Narcisme

Er is van alles over te vinden. Wellicht bent u het zelfs al wel eens tegengekomen bij het werk, dat u mag doen in de gemeente. Bij een gesprek of tijdens een bezoek. In elk geval was er voor de redactie voldoende reden om over dit onderwerp een artikel te plaatsen in Ambtelijk Contact. Met de bedoeling om u enigszins een idee te geven waar het dan over gaat en waar u dan aan moet denken. Om u op die manier in staat te stellen er op een gepaste manier mee om te gaan.

Narcisme heeft te maken met hoe we zijn als persoon, met onze persoonlijkheid. Voor een goed begrip is het van belang om daar dan eerst even bij stil te staan. Vervolgens zoomen we dan verder in op problemen, die zich op het gebied van de persoonlijkheid voor kunnen doen. Want als we het hebben over narcisme dan zal het toch altijd wel gaan over één of ander probleem van een persoon of eerder met een persoon of tussen personen. Meer specifieke problematiek op het gebied van de persoonlijkheid in de vorm van narcisme zal dan vervolgens nader onder de loep genomen worden.

De persoonlijkheid

We begeven ons met de genoemde termen dus op het gebied van de menselijke persoonlijkheid. Je persoonlijkheid, dat is wie je bent als persoon. Dat omvat eigenlijk alles, wat bij jou hoort. In de eerste plaats allerlei uiterlijke kenmerken, zoals je postuur, de kleur van je ogen, je stem, om maar een paar dingen te noemen. Maar ook uiterlijke kenmerken als je houding, de kleding, die je draagt, sieraden, hoe je je beweegt, hoe je groet en je stem gebruikt, hoe je kijkt en contact maakt. Het gaat dan om wat we noemen gedrag. Het hoort allemaal bij wie jij bent. Een uniek persoon. Net zo uniek als je vingerafdruk. De persoonlijkheid, die je hebt of die je bent, daar is er maar één van. En dat ben jij.

Uiterlijke kenmerken, de hier genoemde en andere gedragingen vormen het deel van de persoonlijkheid, dat we kunnen zien. Of horen, want ook ons spreken, wat we zeggen, hoe we alles onder woorden brengen, maakt deel uit van wie we zijn. Maar ook wat we niet zeggen, want er is meer. We hebben ook een innerlijk, een heel eigen belevingswereld met allerlei gevoelens en gedachten, die daarbij horen. Ook onze impulsen en onze gevoelens en hoe we daar mee om gaan, vaak zonder ons daarvan bewust te zijn, horen bij onze persoonlijkheid. En wat we denken, hoe we denken over onszelf, over anderen en over de wereld om ons heen. Van veel van wat er in ons omgaat zijn we ons lang niet altijd bewust. Zoals we ons trouwens ook van veel van onze gedragingen gewoonlijk niet bewust zijn. Hoewel het innerlijk niet direct zichtbaar is voor anderen, kunnen zij, of we dat nu willen of niet, er toch aan de buitenkant wel iets van zien door de manier, waarop we ons gedragen, en door wat we zeggen en de toon waarop het gezegd wordt. Ook door middel van onze mimiek en onze, zoals we dat dan wel noemen, lichaamstaal communiceren we met anderen. We maken dingen duidelijk zonder erbij stil te staan en zonder dat we ons ervan bewust zijn. Andere gedachten en gevoelens houden we, misschien wel juist ook omdat we ons daarvan bewust zijn, liever voor ons. En er zijn ook zaken, waar niemand weet van heeft. Ook wijzelf niet. Alleen God, die ons volledig kent en doorgrondt. En dat is goed zo, zolang het geen problemen oplevert. Maar, helaas, ook op het gebied van de persoonlijkheid doen zich vaak problemen voor.

Persoonlijkheidsproblematiek

Wanneer hebben we te maken met problemen met de persoonlijkheid? Om een voorbeeld te geven is het goed om maar een enkel facet van de persoonlijkheid, wat aansluit bij wat hierover al gezegd is, naar voren te halen. Als het gaat over wat in ons gedrag naar buiten toe zichtbaar wordt van wat we denken en voelen, dan weten we allemaal, dat dit nogal verschilt tussen mensen. Er zijn mensen, die heel gesloten zijn. En er zijn mensen, die we een open boek noemen. De meeste mensen zitten er tussenin. En zo is het met alle aspecten van iemands persoonlijkheid. Maar, terug naar ons voorbeeld, wanneer gesloten mensen niet tijdig opening van zaken kunnen geven, en evenzo wanneer mensen, die heel open zijn, niet op het juiste moment zich even weten in te houden, dan kunnen er problemen ontstaan: “Waarom heb je niks gezegd?” “Waarom heb je nou niet even je mond gehouden?” En als dat dan een keertje gebeurt, dan is het nog niet zo erg. Maar juist kenmerkend voor persoonlijkheidsproblematiek is dat er patronen ontstaan zijn, die niet één, twee, drie te veranderen zijn. U kunt zich wel voorstellen, dat zowel het één als het ander dan niet alleen voor de persoon zelf, maar ook voor zijn of haar omgeving, thuis, op het werk, of in sociale contacten een probleem kan worden. De patronen ontstaan door een combinatie van allerlei factoren, die tijdens de ontwikkeling een rol spelen, erfelijke factoren, de omgeving, waarin iemand opgroeit, wat hij of zij allemaal meemaakt, hoe daarop gereageerd wordt door de omgeving, en hoe iemand dit alles verwerkt. Ook daarin is elk mens weer uniek. Ieder ontwikkelt een eigen patroon om te kunnen omgaan met conflicten, teleurstelling, frustratie, verliezen en andere ingrijpende gebeurtenissen en de emoties, die daarbij horen. Een voorbeeld: Iemand groeit op in een omgeving waar boosheid taboe is. Op zich al een reden om boos om te worden, ware het niet, dat het heel begrijpelijk is, dat in die omgeving dit verbod op boos worden bestaat. Daar is een goede reden voor. Dus worden we niet boos. Maar waar blijft de boosheid. Die is er wel, maar die wordt afgeweerd. Over het algemeen zijn we ons daar niet of maar weinig van bewust. Maar deze ongezonde manier om met een veel voorkomende emotie om te gaan (in dit geval dus geen boosheid voelen) zal voortdurend van invloed zijn op hoe we omgaan, niet alleen met onze emoties, maar ook met onszelf en met anderen, en beïnvloedt ons denken en ons handelen. De boosheid is er en weet zonder dat we er erg in hebben langs een omweg helaas toch nog wel een weg naar buiten te vinden. Hoe? Nou, bijvoorbeeld omdat de werkgever nou toch echt boos is omdat die iemand, waar het over ging alweer te laat op zijn werk komt en zijn werk nooit op tijd af heeft. Deze iemand heeft namelijk altijd veel tijd nodig om alles te controleren. Waarom? Nou, je weet maar nooit, misschien heeft hij toch ergens iets niet goed gedaan. Ja, en dan heb je kans, dat er iemand boos wordt. De eigen afgeweerde onbewuste niet gevoelde maar altijd wel ergens aanwezige boosheid heeft geleid tot een patroon van denken en doen, gericht op het beheersen van de boosheid, dat onvoldoende bijgestuurd kan worden, met boosheid als gevolg. Iets willen, wat niet kan, leidt linksom of rechtsom altijd tot problemen.

Narcisme

Hoe zit dat nu bij narcisme? Als u het woord opzoekt op internet, dan ziet u dat er verschillende beschrijvingen gegeven worden. Van een manier van houden van jezelf, die gezond en wenselijk is tot de kwaadaardige eigenschap zodanig gericht op zichzelf te zijn, dat het advies wordt gegeven om verre te blijven van iemand, die hiermee behept is. En alles, wat daartussen zit. Maar het houden van jezelf, het gericht zijn op zichzelf is daarin wel een soort gemene deler. Toch komen we daar nog niet zover mee. Want ten diepste kennen alle vormen van persoonlijkheidsproblematiek het gericht zijn op zichzelf. Om een paar voorbeelden te noemen: Iemand, die afhankelijk is, heeft ook de ander nodig voor zichzelf; iemand, die contact vermijdt, doet dat voor zichzelf; en iemand, die dwangmatig is, is ook heel veel met zichzelf bezig. Dat gebeurt onbewust. Deze mechanismen, die onze persoonlijkheid mede vormen, spelen bij ons allemaal. Pas als we nog tijdens onze ontwikkeling of later ons daar meer van bewust (gemaakt) worden, dan kunnen we, gedreven door andere motieven, bijvoorbeeld onbaatzuchtige liefde, bewust een andere keuze maken.

Om toch nog wat beter te begrijpen, waar het bij narcisme dan om gaat, is het nog niet eens zo gek om de naamgever van dit verschijnsel, Narcissus, ten tonele te voeren. Dit verhaal uit de Griekse mythologie vertelt, dat Narcissus, als straf nota bene, verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld. Hij vond zichzelf helemaal geweldig. Maar, was hij weer weg bij het water, dan ebde dat fijne gevoel weer weg. Hij moest daarom iedere keer opnieuw zijn spiegelbeeld in het water zien om het vast te kunnen houden. Op dezelfde manier maakt de narcistische mens van anderen gebruik om door aandacht, goedkeuring, bewonderen, bevesti-ging, enzovoort, te ervaren hoe goed hij of zij is. Maar zodra de ander dit beeld niet voldoende duidelijk weerspiegelt, bijvoorbeeld omdat die de noodzaak er niet van inziet en er ook niet altijd zoveel zin in heeft, dan kunnen er (forse) problemen ontstaan. Net zoals Narcissus ook wanhopig werd als de spiegel niet meer goed werkte op het moment, dat hij die mooie jongen in het water ook wilde ervaren door hem te voelen.

Het gaat hierbij dus om het beeld dat iemand heeft van zichzelf. Door bepaalde niet ideale omstandigheden of vervelende gebeurtenissen kan iemand in de (vroege) jeugd het idee opvatten, dat hij of zij er niet toe doet, niet meetelt, niet de moeite waard is. Zo kan het probleem ontstaan, dat u vermoedelijk beter kent, namelijk dat iemand zich minderwaardig voelt. Bij narcisme wordt dit gevoel overdekt door een meerderwaardigheidsgevoel, terwijl iemand daar dan toch nog weer in bevestigd wil worden. Maar anders dan bij iemand met een negatief zelfbeeld, die onbewust ook weer wel op zoek is naar erkenning, goedkeuring en bevestiging, maar eigenlijk in het niet ontvangen ervan een bevestiging ziet van wat voor hem of haar de werkelijkheid is, wil iemand met narcisme zijn of haar werkelijkheid bevestigd zien doordat hij of zij vanuit de omgeving en van de ander verwacht terug te krijgen op allerlei manieren, dat hij of zij inderdaad geweldig is. Het is niet zo moeilijk om in te zien dat dit bijvoorbeeld binnen een relatie gemakkelijk tot problemen kan leiden. Naarmate de ernst van het narcisme toeneemt zullen zich op diverse terreinen van het leven meer problemen kunnen voordoen. Wanneer iemand niet goed kan functioneren vanwege deze problematiek wordt gesproken van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Narcisme in al zijn vormen komt wijdverspreid voor. Bij een paar procent van de bevolking kan een narcistische persoonlijkheidsstoornis worden vastgesteld.

Narcist!?

Ook deze term kunt u tegenkomen in de media. Het kan ook zijn dat iemand weinig woorden nodig heeft om een ander te omschrijven. Narcist. Dat kan zijn omdat iemand eigenlijk heel boos op die ander is. Het woord leent zich ervoor. Het sist zo lekker. Maar het kan ook zijn, dat iemand toch wel heel serieus een probleem heeft met die ander en meent dit op deze manier het beste duidelijk te kunnen maken. Het zou kunnen zijn, dat er dan inderdaad sprake is van een vorm van narcisme, maar het zou ook een heel ander probleem kunnen zijn. Misschien heeft u het ook wel eens gedacht of gezegd. Toch is het een term, die we beter niet kunnen gebruiken. We hebben al uit de doeken gedaan, dat de narcist niet bestaat. Bovendien is iemand immers altijd meer dan bepaalde kenmerken van de persoonlijkheid, hoe vervelend die ook kunnen zijn. Het is beter om te spreken over iemand met een bepaalde vorm van narcisme. In vele gevallen zal het zelfs de voorkeur verdienen om te spreken over een vermoeden van narcistische problematiek. Er zijn andere psychische problemen, die er veel op kunnen lijken en het is niet altijd eenvoudig om uit te maken waar het dan om gaat. Zelfs niet voor een deskundige.

Om te onthouden

Weest u zich ervan bewust dat veel van onze gevoelens en de manieren, die we hebben ontwikkeld om ermee om te gaan onbewust zijn. Dit onbewuste bewust maken is een soort opereren in de psyche zonder narcose. Dat kunt u in veel gevallen maar beter aan deskundigen overlaten. Het is verstandig om niet mee te gaan in het gebruik van het woord narcist. Als het gaat over narcisme of narcistisch dan is het goed om te bedenken, dat het in veel gevallen slechts om een vermoeden gaat. Ook om daar meer duidelijkheid over te krijgen is het inschakelen van meer deskundigheid aangewezen. Waar duidelijk problemen zijn kunt u betrokkenen motiveren om hulp te zoeken. De huisarts kan daarin meedenken. Wanneer u zelf wilt overleggen met een deskundige vraag dan altijd toestemming. Iemand met narcisme zal niet snel geneigd zijn om hulp te vragen. Dat is namelijk niet zo geweldig. Maar problemen op het werk of in de relatie of klachten van somberheid en stress kunnen een ingang zijn.

U kunt er zeker van zijn, dat een goed luisterend oor, uw aandacht, uw begrip en uw betrokkenheid heel waardevol zijn. Ook voor mensen met narcisme. En uw gebed. Wanneer God zich door zijn Geest in zijn grote liefde openbaart en dit binnenkomt in het hart en iemand dit in geloof omarmt, dan gebeuren er wonderen van bevrijding, van herstel en van genezing. Ook bij mensen met narcisme. Daar mogen we om bidden. Dat wil God graag geven.

L.C. Jonker

De heer Jonker is als psychiater werkzaam geweest bij Eleos en de Heezenberg. Hij is nu gepensioneerd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen