Moet je altijd vergeven?

Dit artikel over vergeving is geschreven tegen de achtergrond van seksueel misbruik. Seksueel misbruik is een onderwerp dat vaak veel weerstand oproept. En als het al ter sprake komt, wordt de vraag naar vergeving al snel opgeworpen, zonder te beseffen hoe schadelijk die vraag kan zijn voor zowel slachtoffer als dader.

Het gaat in dit artikel met name over vergeving tussen mensen. Maar misschien helpt het artikel ook om meer zicht te houden of te krijgen op de vergeving die God om Jezus’ wil schenkt aan hen die Hem daar om vragen. Tegenover God staan we allemaal schuldig (Rom. 3:23). Maar slachtoffers van machtsmisbruik (waar ook seksueel misbruik onder valt) zijn niet schuldig aan het misbruik en hebben dus op dit gebied iets anders nodig dan vergeving. Het is belangrijk om te onderscheiden wie welke verantwoordelijkheid draagt.

In dit artikel behandel ik 5 aspecten die met vergeving te maken hebben. Allereerst de vraag wat vergeving eigenlijk is. Het tweede is wanneer de vraag om vergeving gesteld mag worden. Een derde aspect dat aandacht krijgt is ‘berouw’. Zijn er bepaalde kenmerken waaraan berouw ‘getoetst’ kan worden? Als vierde aspect behandel ik het verschil tussen vergeving en vergevingsgezindheid. Tenslotte komen we uit bij vergeving als geschenk.

Wat is vergeving?

Vergeving tussen mensen kan niet losgemaakt worden van hoe God vergeeft. Dan wordt het een leeg begrip. Ik wil ‘vergeving’ dan ook invullen vanuit Gods vergeving. Vergeving is een centraal begrip in het christelijk geloof, een begrip dat (L) leven biedt, bevrijding geeft. Het fundament van de vergeving is Gods liefde: “Hierin is de liefde van God aan ons geopenbaard, dat God Zijn eniggeboren Zoon in de wereld gezonden heeft, opdat wij zouden leven door Hem” (1 Joh.4: 9).

God vergeeft zondaren om Jezus wil. Hij rekent de zonde niet toe aan de zondaar, die in Hem gelooft. God ziet echter de zonden niet door de vingers, want God is rechtvaardig, Hij wil dat er recht wordt gedaan. Daarom moest Christus sterven voor de zonden. God is ook barmhartig en liefdevol, Hij wíl ook zonden vergeven. Dat maakt vergeving “een geschenk, een aanbod van voortgang, van nieuw leven, dat nimmer afgedwongen kan worden” (Christelijke Dogmatiek). Dit geschenk geeft God uit genade, gratis, maar niet goedkoop. Gods Zoon moest ervoor sterven. God stapt niet zomaar over de zonden heen. God wil vergeven wanneer zonden erkend en beleden worden (Ps.32: 5; 1 Joh.1: 9). Ook vraagt God bekering (Luc.24: 47; Hand.2: 38).

Hier zijn verschillende Bijbelse aspecten zichtbaar die van belang zijn bij vergeven. Vergeving is een geschenk en kan dus nooit geëist worden. Vergeving gaat niet voorbij aan recht. Vergeving wordt geschonken in de weg van de erkenning van schuld (berouw) en het belijden daarvan. Tenslotte vraagt vergeving om bekering, verandering, vernieuwing. Deze aspecten geven invulling aan de vergeving door God.

Enerzijds wil ik de vergeving van God voor mensen als voorbeeld nemen voor de vergeving tussen mensen onderling, omdat het begrip ‘vergeving’ zo vanuit de Bijbel wordt ingevuld. Erkenning van schuld en berouw door de dader zijn nodig om vergeving te geven en te ontvangen. Vergeving is een persoonlijk geschenk, waar de schuldige ook iets aan heeft (2 Kor.5: 20; Luk.23: 43). Waar bij het spreken over vergeving tussen mensen de schuldige buiten beeld blijft, kan mijns inziens niet gesproken worden over vergeving.

Anderzijds moet gezegd worden dat mensen niet kunnen vergeven zoals God vergeeft. Als God vergeeft doet Hij de zonden ver weg, zo ver als het westen verwijderd is van het oosten (Psalm 103: 12). Hij komt er niet meer op terug. Mensen kunnen niet vergeten en worden vaak steeds opnieuw geconfronteerd met de gevolgen. Voor hen is vergeven een steeds terugkerend proces.

De vergeving van God voor mensen en de vergeving tussen mensen onderling wordt in de Bijbel verbonden door teksten als “Vergeef ons onze schulden, zoals ook wij vergeven onze schuldenaren” (Mat.6: 12) en “Vergeef elkaar, zoals God in Christus u vergeven heeft” (Ef.4: 32). Vaak zijn het dit soort teksten waardoor slachtoffers van seksueel misbruik zich gedwongen voelen of gedwongen worden te vergeven. Maar is dat terecht?

Ef.4: 32 geeft de opdracht ‘Vergeef elkaar’. Gezien de werkwoordsvorm, vergevende, gaat het hier om een voortdurende vergevingsgezinde houding tot elkaar. Daarna volgt het woord kathos, zoals. Vergeven ‘zoals’ God vergeeft, uit genade, nadat recht is gedaan en bij berouw. Maar het kan ook vertaald worden met ‘omdat’ God vergeeft. Deze tekst lijkt op de bekende bede in het Onze Vader, Mat.6: 12. Hier is echter niet onze vergeving van anderen de voorwaarde voor onze vergeving door God. Maar net als God ons wil vergeven als wij berouw tonen, wil Hij dat wij ook anderen vergeven als zij hun zonden aan ons belijden.

Wat is vergeving? Vergeving zou ik als volgt willen definiëren: “Vergeving is dat de schuld, na erkenning daarvan door de schuldige, door de benadeelde niet meer wordt toegerekend aan de schuldige.” Dat betekent niet dat een slachtoffer hoeft af te zien van recht. Wanneer iemand onrecht is aangedaan, mag ook de vraag om recht klinken. Daarnaast is vergeven een proces. Steeds wanneer een benadeelde te maken heeft met de gevolgen van het onrecht, zal opnieuw de keuze tot vergeven gemaakt moeten worden.

Wanneer vergeven?

Zoals hierboven geschreven is, kan er geen vergeving zijn zonder berouw. Wanneer we dus de bede in het Onze Vader lezen: “Vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren”, mogen we dat lezen als: “vergeef ons onze schulden waar we berouw van hebben, zo vergeven wij onze schuldenaren wanneer ze berouw hebben.” Hier gaat het vaak mis, doordat deze oproep gebruikt wordt als dwangmiddel om te vergeven. “Als jij niet vergeeft, vergeeft God jou ook niet.” Voor het gemak wordt dan de fase van berouw overgeslagen en de plicht tot vergeven bij het slachtoffer neergelegd. Dat is niet terecht. In Mat.5: 23-24 lezen we: “Als u dan uw gave op het altaar offert en u zich daar herinnert dat uw broeder iets tegen u heeft, laat uw gave daar bij het altaar achter en ga heen, verzoen u eerst met uw broeder en kom dan terug en offer uw gave.” Wanneer iemand aan God vergeving vraagt en er is iets dat een ander tegen die persoon heeft, moet die persoon eerst naar de ander om schuld te belijden en vergeving te vragen. Daarna mag die persoon terugkomen bij God. Het initiatief tot de vraag om vergeving ligt bij de schuldige.

Een andere tekst laat zien dat niet vergeving volgt op zonde, maar bestraffing: “Als nu uw broeder tegen u zondigt, bestraf hem. En als hij tot inkeer komt, vergeef hem” (Lukas 17: 3). Wat een ruimte kan dat geven aan hen die onrecht aangedaan is! Ze mogen hun mond open doen, daders moeten bestraft worden. Jezus zelf geeft slachtoffers hier een stem om te spreken. Niet-vergeven is nodig, zolang er geen inkeer komt. Ook niet-vergeven kan in gehoorzaamheid aan God. Daar is uiteraard meer over te zeggen, maar belangrijk is om dit punt ook voor ogen te houden. Bestraffen is hier de opdracht. Daarmee wordt het onrecht benoemd. Slachtoffers hebben er belang bij dat er wordt gesproken over rechtvaardigheid, dat de zonde wordt veroordeeld en dat er recht wordt gedaan. Zonder berouw geen vergeving. Waar te vroeg en op een dwingende manier over vergeving wordt gesproken is de kans groot dat een slachtoffer er een trauma bij krijgt.

Kenmerken van berouw

“En als hij tot inkeer komt… .” Het is belangrijk dat de vraag om vergeving door de dader wordt gesteld, maar het is zeker zo belangrijk om te zien met welke bedoeling deze vraag wordt gesteld. Soms klinkt de vraag om vergeving, zodat alle betrokkenen daarna weer verder kunnen leven alsof er niets is gebeurd (vergeving als doofpot). Bij Judith ging de vraag om vergeving gepaard met de opdracht om te zwijgen over wat er is gebeurd: het is vergeven, dus er mag niet meer over worden gepraat. Soms is de vraag om vergeving zelfs een verkapte manier om door te kunnen gaan in de bestaande situatie. Als er zoveel bijbedoelingen bij de vraag om vergeving kunnen zitten, hoe kan dan getoetst worden of berouw echt is? Jennifer Greenberg noemt in haar boek verschillende kenmerken, waarvan ik er zeven overneem ¹ . Iemand die echt berouw heeft:

• heeft verdriet over de zonde en de aangerichte pijn;

• probeert het goed te maken, zoals bijvoorbeeld Zacheüs deed;

• aanvaardt de consequenties van wat hij/zij gedaan heeft, zoals bijvoorbeeld het zich onderwerpen aan rechtsvervolging;

• zal zijn daden niet minimaliseren of bagatelliseren;

• beseft dat hij God nodig heeft om van zijn zonde af te komen en zijn leven te veranderen. Uiteraard kan hij daarbij ook hulp van mensen inschakelen;

• geeft degene die het onrecht is aangedaan de ruimte en de tijd om te werken aan herstel;

• eist of verwacht geen vergeving, maar beseft dat vergeving een onverdiend geschenk is.

Berouw blijkt niet alleen uit woorden, ook uit daden. Bij echt berouw zal men de zonde haten en zoveel mogelijk doen om het goed te maken, zonder daarbij opnieuw over de grenzen van het slachtoffer heen te gaan. En zijn de meeste van deze punten ook niet van toepassing bij onze zonden tegenover God?

Onderscheid vergeving / vergevingsgezindheid

Maar als iemand geen berouw toont? Daders van seksueel misbruik erkennen zelden hun schuld. Als een slachtoffer dan toch zo ver komt dat hij of zij wil vergeven, wat dan? Kan het begrip vergeving dan niet anders ingevuld worden, zodat een slachtoffer toch los kan komen uit de negatieve relatie met de dader? Mijn bezwaar hiertegen is dat het begrip ‘vergeving’ zo wordt losgemaakt van Gods vergeving voor mensen en dat daardoor het gevaar dreigt dat Gods vergeving een andere invulling krijgt. Wanneer ook om Gods vergeving te ontvangen geen berouw en bekering nodig zijn, komen we terecht in de leer van de alverzoening.

Hoe dan te handelen, als vergeven niet mogelijk is? Dan komt de bereidheid tot vergeven in beeld. Ook bij God is er verschil in vergevingsgezindheid en vergeving: Gods vergevingsgezindheid is voor iedereen (vgl. Joh. 3: 16), maar Zijn vergeving is persoonlijk.

De houding van vergevingsgezindheid, zoals in Ef. 4: 32 genoemd, gaat aan vergeven vooraf. Het is de bereidheid om te willen vergeven als de ander daar om vraagt. Komt de vraag om vergeving niet, dan is het deze weg, die de Heere Jezus wijst. ² Als Hij aan het kruis hangt, zegt Hij niet “Ik vergeef jullie”, maar vraagt Hij: “Vader, vergeef het hun, want ze weten niet wat ze doen” (Luk. 23: 34). De soldaten toonden geen berouw en vroegen niet om vergeving. Toch ‘gunt’ Jezus hen die vergeving, Hij is tot vergeven bereid, maar de vergeving kan op dat moment niet ontvangen worden. Daarom legt Hij het in de handen van Zijn Vader. Dat is niet zomaar ‘loslaten’, dat is de hele situatie, inclusief de dader, in Gods goede handen leggen, omdat Hij rechtvaardig en barmhartig is. Wanneer echter het begrip ‘vergeving’ in onze taal een andere inhoud krijgt dan in de Bijbel, kunnen we het juiste zicht op Gods vergeving kwijt raken. Daarom is het belangrijk onderscheid te maken tussen ‘vergeving’ en ‘vergevingsgezindheid’.

Vergeving is een geschenk

Moest Judith haar zwager vergeven? Zoals al eerder is genoemd kunnen mensen niet vergeven zoals God vergeeft. Toch kunnen mensen, die zelf geleerd hebben om uit genade te leven, vergevingsgezind worden naar anderen. Er mág over vergeving gesproken worden, misschien moet het zelfs wel, zodat duidelijk wordt wat vergeving wel is en wat het niet is. Maar waar de vraag naar vergeving te vroeg en verkeerd wordt gesteld, zoals bij Judith, is dat schadelijk. Schadelijk voor Judith, omdat er geen ruimte is voor haar verhaal. Maar ook schadelijk voor de dader, omdat berouw niet nodig lijkt.

Iemand kan nooit gedwongen worden tot vergeven. Vergeving wordt immers geschonken. Zowel vergeving van God als vergeving tussen mensen is een geschenk, een bewijs van genade (vgl. zondag 51 HC). Om zover te komen is tijd nodig. De realiteit is dat mensen daar misschien niet altijd aan toe komen. Waar iemand wel tot vergeving(sgezindheid) komt, daar bloeit iets moois op. Daar schittert iets van Gods genade, om Jezus’ wil. Dat is ook te zien in de woorden van deze ‘Judith’: “Ondanks dat de dader geen berouw heeft getoond, is het toch goed. Ik heb geleerd dat Christus mijn zonden wil vergeven, dat ik daarom vrij ben. Die vergeving gun ik ook de dader.”

NB: Laat vergeving niet het eerste of enige antwoord van de kerk zijn op seksueel misbruik. God komt ook op voor recht. En in Jezus Christus hebben we een Hogepriester die kan meelijden met onze zwakheden. Omdat Hij weet wat lijden is kan Hij ook ons lijden helpen dragen.

Amanda Vastenhouw-Westerink, MA

Na mijn HBO-studie Theologie, die ik naast mijn werk in deeltijd volgde aan het “Evangelisch College”, ben ik in 2016 begonnen aan de master Praktische Theologie aan de Theologische Universiteit in Kampen. In 2019 ben ik afgestudeerd met als specialisatie Pastoraat. Mijn masterscriptie heeft als titel: “Gesmoord of gehoord. Een onderzoek in de CGK naar pastorale zorg na seksueel misbruik.” Momenteel ben ik op zoek naar werk in het pastoraat of als kerkelijk werker. Ook geef ik catechisatie.

1 Jennifer Greenberg, Not Forsaken: A Story of Life After Abuse: How Faith Brought One Woman From Victim to Survivor (The Good Book Company, 2019). Zie ook haar artikel in het Reformatorisch Dagblad van 24-10-2019.

2 Zie ook Nico van der Voet, Altijd vergeven? Over schuld en vergeving tussen mensen (Zoetermeer: Boekencentrum, 2007).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen