Pastoraat: wat is het en hoe pak je het aan?

Soms hoor ik wel eens in gemeenten: “Bij ons is pastoraat niet nodig. Alles gaat goed, er zijn geen problemen.” Ik moet dan op mijn tong bijten. Want waar mensen zijn, zijn ook zorgen. Er is verdriet, worsteling met geloofsvragen, en trauma’s uit het verleden. Door mijn ervaring als directeur van PPP Opleidingen – cursussen en opleidingen voor pastorale toerusting – weet ik dat er veel alleen geleden wordt. In iedere gemeente werken mensen zich een slag in de rondte om zelf obstakels uit hun leven op te ruimen.

Wat is pastoraat?

Dat is precies waarom pastoraat zo belangrijk is. God weet dat we het op aarde niet alleen aankunnen. Hij heeft ons aan elkaar gegeven. We zijn gemaakt om het samen te doen. Dat is wat pastoraat is: ‘In de eerste plaats zorgen dat mensen zich gezien voelen; meeleven met elkaar, aandacht geven, elkaar helpen, bemoedigen en kijken wiedat nodig zouden kunnen hebben. Pastoraat gaat om de geestelijke en emotionele gezondheid van de gemeente. Het is een belangrijke taak voor de hele gemeente. Er wordt vaak weinig over gepreekt, daar zou meer aandacht voor moeten zijn. Hoe ben je een pastoraal mens? Pastorale zorg is aandacht en liefdevolle (ook praktische) zorg voor gemeenteleden in moeilijkheden. In veel gemeenten wordt het werk door predikanten, ouderlingen en diakenen gedaan. De oprichting en toerusting van pastorale teams is een goede en belangrijke ontwikkeling. Daarbij is pastorale zorg een taak van gemeenteleden onderling.

Pastoraat wordt steeds meer noodzakelijk omdat er veel oppervlakkigheid is. Tijdgebrek en onzekerheid over eigen kunnen of kwaliteit zijn vaak argumenten om het pastoraat te omzeilen. Het is makkelijk om te praten over je vakantie en dat de boodschappen zo duur zijn geworden. Maar echt luisteren naar mensen die een rugzak vol met stenen meeslepen is lastiger. Diepergaande gesprekken hebben we nodig met elkaar. Betrokkenheid, nuchterheid, eerlijke bewogenheid: dat is waar pastoraat om draait.

Zware gesprekken

Pastoraat wordt soms als iets zwaars en ingewikkelds gezien. Moeilijke gesprekken waarin je als ambtsdrager precies het goede moet zeggen en als het even kan moet je ook nog bemoedigende Bijbelteksten paraat hebben. Die verwachtingen leiden af van het gesprek. Ga eerst maar bij iemand op de bank zitten en luister zonder oordeel. Vraag waarover iemand het met je wil hebben en hoor wat er gezegd wordt zonder in te vullen.

En die Bijbelteksten? Die hoef je echt niet allemaal op te kunnen lepelen. Een pastoraal gesprek gaat allereerst om luisteren met een liefdevol hart en de ander zien. Natuurlijk kun je samen uit de Bijbel lezen en bidden als de pastorant dat prettig vindt. Je mag erop vertrouwen dat God de juiste woorden geeft.

Je hoeft zelf niet perfect te zijn

Voor een ouderling of diaken is pastoraat soms spannend, juist door het gevoel dat je alles moet weten. Laat ik beginnen om dat weg te nemen. Je hoeft niet alles te weten. Het geloof van de ander hangt niet van jou af. God laat het niet toe dat er ook maar één schaap van zijn kudde geroofd wordt. Maar wat God wel wil, is dat we voor elkaar zorgen. Als je pastoraat ziet als iets wat je perfect moet doen, dan mis je de prachtige kant ervan. Pastorale gesprekken gaan echt ergens over, mensen laten je toe in hun hart en dat is een groot voorrecht.

Je hoeft niet perfect te zijn. Sterker nog: als je bij iemand op bezoek gaat en je doet je voor alsof jij een vlekkeloos geloofsleven hebt en denkt dat je God door en door kent, dan schept dat eerder afstand dan een ontmoeting. God is zó groot, daar kunnen we gewoon niet bij. Hij kent het verleden, heden en de toekomst. Hij is alles in allen: Hij zit naast je op de bank, is er als ik sta te koken én Hij woont in mijn hart, én Hij heerst over het hele universum! Beweer dan niet dat je God kent. Dat kunnen wij helemaal niet. Hooguit een beetje. God is veel te groot voor ons. Wees maar onvolmaakt, daar help je de ander veel meer mee.

De mooie kanten van pastoraat

Door mijn werk zie ik dagelijks hoe mooi pastoraat is. Hoe verrijkend het is voor ambtsdragers. Het is een cadeau dat je bij mensen mag komen als ze kwetsbaar zijn. In het contact met mensen heb je namelijk nergens recht op. Als je mag weten wat ze voelen, waarin ze worstelen met God of de bedoeling van hun lijden, dan is dat heel bijzonder. In het pastoraat ben je een spreekbuis van Jezus. Natuurlijk ben je onvolmaakt, Jezus was dat niet. Maar als jij een liefdevol hart hebt, dan heb je het hart van Jezus.

En: pastoraat geef je nooit aan één persoon. Je hebt het samen. Ik ben door sommige gesprekken misschien wel meer genezen dan de pastorant. Ik kreeg inzichten die bijdroegen aan herstel. In het pastoraat ben je een zegen voor elkaar.

Nooit meer wat van gehoord

Juist omdat je meeloopt op een kwetsbaar moment, moet je zorgvuldig met pastoraat omgaan. In mijn werk hoor ik helaas nog vaak: “Hij is één keer geweest en daarna hebben we nooit meer wat gehoord.” Als je één keer langskomt en daarna wegblijft, kun je beter niet gaan. Een gesprek van hart tot hart voer je als er een vertrouwensrelatie is. En dat heeft vaak tijd nodig. Bovendien verwerken mensen ingrijpende gebeurtenissen vrijwel altijd later en is pastoraat dan extra op zijn plaats. Bij de cursus Psycho Pastorale Toerusting en de opleiding Praktisch Persoonlijk Pastoraat besteden we daarom aandacht aan de relatie. Cursisten leren hoe ze luisteren vanuit die relatie. Je bent geen therapeut al zitten er wel therapeutische elementen in een pastoraal gesprek. Therapie betekent onder andere: geneeswijze. Jij bent geen genezer, maar de Genezer werkt wel door je heen als het goed is.

Eigenschappen voor een ambtsdrager

Welke eigenschappen heb je nodig voor pastorale zorg? Je moet invoelend vermogen hebben. Je hoeft niet te voelen wat de ander voelt, dat kan lang niet altijd. De liefde voor de ander moet centraal staan en jou hart moet bewogen zijn, en wees bereid het te delen. Een zeker talent om een gesprek van hart tot hart te voeren hoort daar bij. Verder is compassie voor pastoraat nodig. Dat je niet goed weet hoe het moet geeft niet. Maar als je inziet hoe mooi en belangrijk pastoraat is, dan is dat een goed begin.

Je hoeft niet per se altijd een rotsvast geloof te hebben om pastorale zorg te bieden. Dit is een misvatting die ik veel tegenkom bij cursisten. Ook als je eigen geloof wankelt en je het even niet meer weet, ben je van betekenis. Dat is vaak juist fijn voor iemand die worstelt met God. Het geeft erkenning en herkenning. Zeg maar gewoon: “Ik heb geen idee, ik weet het ook niet.” Dat verbindt. Gemeenten waar is besloten het pastorale werk uit te besteden buiten de kerkenraad hebben daarmee oog voor de vele aanwezige talenten. Pastorale teams, vaak vrouwen – die talenten hebben voor het voeren van gesprekken. Het gaat tenslotte om de gezondheid van de gemeente. Het zou ook prachtig zijn wanneer echtparen de pastorale teams zouden versterken gezien de vele relatieproblemen in gemeenten. Wees eerlijk bij het zoeken naar de mensen die je geschikt vindt voor het pastoraat.

Praktische tips voor gesprekken

Pastoraat zit in ieder persoonlijk gesprek. Toch kom je als ambtsdrager vaak in beeld bij ziekte, zorgen of verdriet. Onderstaande tips helpen om in deze situaties van betekenis te zijn.

1. Wees je bewust dat je makkelijk invult en vraag of het klopt. Je voelt niet wat de ander voelt. Iemand die chronisch ziek is, is nooit een dag niet ziek. Nooit meer. Dat is heel ingrijpend. Er is rouw om het verlies van gezondheid en verlies van de hoop daarop. Omdat we machteloosheid niet goed kunnen aanzien, zijn we geneigd de ander de positieve kanten in te laten zien. Maar het gaat om het verhaal van de ander. Bagatelliseer dus niet. Ook niet bij minder ernstige situaties. Een gebroken been kan ook ingrijpend zijn in de dynamiek van een gezin of door het verlies van onafhankelijkheid.

2. “Waar wil je het met me over hebben?” werkt meestal beter dan: “Hoe gaat het met je?” Het is een gewoonte om bij het binnenkomen te vragen hoe het met iemand gaat. Zeker voor mensen die langdurig ziek zijn of rouwen is dit een hele grote en complexe vraag.

3. Praat rustig en blijf niet te lang. Mensen die ziek zijn of verdriet hebben, zijn vaak moe. Dan gaat een gesprek al snel te vlug of duurt het te lang. Het is beter om een half uur te praten en een andere keer terug te komen. En soms is gewoon bij iemands bed zitten ook genoeg. Er zijn doet al heel veel.

4. Gewoon doen, maar stem wel af! Vaak zeggen we: “Zeg maar als ik iets voor je kan doen.” Dat gebeurt in de praktijk niet. Zeker bij ziekte is het niet te onthouden wie dat allemaal heeft aangeboden. De drempel om de telefoon te pakken en te vragen om hulp is gauw te groot. Breng dus gerust die maaltijd langs. Je hoeft echt niet iemands privacy te schenden, maar praktische hulp ontlast enorm, mits je het tenminste wel even afstemt natuurlijk.

5. Maak notities. Actief luisteren betekent niet iets aanhoren, maar ook onthouden. Voor een pastorant is het heel akelig als blijkt dat je de volgende keer niet meer weet wat er ook alweer gebeurd is. Het is daarom prima om dingen later op te schrijven. Hier kun je dan op terugkomen.

6. Reageer persoonlijk. Je mag best laten zien dat iets je raakt. Verbaal of non-verbaal. We hebben vaak geleerd dat je niets zegt over je eigen ervaring. Dat geeft ongelijkwaardigheid in het gesprek. Jouw eigen ervaring is anders, maar de overeenkomsten maken dat je elkaar snapt. Dat kan door bijvoorbeeld te zeggen: “Ik heb het idee dat ik me een beetje kan voorstellen wat je doormaakt.” Dit versterkt de connectie, wat weer helpt bij het gesprek.

7. Liever zorgvuldig dan voorzichtig. Als de pastorant gedrag vertoont waardoor je tegen de gesprekken opziet, word je soms tactisch, diplomatiek of voorzichtig. Hiermee omzeil je echter de pastorant en verlies je een deel van het contact. Het is respectvoller en krachtiger als je op een liefdevolle manier bespreekt waar je last van hebt en wat je graag wilt.

8. Stem af op de pastorant. Vraag welke behoefte er is, wat er gemist wordt, wat de situatie betekent voor de pastorant en het gezin. Vraag concreet naar wat de ander nodig heeft aan zorg of aandacht, voor zichzelf, de partner of de kinderen. Wees ook duidelijk over de tijd die je hebt, zonder rigide te zijn.

9. Behandel mensen die ziek zijn gelijkwaardig. De valkuil – zeker als mensen zichtbaar ziek of invalide zijn – is om hen buiten schot te houden. Dat mensen ziek zijn, betekent niet dat er niets meer gezond is. Ga uit van gelijkwaardigheid.

Verdere toerusting door opleiding of cursus

Bewogen zijn met de ander en hem echt zien, lukt het beste als je niet bezig bent met: wat moet ik vragen, mag ik dit eigenlijk wel vragen, wat moet ik nu zeggen? Toerusting om gesprekken te leren voeren is daarom waardevolle bagage.

De opleiding Praktisch Persoonlijk Pastoraat (PPP) en de cursus Psycho Pastorale Toerusting (PPT) van PPP Opleidingen waaraan ik verbonden ben, leert cursisten gesprekken van betekenis te voeren. Tijdens de cursusdagen trainen ze gesprekken. Hoe blijf je duidelijk, eerlijk, liefdevol, betrokken en zorgvuldig? Je leert om niet alleen op de ander af te stemmen, maar ook ondertussen goed verbonden te blijven met jezelf en met God. Om je observaties, wensen en grenzen op een constructieve manier brengen. Ook praktische onderdelen komen voorbij. Op welke afstand zit je bijvoorbeeld van iemand, hoe is je non-verbale houding? De opleidingen bieden een verdiepingsslag en zijn theologisch onderbouwd. Beide zijn bovenal een grote stap in je eigen persoonlijke ontwikkeling.

De opleidingen van PPP – dit staat voor puur, praktisch en persoonlijk – zijn er niet voor mensen die achterover willen leunen. Je moet bereid zijn om er iets van jezelf in te leggen en een persoonlijk proces aan te gaan. Dan is het leven veranderend voor jezelf en verdiept het je relaties.

Conclusie

Pastoraat is de essentie van gemeente zijn. Van hoe God wil dat we met elkaar omgaan, hoe we elkaar troosten en elkaar tot een hand en voet zijn. Helaas is pastoraat vaak het stiefkind. Doordat het als moeilijk ervaren wordt of de noodzaak er niet van ingezien wordt. Maar het pastoraat is prachtig! Je mag met iemand oplopen en uiteindelijk elkaar tot zegen zijn. Door ambtsdragers, gemeenteleden en pastorale teams goed toe te rusten ervaar je wat pastoraat kan betekenen voor de gezondheid van de gemeente. Relaties worden sterker, waardoor er meer Kracht uitgaat van de gemeente. Dát is samen één lichaam van Christus zijn.

Corlien Doodkorte

Corlien Doodkorte is initiatiefnemer van de opleiding Praktisch Persoonlijk Pastoraat en directeur van de PPP Opleidingen waar ze zelf ook trainingen verzorgt.

Naschrift

PPP Opleidingen leidt je op in het voeren van kwalitatief goede en hulpverlenende pastorale gesprekken. Daarvoor is een Opleiding (PPP) en een Cursus (PPT) ontwikkeld.

De opleiding is een persoonlijke opleiding en bestaat uit veel praktijk, en leren door doen. We trainen je in gesprekken voeren. Diverse gevoelige of ingewikkelde thema’s komen aan bod en je blijft zelf niet buiten schot. Je wordt zelf ook gevormd door de vele gesprekken die life plaatsvinden.

Deze opleiding start ieder jaar, bij voldoende aanmeldingen, in september.

Bij de cursus (PPT) komen o.a. vragen waar je als ambtsdrager mogelijk mee stoeit uitgebreid aan de orde. Vanuit de vragen die hierin worden beantwoord blijkt tegelijk de noodzaak van goed helpend pastoraat. Graag willen we je attenderen op de mogelijkheid je op verschillende manieren te laten toerusten.

Opleiding: Praktisch Persoonlijk Pastoraat (PPP) start ieder jaar in september en wordt gegeven in Ermelo. Duur: 2 jaar bestaande uit 10 weekenden per jaar op vrijdag en zaterdag.

Cursus: Psycho Pastorale Toerusting. (PPT) start ieder jaar in oktober en wordt op twee locaties gegeven in Veenendaal en Gouda. Duur: 2 jaar bestaande uit 8 dagen per jaar.

Aanmelden en verdere uitgebreide informatie kun je vinden op www.pppopleidingen.nl Ieder jaar in de maand juni houdt PPP Opleidingen een Introductiedag. Ook daar ben je van harte welkom. Houd de website in de gaten of volg ons op social media.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen