen vallen in hun gesprekken met een kinderloos echtpaar. Als een man en vrouw zich toch voelen falen dan kunt u daarvoor begrip tonen en hierin ook corrigeren. Het is zo dat we voortdurend tekort schieten door de zonde. Maar het niet krijgen van kinderen houdt geen verband met tekort schieten. Dit gevoel kan er wel zijn omdat er mogelijk een lichamelijke of psychische oorzaak is voor kinderloosheid. Dat kan een terugkerende moeite zijn waar vaak niet met anderen over gesproken wordt. Dat is begrijpelijk en terecht want het is nauw verbonden aan het intieme leven. Ambtsdragers blijven daarbij op gepaste afstand. Maar het is nuttig om deze moeite wel te onderkennen. Het is ook van belang dat ambtsdragers in het gesprek wijzen op hun ambtsgeheim.

Elke levensfase

Kinderloosheid komt in elke levensfase terug. Het is goed als er blijvende aandacht voor het niet ontvangen van kinderen is. Die aandacht richt zich per fase op verschillende thema’s. In de vruchtbare leeftijd kunnen er medischethische vragen zijn over vruchtbaarheidsbehandelingen. Mag die stap wel gezet worden? Zo nee: hoe gaan we dan om met het feit dat er geen kinderen komen? Zo ja: hoe ver gaan we? Als er onderzoeken en behandelingen plaatsvinden is er de spanning of het mag slagen. Als dat niet zo is dan is er het verdriet dat gewenste gevolgen uitblijven. Dit moet verwerkt worden.

Op middelbare leeftijd gaan bij de familie en kennissen de kinderen uit huis en trouwen. Velen mogen opa en oma worden. Dit wordt gezien en gevoeld en dat valt niet altijd mee. Vaak wordt het aanvaard. Soms is het toch bitter en moeilijk.

Bij het ouder worden is er toenemende een zaamheid, zeker wat familie betreft. Leeftijdgenoten vallen weg en er zijn geen kinderen of kleinkinderen die regelmatig langs komen. Wat is het dan waardevol om in een gemeente te zijn opgenomen, een gemeente die contacten biedt en meeleeft.

In het pastoraat komt het aan op begrip bij ambtsdragers voor de thema’s die in een bepaalde levensfase aan de orde komen. Vanuit dat begrip wordt het spreken over het dragen van een kruis concreter, ook al hoeft in een gesprek niet steeds alles bij de naam genoemd te worden.

In alle fases van het leven kan er meegeleefd worden zonder dat het genoemd wordt. Wat te denken van zomaar een kaartje met ‘sterkte’? Of wat kan het goed doen als er rond Moederdag toch een bloemetje wordt bezorgd aan haar die geen moeder is.

Verwerking

De verwerking van kinderloosheid kan vergeleken worden met een rouwproces. Er wordt gerouwd om het verlies van een kind dat er nooit geweest is. In het begin kan er ontkenning zijn. Er blijft gehoopt worden. Verder in het proces komen emoties van verdriet en boosheid. Het is een blijvend proces. Zolang je echter je eigen leven leeft met werk en bezigheden lijkt het allemaal wel te accepteren. Zodra je echter wordt geconfronteerd met zwangerschappen, bevallingen en (familie)bijeenkomsten met kinderen, of zomaar een opmerking, val je weer terug in een eerdere fase. Het is een blijvend proces dat nooit wordt afgesloten. Een ieder rouwt op zijn eigen manier. Het verdriet wordt ook wel vergeleken met de golfbeweging van de zee.

Mogelijke struikelblokken

Kort een paar struikelblokken waar een ambtsdrager over kan vallen.

Ambtsdragers zijn er voor pastorale zorg en niet voor het bieden van hulp bij verwerking. Ambtsdragers moeten het pastorale doen en wat daar buiten ligt aan anderen over laten. Anders wordt er een verantwoordelijkheid genomen die te zwaar is. Het is niet erg dat mensen worstelen met de bochten in de levensweg. Af en toe wordt dat te zwaar en kan het nodig zijn hulp te zoeken. Een huisarts is daar de eerst aangewezen persoon voor.

Vaak zijn enkele pastorale gesprekken ook vol-doende. Een ambtsdrager richt zich daarin op het ondersteunen, onderwijzen en helpen vanuit Gods Woord. Dat is mooi, noodzakelijk werk. Eenvoudige woorden van een betrokken ambtsdrager zullen als verkwikking ervaren worden en vaak bij allerlei vragen de weg wijzen. Vragen over het ‘waarom’, vragen over Gods leiding in het leven.

Het kan pijn doen als een kinderloos echtpaar hoort dat de nieuwe dominee en zijn vrouw al bij veel getrouwde stellen zijn geweest i.v.m. kraambezoek. Dan voelen ze zich er wel buiten staan.

Tot slot nog een praktisch struikelblok voor, met name, diakenen. Ga er niet standaard vanuit dat er onder kinderloze echtparen geen financiële nood is. Houd ook hen in het oog. Ook kinderloze echtparen kunnen in een situatie zitten van financiële nood.

Vreze des Heeren

Tot slot, naast de pastorale praktische kant, is er ook de geestelijke kant. De kinderzegen is een zegen, die van grote waarde is. Bij ongewilde kinderloosheid wordt deze zegen gemist. Dat kan bedroefd maken. Dat mag niet uit het oog verloren worden. Dé kroon op het huwelijk is echter niet de kinderzegen maar de vreze des Heeren.

Een huwelijk zonder kinderen kan een zeer gelukkig huwelijk zijn. De echtgenoten kunnen elkaar hartelijk liefhebben. Trouw en liefde liggen niet verankerd in de kinderzegen, maar in het verbond dat voor het aangezicht van de Heere gesloten is. Als een huwelijk met de vreze Gods bekroond mag zijn dan deelt men in de grootste zegen. Gaat het in het huwelijk niet allereerst en allermeest om de geestelijke eenheid van man en vrouw? Zo mogen ze elkaar helpen en bijstaan in alle dingen die tot het tijdelijke en eeuwige leven behoren.

Dan mag er in het pastorale gesprek wel eens van hart tot hart gesproken worden over de wonderlijke leiding van de Heere in het leven, ook als het over het kruis van kinderloosheid gaat.

Ten diepste gaat het in ons leven niet om een kind te ontvangen, maar mag er verder gezien worden. Gezien worden op Hét Kind. Dat Kind te ontvangen geeft troost, bemoediging en verwachting.

Wim van de Biezen (1985), sinds 2007 gehuwd, studeerde theologie. In het dagelijks leven is hij werkzaam als docent godsdienst aan het Van Lodenstein College. Sinds 2012 bestuurslid van Revoke waar hij vanaf 2019 voorzitter is. Daarnaast geeft hij leiding aan de 16+ jeugdvereniging van zijn kerkelijke gemeente.

Revoke

Revoke (Reformatorische Vereniging van Ongewild Kinderloze Echtparen) wil echtparen met een onvervulde kinderwens ondersteunen. Wij doen dit door het bevorderen van contacten tussen ongewild kinderloze echtparen, het geven van voorlichting en het bevorderen van een Bijbels verantwoorde meningsvorming over ongewilde kinderloosheid. Samengevat betekent dit, dat de doelstelling van Revoke gericht is op contact, voorlichting en bezinning. Meer info over Revoke: kijk op www. revoke.nl of neem contact op met onze contactpersoon. Dat kan via algemeen@ revoke.nl of 0318-456 587.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen