Pastoraat bij een Post Traumatisch Stresssyndroom

Beroepsgroepen als militairen, ambulancepersoneel, politie en brandweerlieden, zijn beroepsgroepen met een verhoogd risico voor het oplopen van PTSS. Maar buiten deze beroepsgroepen kan eenieder door een traumatische gebeurtenis PTSS ontwikkelen. Er zijn twee belangrijke verschillen met andere psychische stoornissen: PTSS is ten eerste altijd een direct gevolg van een trauma. En als je aan PTSS lijdt, vermijd je niet het trauma zelf, maar de herinnering eraan.

Actualiteit PTSS

Er is veel onderzoek gedaan, waarbij nieuwe inzichten en behandelmethodes zijn ontwikkeld. Eye Movement Desensitization and Reprocessing, (EMDR) is een vaak gebruikte behandeling voor PTSS-patiënten. Een nieuwe variant op deze EMDR is 3D EMDR, waarbij de PTSS-patiënt in een omgeving wordt behandeld die sterk aan de omgeving ten tijde van het trauma doet herinneren, waarbij de patiënt zelfs kleding en uitrusting draagt ten tijde van het trauma. Men maakt daarbij gebruik van allerlei media, bijvoorbeeld een ronde filmzaal waarop de omgeving wordt geprojecteerd dat aan het trauma doet herinneren. Resultaten zijn veelbelovend, maar niet voor elke PTSS-patiënt geschikt.

DSM

De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) is een classificatiesysteem waarin internationale afspraken zijn gemaakt over welke criteria van toepassing zijn op een bepaalde psychische stoornis op basis van wetenschappelijke inzichten. In deel IV van dit classificatiesysteem viel PTSS nog onder angststoornissen, maar in DSM-V is een nieuw hoofdstuk toegevoegd waarin PTSS een eigen plaats heeft gekregen. Dit hoofdstuk, psychotrauma- en stress georiënteerde stoornissen, bevat verdere informatie over PTSS. Volgens de DSM-V classificatie van PTSS vormt de blootstelling aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of seksueel geweld de trigger voor het ontstaan. Ongeacht de trigger benadrukt de DSM-V dat er sprake moet zijn van een klinisch significante lijdensdruk of beperking in de sociale interacties van de betrokkene om een PTSS-classificatie toe te kennen.

Wat zijn de algemene symptomen van PTSS?

Herbelevingen van de gebeurtenis(flashbacks). - Nare herinneringen; beelden en gedachten die zich vaak opdringen. Angstige dromen over de traumatische gebeurtenis. Je reageert soms alsof de traumatische gebeurtenis opnieuw plaatsvindt. Je voelt je erg angstig als je wordt geconfronteerd met iets wat met deze gebeurtenis in verband wordt gebracht. De reacties kunnen zowel psychisch als lichamelijk van aard zijn, denk aan een snellere hartslag of ademhaling, trillen en zweten. Vermijdingsgedrag m.b.t. de ervaring - Vermijden van gedachten, gevoelens of situaties, bijvoorbeeld door activiteiten, plaatsen en mensen te vermijden die herinneringen aan het trauma oproepen. Bekend voorbeeld is het vuurwerk bij de jaarwisseling. Ik ken mensen die zo rond de jaarwisseling een vakantie boeken naar stille gebieden.

Negatieve gedachten, afgestompte gevoelens - Je kunt je een belangrijk onderdeel van het trauma niet herinneren. Je interesse voor (vroegere) waardevolle activiteiten is sterk afgenomen. Je gevoelens voor jezelf of voor anderen zijn vlak geworden en je voelt je minder verbonden.

Prikkelbaar of hyperactivatie. - Dit kan zich uiten in moeilijk in slaap vallen en blijven, prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen, concentratiemoeilijkheden, overdreven waakzaamheid of schrikachtig zijn.

Al deze verschijnselen kunnen per persoon verschillen en in de beleving minder of meer worden ervaren. De oorzaak is echter altijd een traumatische ervaring. Het trauma is voorbij, maar er zijn associaties die aan het trauma herinneren.

Casuïstiek

In mijn functie van militair verpleegkundige bezocht ik als zorgcoördinator een korporaal die een tijd lang ziek thuis was. Omdat PTSS-patiënten in een opperste staat van waakzaamheid verkeren, moet je het bezoek tactvol aanpakken. Dus geen uniform aan, maar ze in burgerkleding bezoeken. Immers de kleding kan associaties van het trauma oproepen. Maar ook het dienstvoertuig in een zijstraat van het woonadres parkeren. De eerste bezoeken hebben als doel het kweken van vertrouwen. Dat bouw je na een aantal bezoeken pas op. Naarmate het vertrouwen groeit zullen de gesprekken vlotter verlopen. De gespreksdoelen lagen meer op het gebied van de toepassing Wet Verbeterde Poortwachter. Bewaken of allerlei procedures rondom het ziekteverzuim op de juiste wijze worden uitgevoerd. Bij stagnaties betrokken instanties informeren over mogelijke oplossingen. De PTSS-patiënt zit vaak nog in een behandelingstraject. De eerste drie à vier behandelingen worden als zeer heftig ervaren, daarna is er meestal verbetering in de verwerking. Er zijn allerlei factoren waarmee je rekening moet houden bij het bezoek. Bezoek kort na een behandeldag heeft geen zin, omdat men nog van zo’n behandeling moet bijkomen. Ook de voortgang van de EMDR-behandeling is een aandachtspunt. Mijn ervaring met PTSS-patiënten is dat er vele bijkomende problemen zich kunnen voordoen; verslavingsproblematiek, schuldsanering, echtscheiding en criminaliteit.

We gaan weer terug naar de korporaal die ik bezocht. Hij beschrijft zijn ziek thuis zijn als het hebben van een burn-out. Het gesprek verloopt in eerste instantie erg stroef en hij zit met zijn armen over elkaar in de stoel. Zijn echtgenote zit ook bij het gesprek. Ik zie op de kamerdeur sporen van geweldschade, deuken en krassen. Op een gegeven moment stel ik de vraag of hij last heeft van woedeaanvallen. Dat valt wel mee is het antwoord, maar de reactie van zijn vrouw spreekt boekdelen. Ik zie wat lege bierflesjes staan en een lege fles Jack Daniëls. Daarom de vraag of hij alcohol gebruikt. Nou drie flesjes bier per dag, waarop ik reageer met “Maal drie”. De korporaal glimlacht wat. Hij geeft toe dat het aantal wel wat meer dan drie flesjes bier is. Hij vertelt verder dat hij binnenkort voor de rechtbank moet verschijnen. Hij was recentelijk met een aantal maten een avondje wezen stappen. Een maat van hem kreeg in een bar ruzie. De korporaal schoot zijn maat te hulp en sloeg erop los. Het resultaat was dat hij door de politie werd gearresteerd. Omdat hij nog militair was, moest hij zich voor de militaire rechtbank verantwoorden. Het is dus niet alleen de PTSS, maar vele bijkomende problemen maken het erg moeilijk om een goed contact te onderhouden.

PTSS en pastoraat.

Als een ambtsdrager te maken krijgt met een gemeentelid die de diagnose PTSS heeft, dan kan het erg moeilijk zijn om het gemeentelid ter zijde te staan. Hoe goed ken je het gemeentelid? Wanneer er een goede band is met het gemeentelid, kan dat al heel veel helpen in de ondersteunende bezoeken. Allerlei vragen kun je bij de benadering van PTSS-patiënten hebben. Mag je over het trauma vragen stellen? Zeker! Al hoort men met regelmaat dezelfde verhalen. Iemand met PTSS is er mee geholpen om regelmatig zijn verhaal te doen. Is er lectuur beschikbaar als het gaat over psychische problemen? Voor goede lectuur over psychische problemen kan ik de boekjes “Geloof en Psyche” van wijlen ds P. Roos, aanbevelen. De vele PTSS-patiënten die ik bezocht hadden geen geloof en worden voor hun behandeling verwezen naar psychiater of psycholoog. Het gemeentelid met PTSS is zeker gebaat bij pastorale ondersteuning. Immers wie kan zonder de Eerste Heelmeester? Het is juist voor een gemeentelid met PTSS heilzaam als er met een ambtsdrager over geloofsbeleving gesproken kan worden. Is het oplopen van PTSS een beproeving of het ge-volg van ongeloof? Zomaar een vraag die gesteld zou kunnen worden. Over het algemeen geldt dat bij psychische problemen het herstel tijd en geduld kost.

Schep geen valse verwachtingen. Zeg niet dat het wel goed komt, of dat het wel snel over zal zijn. Dit is niet realistisch. Het kost tijd om te herstellen van een trauma. Ook kan dit ervoor zorgen dat degene met PTSS het zichzelf kwalijk neemt wanneer het herstel niet snel genoeg gaat. Hij zou er immers nu al wel overheen moeten zijn. Het vertrouwen in een veilige wereld is bij iemand met PTSS weg. Daarom is het van belang om open en eerlijk te zijn tegen iemand met PTSS. Kom afspraken na en houd een in vertrouwen verteld verhaal voor jezelf. Als er sprake is van een verslavingsprobleem, alcohol, drugs of zelfs beiden, dan is het wel erg complex aan het worden. Het verslavingsprobleem zal een hoge prioriteit hebben. Immers het verdooft lichaam en ziel en dwarsboomt de behandeling voor PTSS en de eventueel voorgeschreven medicatie. Vaak zijn deze verslavingen ontstaan tijdens het ziek zijn. Dat is belangrijk om daarbij stil te staan. De omgeving kan al snel tot een oordeel komen als de verslaving aan het daglicht komt. Naast verslavingsproblemen ontstaan bij een PTSS-patiënt ook financiële zorgen die weer kunnen leiden tot een schuldsanering. Het gezin van een PTSS-patiënt staat onder hoge druk.

Tot slot: het is van belang in de pastorale zorg niet alleen aandacht te hebben voor het gemeentelid met PTSS, maar ook voor het hele gezin. Ga als ambtsdrager geen valse verwachtingen maken door beloften te doen die je niet kunt nakomen. De zorg kan heel complex zijn. Als het gemeentelid al door een instantie in een zorgproces zit, dan ligt bij de zorginstantie de verantwoording van zorgbewaking en voortgang. Het bezoek van een ambtsdrager ligt meer op het gebied van meeleven van het gemeentelid en zijn of haar gezin. Een luisterend oor doet al heel veel. Afspraken wel nakomen, want bij het vergeten of regelmatig afspraken afzeggen verlies je al gauw het vertrouwen van het gemeentelid.

Aanbevelingen.

1. Plan je bezoek bij het gemeentelid met beleid. Bel of het uitkomt. Een dag na een behandeling (EMDR) van het gemeentelid is niet handig. Hij of zij zit nog met het bijkomen van de behandeling. In het begin, zo’n drie of vier behandelingen, kost het herstel soms enkele dagen.

2. Ga niet op de stoel van de behandelaar zitten. Dit gebeurt sneller dan je denkt.

3. Schep geen valse verwachtingen. Ook dit gebeurt heel snel. Zo dreigde een PTSS-patiënt ontslag te krijgen, waar hij heel bang voor was. Ik deed geen enkele toezegging. Na het bezoek nam ik contact op met de werkgever en stelde een sanctie voor. De werkgever ging akkoord en via het UVW kreeg de werkgever een sanctie waardoor procedures opnieuw uitgevoerd moesten worden. Het gevolg; de ontslagdatum werd met een jaar vooruitgeschoven. Waardoor er meer tijd werd verkregen voor omscholing en een nieuwe baan.

4. Kom afspraken na. Het schaadt het vertrouwen enorm. Wees eerlijk als gemaakte afspraken niet door kunnen gaan.

5. Doe voorstellen over inzet ondersteunende instanties, bijvoorbeeld diaconie.

6. Wees open en eerlijk, en bewaak een in vertrouwen verteld verhaal voor jezelf. Zelfs voor de naaste van het gemeentelid. Dit kan overigens leiden tot een dilemma als je vindt dat bijvoorbeeld leden van het gezin het verhaal ook moeten weten. Vraag in zo’n situatie om toestemming. Krijg je geen toestemming dan staat het vertrouwen bovenaan.

Er valt nog meer te schrijven over PTSS. Het kan heel complex zijn. De aandacht voor gezinsleden kan het ook erg moeilijk maken. Maar daar kan binnen de eigen gemeente via andere bronnen ook aan gewerkt worden. Denk dan aan gemeenteleden die bezoekenwerk verrichten. Ik hoop een bijdrage te hebben geleverd in de benadering door ambtsdragers van gemeenteleden die te strijden hebben met PTSS.

P. de Boer

Peter de Boer was militair verpleegkundige en is nu werkzaam als psychiatrisch verpleegkundige in een verzorgingshuis.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen